Infosessie Europese staatssteunregels Koen Van de Casteele Brussel, 24 mei 2017

Waarom staatssteun? Doel: Gelijk speelveld in de interne markt Geen subsidie-races Mogelijke kritiek – wat buiten EU? WHO-regels (enkel goederen) Export Staatssteun-regels (o.a. FTA) Slides Font: Verdana Font sizes: Heading: 44 First level bullet points: 32 Second level bullet points: 28 Do not use third level bullet points Notes Do not have to be full sentences. Should expand on the points in the slides and provide background information. Font size: 14 If there is too much text to fit on a page (View… NotesPage), then put ALL notes for the presentation in a separate Word document, with notes for each slide starting on a new page.

Wat is staatssteun? Definitie (artikel 107, lid 1 VWEU) Een voordeel door de staat bekostigd of met staatsmiddelen gefinancierd dat ten goede komt aan bepaalde ondernemingen (selectief) De steun heeft een potentieel effect op de mededinging en handel tussen de lidstaten = in principe verboden Slides Font: Verdana Font sizes: Heading: 44 First level bullet points: 32 Second level bullet points: 28 Do not use third level bullet points Notes Do not have to be full sentences. Should expand on the points in the slides and provide background information. Font size: 14 If there is too much text to fit on a page (View… NotesPage), then put ALL notes for the presentation in a separate Word document, with notes for each slide starting on a new page.

Hoe werkt het? Volgens het Verdrag is staatssteun in beginsel onverenigbaar met de interne markt en dus verboden. Artikel 108(2) VWEU: exclusieve bevoegdheid van de Commissie om staatssteun verenigbaar met de interne markt te verklaren. Anders dan bij de mededingingsregels voor ondernemingen géén rol voor nationale mededingingsautoriteiten. 2016: als sluitstuk van SAM ("State Aid Modernisation"), Commissie mededeling over het begrip staatssteun

Overzicht Mededeling Inleiding Begrippen "onderneming" en "economische activiteit" Afkomstig van de Staat Voordeel Selectiviteit Beïnvloeding van het handelsverkeer en de mededinging Infrastructuur Slotbepalingen

Onderneming en economische activiteit Een onderneming is een economische activiteit, het aanbieden van producten of diensten op een bepaalde markt. Juridische structuur is niet van belang, het gaat om de activiteiten. Wel of geen winstoogmerk is niet direct relevant criterium. Ook zonder winstoogmerk kan sprake zijn van een onderneming

Onderneming en economische activiteit Höffner & Elser: arbeidsbemiddeling Glöckner: ziekenvervoer patiënten Brusselse IRIS-ziekenhuizen: medische diensten verleend door een ziekenhuis Niet economische activiteit : Eurocontrol: luchtverkeersleiding Cali & Figli: milieu-inspectiediensten in een haven AOK Bundesverband: ziekenfondsen (zie ook Slovaakse ziekteverzekering, SA.23008) Typische overheidstaken (defensie, onderwijs, strafinrichtingen,…) 7

Economische activiteit: cultuur en instandhouding van het erfgoed Meestal geen invloed op handelsverkeer: "alleen financiering voor grote en gerenommeerde culturele instellingen en evenementen in een lidstaat waarvoor buiten de thuisregio ervan breed promotie wordt gevoerd, het potentieel heeft om het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig te beïnvloeden" Kosteloos of bijdrage die slechts fractie van de reële kosten dekt: niet economisch bv. musea, theaters, operahuizen activiteiten die overwegend worden bekostigd met bezoekers- of gebruikersvergoedingen of met andere commerciële middelen: economisch bv. commerciële tentoonstellingen, bioscopen, commerciële muziekuitvoeringen

Economische activiteit: cultuur en instandhouding van het erfgoed talrijke activiteiten objectief gezien niet-substitueerbaar: niet-economisch (geen echte markt) bv. publiek toegankelijke archieven die unieke documenten bezitten Activiteiten die uitsluitend ten goede komen aan bepaalde ondernemingen — en niet aan het brede publiek: economisch bv. de restauratie van een door een particuliere onderneming gebruikt historisch pand Zelfde principes gelden voor natuurbehoud

Staat / Staatsmiddelen Omvat ook regionale en lokale overheden Staatsmiddelen Omvat onrechtstreekse steun, toegekend door publieke of private entiteiten Enkel als de beslissing toerekenbaar is aan de Staat (‘imputable’ - Stardust Marine)

Staat / Staatsmiddelen “in welke vorm ook” Subsidie Staatswaarborg Kapitaalinjectie Belastingsvrijstelling of -vermindering Verkoop beneden marktprijs/aankoop boven de marktprijs

Voordeel De steun verschaft een voordeel aan de onderneming die ze niet langs normale commerciële weg zou hebben verkregen Transacties van de overheid = ok indien marktconform Criterium van de marktdeelnemer in een markteconomie (market economy operator principle) Pari passu, benchmarking, tender, …

Begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties: Selectiviteit Begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties: begunstigt bepaalde sectoren begunstigt bepaalde types van ondernemingen begunstigt bepaalde regio's begunstigt specifieke ondernemingen discretionaire maatregelen Een algemene maatregel vormt gewoonlijk geen staatssteun

Meer duidelijkheid over Selectiviteit Meer duidelijkheid over Materiële selectiviteit (de jure/de facto) Regionale selectiviteit Belastingmaatregelen o.a. fiscale rulings, schikkingen, fiscale amnestie

Mededinging / Handelsverkeer Het volstaat dat de steun de begunstigde een economisch voordeel verschaft, hoe klein ook Grootte van de begunstigde, van het marktaandeel, feit dat begunstigde zelf geen handel voert, enz. heeft geen belang Geen verstoring van de mededinging indien wettelijk monopolie (erg strikte voorwaarden)

Mededinging / handelsverkeer Rechtspraak: Eventech (C-518/13) Notities: twee soorten taxi's in Londen: black cabs en minicabs. Black cabs moeten aan strikte voorwaarden voldoen. Ze mogen door passagiers op straat worden aangehouden en van de busbaan gebruik maken. Minicabs moet je telefonisch boeken en mogen niet op de busbaan. Vormt dat gratis gebruik van de busbaan staatssteun aan de black cabs? Volgens het Hof waarschijnlijk niet maar de nationale rechter moet beslissen . Arrest geeft principiële bevestiging vaste rechtspraak over de beïnvloeding van de tussenstaatse handel. Advocaat-Generaal en EFTA hadden twijfels geuit, grote kamer Hof bevestigt de gebruikelijke lijn.

Mededinging / handelsverkeer Bijzonder ruim criterium: moeilijk beïnvloeding van de tussenstaatse handel uit te sluiten. Een zuiver lokale markt is niet voldoende. Ook moet duidelijk zijn dat toetreding tot de markt van ondernemingen uit andere lidstaten niet wordt bemoeilijkt (vestiging). Commissie Niet louter hypothetisch Aantal precedent-beslissingen - maatregelen met een zuiver lokaal karakter weinig kans klanten uit andere lidstaten aan te trekken niet te voorzien dat de maatregel meer dan een marginaal effect zou hebben op de voorwaarden voor grensoverschrijdende investeringen of grensoverschrijdende vestiging Bv. sport- en recreatievoorzieningen; ziekenhuizen en andere zorgvoorzieningen; nieuwsmedia en/of culturele producten; kleine luchthavens of havens; "65      Volgens vaste rechtspraak van het Hof hoeft voor de kwalificatie van een nationale maatregel als staatssteun niet te worden vastgesteld dat de betrokken steun het handelsverkeer tussen de lidstaten werkelijk heeft beïnvloed en de mededinging daadwerkelijk heeft vervalst, maar dient enkel te worden onderzocht of die steun dat handelsverkeer ongunstig kan beïnvloeden en de mededinging kan vervalsen (…). 66      In het bijzonder moet, wanneer steun van een lidstaat de positie van bepaalde ondernemingen in het intracommunautaire handelsverkeer versterkt ten opzichte van andere concurrerende ondernemingen, dit handelsverkeer worden geacht door de steun te worden beïnvloed (…). 67   In dit verband is het niet noodzakelijk dat de begunstigde ondernemingen zelf aan het intracommunautaire handelsverkeer deelnemen. Wanneer een lidstaat steun toekent aan ondernemingen kan de binnenlandse activiteit immers in stand blijven of stijgen, met als gevolg dat de kansen van in andere lidstaten gevestigde ondernemingen om in die lidstaat op de markt te komen, afnemen (…). 68      Volgens de rechtspraak van het Hof bestaat er bovendien geen drempel of percentage waaronder het handelsverkeer tussen de lidstaten kan worden geacht niet ongunstig te worden beïnvloed. De omstandigheid dat het steunbedrag betrekkelijk gering is of de begunstigde onderneming vrij klein, sluit immers niet a priori de mogelijkheid uit dat het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig wordt beïnvloed (…). 69      Of is voldaan aan de voorwaarde dat de steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt, hangt dus niet af van de plaatselijke of regionale aard van de geleverde vervoersdiensten, noch van de omvang van het betrokken werkterrein (…). 70      In het hoofdgeding kan in het bijzonder niet worden uitgesloten dat het busbanenbeleid het voor [minicabs] minder aantrekkelijk maakt om diensten aan te bieden in Londen, waardoor de kansen voor ondernemingen uit andere lidstaten om tot deze markt toe te treden, slinken. Het staat aan de verwijzende rechter om dit na te gaan." 65: mogelijkheid voldoende. 66: algemene criterium. Gaat terug op Philip Morris. Is snel aan voldaan. 67: belangrijk. Klassiek voorbeeld: steun aan een lokale bierbrouwer die zelf niet exporteert kan het handelsverkeer beïnvloeden. Een dergelijke bierbrouwer concurreert immers met andere brouwers die wél internationaal opereren. 68: belangrijk. Er bestaat dus geen de minimis regel. 69: ook steun voor plaatselijke of regionale economische activiteiten kan het handelsverkeer beïnvloeden. 70: Hof laat het laatste woord aan de nationale rechter.

Infrastructuur Onzekerheid na Leipzig/Halle arrest. Commerciële exploitatie = economische activiteit Gemengd gebruik = staatssteunregels gelden alleen voor het economische deel Uitzondering - economisch gebruik louter bijkomstig (tot 20% capaciteit) = geen toepassing staatssteunregels gebruikelijke faciliteiten (zoals restaurants, winkels of plaatsen voor betaald parkeren) van infrastructuur die vrijwel uitsluitend voor een niet- economische activiteit wordt gebruikt = normaal geen effect op handelsverkeer tussen lidstaten Noodzakelijk om kruissubsidiëring te voorkomen In principe economisch zijn: Luchthavens, havens, breedband, energie In principe niet-economisch zijn: Spoorwegen, bruggen, tunnels, kanalen, water- en afvalwaternetwerken

Infrastructuur Operatoren en gebruikers: geen (indirecte) staatssteun voorzover zij een marktprijs betalen (aangezien zij dan geen voordeel genieten)

Tot 200.000€ over 3 jaar voor één onderneming Verdere vereenvoudiging: De minimis Verordening Nr. 1407/2013 Tot 200.000€ over 3 jaar voor één onderneming Verdere vereenvoudiging: Ook ondernemingen in moeilijkheden Definitie onderneming Gesubsidieerde leningen tot 1 miljoen € Verordening Nr. 360/2012 Tot 500.000€ over 3 jaar voor DAEB

Uitzonderingen: art. 107, lid 2 Met de gemeenschappelijke markt zijn verenigbaar: Steun van sociale aard aan individuele verbruikers Steun bij natuurrampen en uitzonderlijke gebeurtenissen Steun voor gebieden die nadeel ondervinden van de deling van Duitsland

Uitzonderingen: art. 107, lid 3 Als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kunnen worden beschouwd: Steun aan bepaalde regio’s Steun aan belangrijke Europese projecten Steun om ernstige verstoring in de economie van een Lidstaat op te heffen Steun voor bepaalde vormen van economische bedrijvigheid Steun aan cultureel erfgoed

Uitzonderingen: Art. 106, lid 2 De ondernemingen belast met het beheer van diensten van algemeen economisch belang … vallen onder de regels van dit Verdrag, met name onder de mededingingsregels, voorzover de toepassing daarvan de vervulling, in feite of in rechte, van de hun toevertrouwde bijzondere taak niet verhindert.

Uitzonderingen: DAEB Specifieke vrijstellingsverordening voor DAEB Vergoeding tot 15 miljoen €/jaar Ziekenhuizen, sociale DAEB, ongeacht bedrag Kaderregeling voor grote DAEB Aanmelding Publieke consultatie Aanbesteding Incentives voor efficiency

Procedure Bestaande steun Nieuwe/onrecht-matige steun 1ste fase Aanmelding / klacht / ex officio (verzoek om inlichtingen) Geen bezwaar (verenigbaar met het Verdrag) Formeel onderzoek Publicatie Commentaren lidstaat en belanghebbenden Positieve beschikking Voorwaardelijke beschikking Negatieve beschikking Niet langer verenigbaar Nieuwe/onrecht-matige steun 1ste fase "Dienstige maatrregelen" Aanvaard of niet Geen steun 2de fase NIEUW: marktinfo Geen steun

Uitbreiding / vereenvoudiging notified (guidelines/Treaty) Aanmelding (richtsnoeren/Verdrag) Aanmelding Vrijgesteld De minimis AGVV (drempel voor aanmelding) Bestaande AGVV AGVV (nieuwe categorieën) Steunbedrag Ruimere AGVV De minimis De minimis Steuncategorie

Algemene vrijstellingsverordening Regionale steun Steun voor KMOs Steun om KMOs toegang tot financiering te geven Steun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie Opleidingssteun Steun ten behoeve van kwetsbare werknemers en werknemers met een handicap Steun voor milieubescherming en hernieuwbare energie

Algemene vrijstellingsverordening Steun tot herstel van de schade veroorzaakt door bepaalde natuurrampen Sociale vervoerssteun ten behoeve van bewoners van afgelegen gebieden Steun voor breedbandinfrastructuur Steun voor cultuur en instandhouding van het erfgoed Steun voor sportinfrastructuur en multifunctionele recreatieve infrastructuur Steun voor lokale infrastructuurvoorzieningen

Algemene vrijstellingsverordening Steun voor luchthavens Investeringssteun voor havens + baggeren Geen steun voor relocatie

Stimulerend Effect Staatssteun moet de begunstigde er toe aanzetten om een activiteit te ondernemen KMOs + grote ondernemingen onder regimes - stimulerend effect wordt geacht aanwezig te zijn indien ze de activiteit niet begonnen zijn vóór de steunaanvraag Bij ad hoc steun voor grote ondernemingen – bijkomende vereisten

Transparantie Publicatie op een nationale of regionale website Informatie over elk regime en elke individuele steun van meer dan €500,000 Informatie moet gepubliceerd worden binnen 6 maanden na de steunverlening (voor fiscale regimes binnen 1 jaar na de datum voor indiening van de belastingaangifte)

Evaluatie Voor bepaalde categorieën van steunregimes (regionale, KMOs, O&O&I, milieu en breedband), met een gemiddeld jaarlijks budget hoger dan €150 miljoen Dergelijke regimes worden slechts voor een initiële periode van 6 maanden vrijgesteld De vrijstelling kan verlengd worden na goedkeuring van een evaluatieplan

Case study

Case: zonnepanelen op gemeentegebouw Exploitatie van een fotovoltaïsche installatie op een woning waarbij elektriciteit aan het elektriciteitsnet wordt geleverd valt onder het begrip „economische activiteiten” voor BTW- doeleinden (C-219/12, Finanzamt Freistadt Rohrbach Urfahr v Unabhängiger Finanzsenat Außenstelle Linz) Quid – zonnepanelen op gebouwen van een gemeente?

Case: zonnepanelen op gemeentegebouw Indien de zonnepanelen op gemeentegebouw zodanig zijn ontworpen dat ze in principe de eigen behoefte van de gemeente dekken – mogelijk argument: elektriciteit wordt niet aangeboden op de markt en dus geen economische activiteit Occasionele verkoop van elektriciteit louter bijkomstig Enkel indien de installatie zodanig is ontworpen dat de hoeveelheid geproduceerde elektriciteit min of meer overeenkomt met de behoeften van de gemeente en er slechts marginaal elektriciteit geleverd wordt aan het netwerk

Case: zonnepanelen op gemeentegebouw Steunintensiteit: 45-65% investeringssteun voor hernieuwbare energie is toegelaten onder de AGVV Is het budget van de gemeente ook "staatsmiddelen"? Indien ja, dan zou elke investeringssteun aan lokale overheden in combinatie met hun eigen budgettaire middelen altijd betekenen dat er 100% steun is Hoger dan maximaal toegelaten steunintensiteit

Case: zonnepanelen op gemeentegebouw Mogelijk argument: financiering van de gemeente kan worden beschouwd als "eigen bijdrage" wanneer aangetoond wordt dat de investering en de exploitatie in het economische belang van de gemeente worden uitgevoerd Dit vereist dat de financiering van de gemeente duidelijk kan worden onderscheiden van de staatssteun om de zonnepanelen te installeren en dat de financiering van de gemeente kan worden gescheiden van de overige inkomsten en uitgaven

Case: zonnepanelen op gemeentegebouw Toepassing van regels voor KMO? In het algemeen zijn entiteiten geen KMOs indien één of meer overheidsinstanties of openbare lichamen gezamenlijk direct of indirect zeggenschap heeft of hebben over 25 % of meer van het kapitaal of de stemrechten Uitzondering "autonome locale autoriteiten, die een jaarlijkse begroting hebben onder 10 miljoen EUR en minder dan 5 000 inwoners tellen"

Case: zonnepanelen op gemeentegebouw Praktische aanbevelingen Gescheiden rekeningen Bewijsstukken bijhouden Verzelfstandigen van de activiteit?

Q&A