Palliatieve sedatie Franca Horstink-Wortel Specialist ouderengeneeskunde Kaderarts palliatieve zorg Dordrecht, 11 september 2012

Palliatieve sedatie Het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase met als doel anderszins onbehandelbaar lijden te verlichten en niet het leven te bekorten.

Richtlijn palliatieve sedatie Op verzoek van de regering tot stand gekomen door een commissie van de KNMG in 2005 en herzien in 2009

Incidentie In 12,3 % van alle sterfgevallen in 2010 werd continue sedatie toegepast ( 2005 8,2%)

Soorten palliatieve sedatie Acute sedatie Continue sedatie tot het moment van overlijden Kortdurende of intermitterende sedatie

Doelgroep palliatieve sedatie 17% hart- en vaatziekten 47% kanker 6% longziekten 4% ziekten van het zenuwstelsel 26% overige

Voorwaarden voor diepe en continue sedatie 1) Het bestaan van 1 of meer refractaire, dat wil zeggen onbehandelbare,symptomen 2) overlijden is binnen 1-2 weken te verwachten

Beslisboom refractaire symptomen

Refractaire symptomen In Nederland in 2001: Delier/onrust in terminale fase 38% (57%) Kortademigheid 38% (23%) Pijn 51% (17%) Angst 11% Overige 29%

Symptomen 24 uur voor overlijden Vermoeidheid 55% Pijn 42% Kortademigheid 48% Verlaagd bewustzijn 47%

Palliatieve sedatie en vocht/voeding

Existentieel lijden In de nieuwe richtlijn wordt existentieel lijden bij een levensverwachting van 1-2 weken ook als een refractair symptoom gezien.

Overlijden en palliatieve sedatie 47% overlijdt binnen 24 uur 47% binnen 1-7 dagen 4% binnen 1-2 weken

Deskundigheid Palliatieve sedatie is normaal medisch handelen en daarom is het geen voorwaarde dat voorafgaande aan de beslissing tot palliatieve sedatie een deskundig arts moet worden geconsulteerd.

Aandachtspunten vooraf Kans geven afscheid te nemen Doorspreken dat start sedatie meestal niet onmiddellijk tot overlijden leidt Kans op wakker worden Toevoegen andere medicatie Catheter

Stelling 1 Iedere patient heeft recht op palliatieve sedatie en kan dit desgewenst aan zijn/haar behandelend arts vragen

De medicatie Uitgangspunten: proportionaliteit stapsgewijze benadering van toe te passen middelen 3 stappen: 1. Midazolam 2. Levomepromazine (nozinan) in combinatie met 20mg dormicum/uur 3. Propofol

Indicatie medicatie Morfine : dyspnoe en pijn Dormicum (c.s.): angst en onrust

Hoeveelheid medicatie De gewenste mate van symptoombestrijding bepaalt de hoeveelheid medicatie en niet de mate van bereikte bewustzijnsdaling

Stelling 2 Palliatieve sedatie is een sluiproute voor euthanasie

Samenvattend m.b.t. besluitvorming Palliatieve sedatie: is een uiterste vorm van behandeling heeft geen levensbekorting als doel vraagt tijdige en heldere communicatie - met patiënt en naasten - betrokken zorgverleners multidisciplinaire samenwerking: noodzaak erkenning van de grenzen aan eigen kennis/ervaring

Palliatieve sedatie t.o.v. euthanasie Palliatieve sedatie als zodanig heeft geen levensverkortend effect Palliatieve sedatie is in principe omkeerbaar Palliatieve sedatie is normaal medisch handelen