Spelen in zwarte sneeuw Over de noodzaak van een kinderrechtenperspectief op armoede Bruno Vanobbergen Kinderrechtencommissaris @KRCommissaris

Armoede bij de Klachtenlijn? Meestal eerder op achtergrond aanwezig Vaak zelfde problemen, groter risico Onderwijs Doorverwijzingen buitengewoon onderwijs Sanctiebeleid van scholen Schoolkosten Jeugdzorg en plaatsingen Armoede bij specifieke groepen kinderen en jongeren (bv. kinderen op de vlucht)

“Investing in quality early childhood development for disadvantaged children from birth through age 5 will help prevent achievement deficits and produce better education, health, social and economic outcomes. In fact, every dollar invested in quality early childhood development for disadvantaged children produces a 7 percent to 10 percent return, per child, per year.” - Professor James Heckman

Welk perspectief op armoede? Van een liefdadigheidsperspectief op armoede… Beschavingsoffensief Mensen in armoede als moreel en cultureel inferieur

Welk perspectief op armoede? Over een mensenrechtenperspectief… Armoede als maatschappelijk probleem Klemtoon op herverdeling van hulpbronnen en macht Uitbouw van sociale zekerheid en sociale voorzieningen Tot een sociaal investeringsdenken Het kind als kapitaal voor de toekomst Grote verantwoordelijkheid voor ouders Focus op “wat werkt”

Welk perspectief op armoede? Analyse Baldwin Van Gorp (KUL) naar beeldvorming van mensen in armoede: ‘de slechte ouder’ Armoede als een mentaliteitsprobleem Ouder in armoede als ouder die het slechte voorbeeld geeft ‘Wat mij vooral interesseert, is dat de vader een poging onderneemt om zijn zoon heel wat waarden en normen mee te geven, zoals die Mika zelf aanhaalt. Ik merk echter dat deze waarden en normen bij kansarmen vaak niet aanwezig zijn. (...) Het is geen keuze, het is overlevering van verkeerde attitudes.’

Welk perspectief op armoede? Analyse Baldwin Van Gorp (KUL) naar beeldvorming van mensen in armoede: Het kind als ‘het onschuldige slachtoffer’ Het kind moet gered worden (medelijden) Het kind als ‘het blok aan het been’ Kinderen in armoede zijn een gevaar voor de samenleving want zij vormen bv. een grote (toekomstige) kost

Kinderarmoede benoemen Soms verzet tegen gebruik term ‘kinderarmoede’ Gevaar kinderen te isoleren van gezinscontext Moreel: “deserving poor” versus “underserving poor” Fysiek: bv. kinderen in armoede worden sneller geplaatst in jeugdzorg Belang van maatschappelijke structuren (Beeld: door focus op iets te richten maak je de zaken errond onzichtbaar) Plaatsing: duidelijk maken hoe problematisch dit is vanuit kinderrechtenperspectief: cf sterke nadruk op gezin, recht op gezinsleven. Soms ook puur semantische redenen: niet op ingaan

Kinderarmoede benoemen Duidelijke keuze voor term ‘kinderarmoede’: Kinderen zijn volwaardige spelers – in en buiten gezin Kinderen beleven armoede op eigen manier Duidelijke impact van armoede op ontwikkeling Maar steeds met aandacht voor bredere context Bron: Kind en Samenleving

Kapstokken voor een mensenrechtenperspectief Rol van de overheid (structurele aanpak van maatschappelijke problemen) Empowerment Non-discriminatie Participatie

Wat gebeurt er? Steeds meer woonwagenbewoners verdreven: Verdwijnend gedoogbeleid Alternatief ontbreekt doorgaans Gezinnen zien zich genoodzaakt rond te trekken Belgische Rom-families als meest kwetsbare groep (verlaten standplaats = verlies sociale begeleiding) Ook Voyageurs onder druk (tekort aan standplaatsen > bijkomende gezinnen op woonwagenterreinen > leefbaarheid )

Kinderrechten op de tocht Recht op onderwijs Recht op gezondheidszorg (opvolging door lokale dienst Kind & Gezin komt in het gedrang) Recht op goede materiële leefomstandigheden Participatie aan de samenleving nog meer bemoeilijkt

Empowerment “Empowerment”: Individueel: de kracht van binnenuit, het aanspreken van eigen kwaliteiten, zelfvertrouwen,… Collectief: aanwenden van krachtbronnen in de eigen omgeving (de kracht van zelforganisatie) Politiek-maatschappelijk: de macht om veranderingen door te voeren op een vlak dat breder reikt dan het eigen leven (bv. strijd tegen vooroordelen)

Vermaatschappelijking “Aan de eenzijdige focus van ‘eigen kracht’ wordt bijna automatisch de notie ‘eigen verantwoordelijkheid’ gelieerd die snel doorschiet naar ‘eigen schuld, dikke bult’ en leidt tot negatieve gevoelens en een aanpak gestoeld op repressie en sancties.” (Van Regenmortel, 2008)

Vermaatschappelijking: enkele reflecties Installatie van een vraagverlegenheid Toenemende gevoelens van schaamte en machteloosheid (onderzoek Ellen Grootegoed) Een zich terugtrekkende professional versus een steeds verdergaande professionalisering van het ouderschap Verdwijnende aandacht voor mensenrechten als kader voor de zorg ten voordele van een focus op relationeel werk (armoede en sociale ongelijkheid vragen meer dan mantelzorg en eigen kracht)

Participatie

Wat kinderen in armoede ons vertellen “We zijn niet arm” Heb je genoeg? Euhm, ja. Soms zijn er wat problemen en dan hebben we maar 40 euro voor een hele maand of zo maar dat is niet zo erg want dan hebben we meestal nog wel iets in de koelkast of zo. Hoe vind jij dat? Het maakt niet zo veel uit. Ik heb tenminste een huis om in te leven. (Bron: Kind en Samenleving) Wel bewust van beperkingen in budget

Wat kinderen in armoede ons vertellen Groot belang en grote loyauteit ten aanzien van het gezin “Ja, [mijn familie is] echt heel belangrijk. Familie is echt alles, zonder familie kun je niet echt functioneren. Die geven u zo een bepaald gevoel van.., ze geven u ook raad van hoe je om moet gaan met mensen en zo.”

Wat kinderen in armoede ons vertellen Kinderen hebben het vooral over sociale uitsluiting Ik vind mijn eigen gewoon niet leuk. Doe je dan dingen die je niet leuk vindt of zeg je dingen die je niet leuk vindt? Ik weet het niet. Hoe voel je dat, dat je niet leuk bent? Dat ik er niet bij hoor. Ben je anders dan andere kinderen? Iedereen is anders, maar voor mij lijk ik alsof ik van een ander Universum kom. Ik heb bijna niks gemeen met niemand. (Bron: Kind en Samenleving)

Wat kinderen in armoede ons vertellen Buurt en school: een dubbel verhaal Buurt: Ze voelen er zich thuis, maar zien veel problemen die ze opgelost willen zien (infrastructuur, overlast, veiligheid) School: school is belangrijk, maar het is wel de plek waar gepest en gestraft wordt Maar: ‘het kind in armoede’ bestaat natuurlijk niet

Kinderarmoede als sociale uitluiting % kinderen in een gezin dat door financiële redenen volgende niet kan: Gezinnen met een armoederisico Gezinnen zonder armoederisisco Aankopen nieuwe kleren 18,5% 3,9% Verzorgen van 3 maaltijden per dag 9,9% 0,7% Deelname aan sportclubs en andere vrije tijdsvoorzieningen 27,2% 3,8% Verjaardag vieren 11% 1,7% Een veilige plek om buiten te spelen 34,3% 6,4% Bron: EU-SILC 2009

Participatie en integriteit/waardigheid als pijlers van het mensenrechtenperspectief “Een stem geven” Mede-eigenaarschap Toegang tot maatschappelijke hulpbronnen verzekeren De 5 B’s: Betaalbaar Bereikbaar Beschikbaar Begrijpbaar Bruikbaar

Een huis van vertrouwen Project Recht-op “Jonge ouders” Drie pijlers: Het verenigen van jonge ouders die in armoede leven Jongerenwerker als brugfiguur Belang van een klankbordgroep van professionelen (complementariteit) Vijf bouwstenen: Vertrouwen Open houding die niet veroordeelt Iemand die helpt te ‘overbruggen’ Tijd en continuïteit Integrale aanpak

‘Lene en Sofie zijn een beetje als een mama ‘Lene en Sofie zijn een beetje als een mama. We weten dat ze ons graag zien en in ons geloven. Op Recht-Op kunnen we gewoon onszelf zijn en dat is al genoeg.’ (Toekomstige mama, 18 jaar) ‘Het komt er voor hulpverleners op aan het gemis te kunnen zien, te verstaan en te vertalen. We moeten moeders ondersteunen taal te kunnen geven aan hun gemis. Maar vaak is er alleen maar een oordeel vanuit hulpverleners.’ (Frederique Galo, ervaringsdeskundige vrouwenopvang De Wittenhof) ‘Er is een versnipperde hulpverlening: ik weet soms niet meer hoe ik moet helpen, als mensen dan de stap zetten om hulp te vragen. Er is een gebrek aan integrale begeleiding. Hulpverlening verstrakt ook: er worden meer en meer voorwaarden gekoppeld aan hulp.’ (Nadia Cap, gezinsondersteuner Kind&Gezin)

Integriteit/waardigheid Participatie en integriteit/waardigheid als pijlers van het mensenrechtenperspectief Integriteit/waardigheid “Je waardigheid verliezen, is op een of andere manier nutteloos worden. Of beter gezegd: door anderen (of door de maatschappij als geheel) in een situatie worden gebracht, waarin je nutteloos bent voor de wereld. Want het ontbreken van waardigheid is geen toestand, maar een situatie die zelf ontstaat uit sociale omstandigheden, uit een machtsverhouding.” (Edouard Delruelle) Presentietheorie “Presentie wordt gekenmerkt door een voorzichtige en aandachtige traagheid van werken die ruimte geeft aan wat zich niet maken of afdwingen laat, waarbij presentie durft te verdragen wat niet kan en blijft bij wat niet goed komt.” (Andries Baart)