Paragraaf 8.1 De Verlichting Tijdvak 7 De tijd van pruiken en revoluties Hoofdstuk 8 Verlichting en revoluties Paragraaf 8.1 De Verlichting

Samen met de klas een mindmap maken Wat weet je al over ‘De Verlichting’? Welke associaties roept dit begrip bij je op?

Kenmerkend aspect: Het rationeel optimisme en verlicht denken werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen Rationeel optimisme: Rationeel  ratio  verstand Optimisme = optimistische kijk DUS: met je verstand kun je veel bereiken / je moet op je verstand vertrouwen  zorgt voor betere samenleving. Verlicht denken = Uitgaan van rationeel denken / rekening houdend met natuurwetten (wetten als gelijkheid en vrijheid)

Hoe is de verlichting ontstaan? 17e eeuw: wetenschappelijke revolutie: interpretatie klassieken + empirisme (waarneming = waarheid) + rationalisme Natuurwetenschappen  natuurwetten  deze ideeën werden doorgetrokken naar andere vlakken van de maatschappij (dus niet alleen wetenschap, maar ook op bijv. politiek gebied) Vanaf 1650 (met name 18e eeuw): verlichting (rationeel denken wordt toegepast op de maatschappij) Allerlei aspecten (politiek, geloof e.d.) v maatschappij ter discussie. Kijken naar de wetten van de natuur!

VB = verschijnen van de Encyclopedie Verlichting Sinds wetenschappelijke revolutie  Vertrouwen in eigen verstand (ratio)  door logisch nadenken (rationalisme) + onderzoeken door waarnemen (empirisme) OPVOEDING + SCHOLING = belangrijk VB = verschijnen van de Encyclopedie

Traditie en bijgeloof? Verstand en rede! Dus: kritiek op de kerk! Spinoza, Voltaire, Kant. Echter; enkele hadden stevige kritiek op geloof, de meesten verlichte denkers bleven gelovig: bijv. deïsme (mechanistisch wereldbeeld = god is een horlogemaker) Verlichte denkers pleitten voor religieuze tolerantie

2. Samenleving Standensamenleving + absolutisme? Sociaal contract (contract tussen burgers en regering) en recht van verzet (Locke) + volkssoevereiniteit (macht ligt bij het volk, Rousseau) + scheiding der machten (Montesquieu) Natuurrecht = mensen zijn van nature gelijk en vrij

Gelukkig Heeft de westerse samenleving een verlichting meegemaakt… Anders: Hadden de meeste hier geen scholing gekregen, meisjes al helemaal niet. Geloofden we nog dat de koning de beste bestuurder was. Hadden we allemaal geluisterd naar een of andere geestelijk leider Was er veel racisme en discriminatie en dit werd niet gestraft / afgekeurd. Konden de meeste mensen geen eigen / vrij beroep kiezen. En ga zo maar even door….

Examenvraag Vraag 1 Gebruik bron . Een bewering: De ideeën van Robert Hooke dragen bij aan het ontstaan van de wetenschappelijke revolutie van de zeventiende eeuw en aan het ontstaan van de Verlichting in de achttiende eeuw. 2p Leg beide delen van deze bewering uit.

bron 5 De natuurkundige Robert Hooke publiceert in 1665 een boek met zijn waarnemingen over de natuur. Over de relatie tussen vuur en zuurstof schrijft hij: Het lijkt redelijk om te denken dat er niet zoiets bestaat als een vuurelement, dat een vlam doet opstijgen, maar dat die schijnende tijdelijke massa die wij 'vlam' noemen, niets anders is dan een mengsel van lucht en vluchtige, zwavelhoudende delen van afbreekbare of brandbare stoffen. Deze hypothese heb ik getracht te onderbouwen met een eindeloze hoeveelheid observaties en experimenten. Dit proces hier te beschrijven zou te ver gaan; het zal mogelijk op een ander moment uit voldoende materiaal blijken te bestaan voor een veel grotere verhandeling. Zuurstof is iets dat tot nu toe nog maar weinig werkelijk onderzocht en verklaard is en waarover een ijverige onderzoeker maar zeer weinig informatie zal vinden, terwijl iedereen het inademt en er in leeft, ook al is men zich hiervan niet bewust. Maar als men het eenmaal voldoende zal doorgronden, dan zal dat iemand ongetwijfeld in staat stellen om een rationele, ja zelfs een waarschijnlijke, zo niet de juiste verklaring te geven voor alle verschijningsvormen van vuur.

Antwoord examenvraag Vraag 1 maximumscore 2 Kern van een juist antwoord is: • De ideeën van Robert Hooke dragen bij aan het ontstaan van de wetenschappelijke revolutie, omdat hij uitdraagt dat wetenschappers onderzoek moeten doen / zelf observaties en experimenten moeten doen 1 • De ideeën van Robert Hooke dragen bij aan het ontstaan van de Verlichting, omdat Hooke belang hecht aan rationeel denken / kennisoverdracht stimuleert door zijn ideeën te publiceren 1

Examenvraag Vraag 9 (verlichting) De filosoof Voltaire (1694-1778) was deïst, wat inhield dat hij geloofde dat God, als een horlogemaker, het universum geschapen had als een klok. Deze klok is door God op gang gebracht, waarna het universum zichzelf volgens de natuurwetten zou blijven voortbewegen. 2p 18 Leg uit dat dit deïsme past bij de Verlichting.

Antwoord examenvraag maximumscore 2 Voorbeeld van een juist antwoord is: In het deïsme werd ervan uitgegaan dat de natuurwetten voor de voortgang in het universum zorgden (en niet God). Dit paste binnen de Verlichting omdat de idee dat het universum door (natuur)wetten wordt gestuurd een rationele verklaring is.