Les 15 Wat gaan we doen? 1.Terugkoppeling. 2.Uitleg. 3.Werkblad. 4.Werkblad bespreken. 5.Filmfragment. 6.Afsluiting.

Hoe werd je slaaf? 1.Je moeder was een slavin 2.Je was een krijgsgevangene 3.Je was geroofd/ gekidnapt 4.Je kon je schulden niet betalen. Onderwerp: slavernij in de Oudheid. Kenmerkend aspect: De groei van het Romeinse imperium waardoor de Griek-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde.

Een Romeins soldaat leidt krijgsgevangenen weg in kettingen.

‘De slavenmarkt’, Gustave Clarence Rodolphe Boulanger ( ).

Slaven die met een zweepje worden geslagen.

Slaven die in een rad moeten lopen bij het bouwen van een graf.

Het totaal aantal slaven in Athene kan moeilijk vastgesteld worden, omdat er weinig bewijsmateriaal is. Schattingen variëren van tot ca Slavenaantallen zullen geschommeld hebben met de relatieve welvaart van Athene; rekent op ca slaven in mindere perioden. En in Rome? Ook weinig materiaal en zeer uiteenlopende berekeningen. Meest recente visie: ca vrijen en ca slaven.

Het totaal aantal slaven is één punt. Een ander punt is, hoe die slaven verdeeld waren: -Bezaten heel veel Atheners slaven in kleine aantallen, 1 of 2 per huishouden, en vormden daarnaast organisaties zoals die van ene Nikias met 1000 mijnwerkers hoge uitzonderingen? -Of hadden de rijken en superrijken zoveel slaven, dat er veel Atheners moeten zijn geweest die zelfs nog niet één slaaf bezaten?  Xenophon, ‘Memorabilia 2.3.3’: “Those who are able to do so buy slaves, in order to have fellow-workers.” Dus er waren Atheners die geen slaven hadden + je hoefde niet superrijk te zijn om een slaaf te hebben.

Slaven die in de keuken werken.

Een slaaf bedient zijn meester.

Een slaaf brengt zijn meester een schrijftablet.

Een slavin helpt haar meesteres met haar kapsel.

Een jonge slaaf met een lantaarn leidt zijn dronken meester naar huis na een feest. En dronken man geeft over en zijn slaaf assisteert.

Een slavin als kindermeisje neemt de baby over.

TENE ME NE FUGIA(M) ET REVOCAME AD DOM(I)NUM EVVIVENTIUM IN ARA CALLISTI: Stop mij zodat ik niet wegren en breng me naar mijn eigenaar, Euviventius.

Bronnenopdracht slavernij 1.Beargumenteer PER BRON of de bron representatief is voor slavernij in de Oudheid, dat wil zeggen: is het waarschijnlijk dat deze bron een juist beeld geeft van de slavernij? Leg uit. 2.Was er verschil tussen de behandeling van slaven bij de Grieken en bij de Romeinen? 3.Geef antwoord op de vraag: werden slaven in de Oudheid meestal wel of niet goed behandeld? 4.Waarom moet je meer bronnen raadplegen om een goed beeld te kunnen vormen van slavernij in de Oudheid?

Bron 1: De Griek Apuleius, in ‘Metamorphoses’: ‘Lieve hemel, wat voor arme slaven waren daar! De huid van sommigen was bont en blauw, met striemen op hun rug door zweepslagen, anderen waren bedekt met ruwe zakken; er waren er die zulke gescheurde vodden aan hadden, dat je hun naakte lichamen helemaal kon zien, en er waren er die gebrandmerkt waren op hun hoofd met hete ijzers, anderen waren zo vuil en ellendig, dat ze nauwelijks uit hun ogen konden kijken, hun gezicht zwartgeblakerd, hun ogen dicht door de rook, ze waren als de mannen die in het zand vechten en die niet weten waar ze slaan vanwege het stof; ook waren er, wier gezicht helemaal onder het meel zat.’ Niet representatief. De behandeling en de levensomstandigheden van slaven verschilden al naar gelang de bezitter en het gebruik van slavenarbeid.

Bron 2: Romeins Reliëf van rond 150 v. Chr. ‘Slaaf krijgt dreun van zijn meester.’ Wel representatief. Dit was heel gewoon, omdat er in de republiek toch genoeg slaven waren.

Bron 3: The Old Oligarch (ca. 424 v. Chr.): ‘De vrijheden van slaven en buitenlanders in Athene zijn extreem, en je mag hen niet slaan, noch zal een slaaf voor je uit de weg gaan! Ik zal je vertellen waarom dit de gewoonte is in dat land. Als het legaal zou zijn voor een slaaf of een buitenlander om geslagen te worden door een vrij man, zou je vaak de Athener verwarren voor een slaaf, en hem slaan, want de armen daar zijn niet beter gekleed dan de slaven en de buitenlanders.’ Niet representatief. In Athene waren slaven inderdaad hetzelfde gekleed als de armen, maar ze hadden geen hoge status.

Bron 4: Uit het boek ‘Digesta’ uit de 6e eeuw over Romeins recht: Digesta 47,10, 15: Ik zal rechtspreken in de zaak van eenieder die ervan beschuldigd wordt de slaaf van een ander gedood te hebben, en wel tegen de normale gang van zaken in, of hem onder marteling ondervraagd te hebben, zonder de toestemming van zijn meester. En ook wanneer iemand iets anders tegen slaven zal ondernemen, zal ik in die zaak rechtspreken. Digesta 48,18: Folteren van slaven mag slechtst als laatste middel aangewend worden. Wel representatief. In de 6 e eeuw (keizertijd) werden slaven beter behandeld dan in de republiek. Er kwamen wetten over wat er wel en niet mee mocht.

Bron 5: De Romeinse schrijver en filosoof Seneca (stierf in 65) in ‘Epistulae Morales ad Lucilium’ V 47.10: ‘Wil je eraan denken dat die man die jij jouw slaaf noemt van dezelfde hemel geniet, even hard adem haalt, hetzelfde leven leeft en dezelfde dood sterft! Jij kunt hem net zo goed als vrijgeborene beschouwen als hij jou als slaaf.’ Wel representief. Seneca was een (stoïcijns) filosoof die kritische vragen stelde bij de slavernij. Dat paste in de keizertijd.

Was er verschil tussen de behandeling van slaven bij de Grieken en bij de Romeinen? Bij de Grieken en Romeinen was de behandeling van slaven over het algemeen gelijk. In periodes waarin er veel slaven waren, verslechterde de behandeling. Doordat een slaaf echter kapitaal was, was de behandeling overwegend goed en kreeg de slaaf uitzicht op vrijlating. Geef antwoord op de vraag: werden slaven in de Oudheid meestal wel of niet goed behandeld? Hier duiden de meeste bronnen op een goede behandeling. Maar het was afhankelijk van de periode en de meester. Waarom moet je meer bronnen raadplegen om een goed beeld te kunnen vormen van slavernij in de Oudheid? Omdat de bronnen elkaar vaak tegenspreken.

Spartacus wordt verkocht

Leerstof toets Leerstof toets 12 oktober: -Paragraaf 1.1 t/m Kenmerkende aspecten 1 t/m 8.