Nieuwe vragen n.a.v. de hoge sterfte in de Willem Arntsz Hoeve tijdens de Duitse bezetting Dr. Cecile aan de Stegge en Drs. Marco Gietema 10 juni 2016, De Basis, Doorn

Opbouw 1.Eerder onderzoek naar Het onderzoek naar de Willem Arntsz Hoeve 3.Sterfte in de Willem Arntsz Hoeve ↔ Nederland 4.Welke nieuwe vragen roept de sterfte op? 5.Wat weet de bevolking in Nederland NIET? 6.Waarom is dit NU belangrijk?

Eerder onderzoek doorrekenen → een surplus van overleden psychiatrische patiënten PeriodeOverleden patiënten = Gedeporteerde Joden vanuit psychiatrische ziekenhuizen à =≤ overleden patiënten

Gedwongen evacuatie van patiënten t.g.v. de Atlantikwall → overbevolking in gastinrichtingen

: Razzia’s op joodse patiënten + vaak passief verzet → 1400 à 1500 slachtoffers

2. Het onderzoek naar de Willem Arntsz Hoeve Waarom? Argwanende familieleden Eerste check: Inderdaad hogere sterftecijfers dan Jaarverslag vermeldde ‘Goede’ geneesheer-directeur op last van NSB vervangen door nazi- gezinde geneesheer-directeur Deze betoont zich niet geïnteresseerd in de patiënten

Klimaat: besef van alarmerende berichten over Duitsland → bezorgdheid neemt toe

Methode van onderzoek Historisch onderzoek door Marco Gietema en o.g.: Tellen van sterfte; opvragen en analyseren van doodsoorzaken Context in de Hoeve reconstrueren op basis van archiefmateriaal Gedetailleerd onderzoek naar de machtswisseling aan de top, mede op basis van info uit CABR – dossiers ‘Getuigen’ en nabestaanden zoeken Samenwerking met experts m.b.t. Hongerwinter en historische demografie

De sterfte als vertrekpunt Overlijdensregister als basis en dit afzetten tegen getallen in Jaarverslagen WA Stichting Discrepanties controleren aan: Opname- en ontslagregisters Persoonskaarten Evacuatielijsten Medische verklaringen na overlijden Enkele patiëntendossiers van ‘evacué’s’ Informatie van nabestaanden

Sterfte op terrein Willem Arntsz Hoeve Instelling Totaal aantal patiënten in Hoeve per Evacués arriveren op datum Overleden in de laatste 2 jaar van WO II (1944 en 1945) Willem Arntsz Hoeve Duin& Bosch komt erbij 254Midden Juni Provinciaal Ziekenhuis Santpoort komt erbij 532 Midden Januari Meer & Bosch65Diverse momenten 24

Sterfte in Willem Arntsz Hoeve ↔ landelijke sterfte in Hongerwinter (info van NIDI/CBS)

Was hier sprake van opzet? Argumenten pro: Op alle niveaus in de organisatie, in het bestuur, in de stad en in de Provincie zaten nationaal - socialistisch denkende mensen Na de machtswisseling bleven gerichte maatregelen om patiënten te redden uit Argumenten contra: De sterfte was hoog in alle psychiatrische inrichtingen; ook zonder nationaal - socialisten in de leiding Alleen de allerzwakste mensen zaten nog in inrichtingen → sterfte was haast onvermijdelijk zonder extra hulp van buitenaf

Aantal overleden patiënten gedurende de ‘Hongerwinter’ in psychiatrische inrichtingen InrichtingTotaal aantal aanwezige bewoners Overleden in de maanden oktober - december 1944 Overleden in de maanden januari-mei 1945 Totaal aantal overleden in Hongerwinter Groot Graffel Warnsveld Ca (20%) Endegeest Oegstgeest Ca (27%) Maasoord Rotterdam Ca (32%) WA Hoeve Den Dolder Ca (30%)

De NOS onthulde op nieuwe cijfers van NIOD en NIDI: In Nederland zouden tijdens de Hongerwinter op nationaal niveau ca mensen zijn overleden, van wie aan mensen door de arts die hun lijk schouwde als primaire doodsoorzaak ‘uithongering’ (of i.d.) werd toegekend Wij vermoeden: Dat zich onder die laatste groep een onevenredig hoog aantal psychiatrische patiënten moet bevinden

5. Welke nieuwe vragen roept deze sterfte op?

1.Zat er een patroon in de wijze waarop de Duitse bezetter de Nederlandse psychiatrische inrichtingen dwars zat? 2.Wat was de rol van Nederlandse nationaalsocialisten? 3.Was de sterfte vooral in de gastinrichtingen of in alle inrichtingen hoog? Hoe kwam dat? 4.Hoe hoog was de sterfte in de niet-westelijke gebieden? 5.Wat waren de belangrijkste doodsoorzaken? 6.Waarom hebben nabestaanden massaal gezwegen? 7.Waarom zwegen de professionals? 8.Waarom is de hoge sterfte nadien niet door de Inspectie, de GGz zelf of door historici onderzocht en/of geëvalueerd?

4. Wat weet de Nederlandse bevolking allemaal niet over deze sterfte?

Hoeveel, waar en vanaf wanneer precies werden sanatoria en inrichtingen bezet of in beslag genomen? Met welk argument of doel? Seyss-Inquart liet een Delfts blauwe tegel bakken van het in juni 1940 reeds gevorderde Hoofdgebouw van Vrederust te Halsteren

In hoeveel/welke directies wisten Obermedizinalrat G. Reuter en Provinciale Beauftragten te infiltreren? Met welk argument of doel?

Hoeveel psychiatrische patiënten en mensen met een beperking werden het slachtoffer van de honger en slechte hygiëne in de psychiatrie?

In hoeveel functionerende inrichtingen vond rond de bevrijding ernstig militair geweld plaats? Wie waren de slachtoffers?

6. Waarom vinden wij dit belangrijk? Eerherstel voor ‘vergeten slachtoffers’ Correcte informatie aan nabestaanden Bewustwording van professionals en bestuurders Waarschuwing voor de samenleving, hoe kwetsbaar mensen zijn, wanneer zij onzichtbaar worden voor de mensen die van hen houden Argument voor meer zichtbaarheid en participatie