Leven zonder vrije wil Jan Verplaetse – Universiteit Gent Moral Brain Research Group

Het vrije wildebat

1. bestaat de vrije wil? 2. Is vrije wil nodig voor schuld? HET FILOSOFISCHE VRIJE WIL-DEBAT twee cruciale vragen Is niet gelijk aan vrijwilligheid of vrijheidsgevoel Schuld in betekenis van verantwoordelijkheid, verwijtbaarheid, verdienste

zaterdagochtend 11u00 winkelen met vriendinnen boswandelen met vrienden < < 10u00

zaterdagochtend 11u00 winkelen met vriendinnen boswandelen met vrienden < < 10u00 genen lichaam gevoelens gedachten overwegingen herinneringen omgeving toevalligheid perfecte replica van beslissingsproces boswandelen met vrienden

causaal determinisme vrije wil bestaat niet acausaal indeterminisme vrije wil bestaat wel Baruch de SpinozaRené Descartes

alternatieve opties Je moet anders kunnen handelen (acting otherwise). broncontrole Je moet controle over de keuze hebben (it’s up to you) sluit determinisme uitsluit causalisme uit behoeft acausalismebehoeft indeterminisme tijdstip t je moet keuze hebbener moet een keuzemaker zijn

de argumenten We beschikken niet over een vrije wil neurowetenschap maakt broncontrole onwaarschijnlijk

gereedheidspotentiaal (SMA) Libet et al., 1982; Libet et al.,1983

RP’s komen 800 ms of 300 ms voor W-moment Libet-type studies

Soon studie (Nature Neuroscience, 2008) Elke bewust beslissing wordt onbewust voorbereid

Soon studie (Nature Neuroscience, 2008) Proefpersonen wachten gemiddeld 21 seconden voor nieuwe keuze

Soon studie (Nature Neuroscience, 2008) In drie gebieden kon keuze vanaf 10 seconden voor beslissing voorspeld worden

Soon studie (Nature Neuroscience, 2008) In SMA kon je vanaf 5 seconden voor beslissing het W-moment

1. bestaat de vrije wil? 2. Is vrije wil nodig voor schuld? HET FILOSOFISCHE VRIJE WIL-DEBAT twee cruciale vragen Is niet gelijk aan vrijwilligheid Schuld in betekenis van verantwoordelijkheid, verwijtbaarheid, verdienste

Het filosofische vrije wil debat Positiesbestaat vrije wil?Nodig voor verantwoordelijkheid LibertarismeJa, een echteJa CompatibalismeJa, maar geen echteNeen Hard incompatibilismeNeen, toch geen echteJa Derk PereboomDaniel DennettRobert Kane

de argumenten We beschikken niet over een vrije wil We hebben een vrije wil nodig om verantwoordelijk te zijn manipulatie-argument toont dat we broncontrole nodig hebben neurologie sluit broncontrole uit

T1T2 Brasil-Neto’s TMS-experiment (1992) T3 extend both index fingers decide which finger to move click put both hands at table 2 x 80 trials

T1T2 Brasil-Neto’s TMS-experiment (1992) T3 extend both index fingers decide which finger to move click put both hands at table Resultaten: 80% van keuzes was TMS-conform 30% boven kansniveau

T1T2 Brasil-Neto’s TMS-experiment (1992) T3 extend both index fingers decide which finger to move click put both hands at table Opvallendste Resultaat: Niemand had indruk dat keuze bepaald werd door TMS

Filosofisch gedachte-experiment Universeel TMS-toestel Kan elk neuron gelijktijdig vanaf geboorte stimuleren Verschrikkelijke situatie doodleven Proefpersoon weet niet van TMS af Jan de Schutter Paul het Slachtoffer

Filosofisch gedachte-experiment Universeel TMS-toestel Na doding stopt TMS- toestel met werken Verschrikkelijke situatie doodleven Proefpersoon weet niet van TMS af Jan de Schutter Paul het Slachtoffer

Hoe verweert Jan zich tegen deze aanklacht? niet-veinzende beschuldigde (Jan) waarheidssprekende expert

Hoe verweert Jan zich tegen deze aanklacht? Eerste verhaal

Jan voert aan dat hij helemaal niet de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en na de beslissing had hij de uitdrukkelijke wil om Paul niet te doden. Maar om een of andere reden werd deze wil niet gevolgd. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd overtroffen door iets anders.

Eerste verhaal Jan voert aan dat hij helemaal niet de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en na de beslissing had hij de uitdrukkelijke wil om Paul niet te doden. Maar om een of andere reden werd deze wil niet gevolgd. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd overtroffen door iets anders. Jan voert dwang of overmacht aan Jan deed niet wat hij wilde

Eerste verhaal Stel dat de expert het bewijs levert van een universele TMS- machine in Jans hoofd, hoe moet de jury oordelen? Jan voert aan dat hij helemaal niet de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en na de beslissing had hij de uitdrukkelijke wil om Paul niet te doden. Maar om een of andere reden werd deze wil niet gevolgd. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd overtroffen door iets anders.

Eerste verhaal Stel dat de expert het bewijs levert van een universele TMS- machine in Jans hoofd, hoe moet de jury oordelen? Jan voert aan dat hij helemaal niet de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en na de beslissing had hij de uitdrukkelijke wil om Paul niet te doden. Maar om een of andere reden werd deze wil niet gevolgd. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd overtroffen door iets anders. Jan is niet verantwoordelijk Jan is wel verantwoordelijk

Hoe verweert Jan zich tegen deze aanklacht? Tweede verhaal

Jan voert aan dat hij inderdaad de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en onmiddellijk na de doding had hij de wil om Paul te doden, maar eenmaal hij zag wat hij heeft aangericht, vindt hij die beslissing verschrikkelijk. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd opgedrongen door iets anders. Dat was Jan niet. Tweede verhaal

Jan voert aan dat hij inderdaad de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en onmiddellijk na de doding had hij de wil om Paul te doden, maar eenmaal hij zag wat hij heeft aangericht, vindt hij die beslissing verschrikkelijk. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd opgedrongen door iets anders. Dat was Jan niet. Tweede verhaal Jan voert onweerstaanbare drang aan Jan deed niet wat hijzelf wilde

Jan voert aan dat hij inderdaad de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en onmiddellijk na de doding had hij de wil om Paul te doden, maar eenmaal hij zag wat hij heeft aangericht, vindt hij die beslissing verschrikkelijk. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd opgedrongen door iets anders. Dat was Jan niet. Tweede verhaal Stel dat de expert het bewijs levert van een universele TMS- machine in Jans hoofd, hoe moet de jury oordelen?

Jan voert aan dat hij inderdaad de wil had om Paul te doden. Hij wist welk hand Paul zou doden. Voor, tijdens en onmiddellijk na de doding had hij de wil om Paul te doden, maar eenmaal hij zag wat hij heeft aangericht, vindt hij die beslissing verschrikkelijk. Jan weet niet hoe het komt, maar zijn wil werd opgedrongen door iets anders. Dat was Jan niet. Tweede verhaal Stel dat de expert het bewijs levert van een universele TMS- machine in Jans hoofd, hoe moet de jury oordelen? Jan is niet verantwoordelijk Jan is wel verantwoordelijk

Hoe verweert Jan zich tegen deze aanklacht? Derde verhaal

Jan voert aan dat hij Paul wilde doden. Hij wist ook welk hand Paul zou doden. Niet alleen op het moment van de doding, maar ook nu nog. Hij staat nog steeds achter de beslissing. Hij zou nog steeds hetzelfde doen. Jan geeft allerlei goede of minder goede redenen waarom hij vindt dat wat hij gedaan heeft ook moest.

Derde verhaal Jan voert aan dat hij Paul wilde doden. Hij wist ook welk hand Paul zou doden. Niet alleen op het moment van de doding, maar ook nu nog. Hij staat nog steeds achter de beslissing. Hij zou nog steeds hetzelfde doen. Jan geeft allerlei goede of minder goede redenen waarom hij vindt dat wat hij gedaan heeft ook moest. Jan pleit schuldig “Jan wist wat hij deed en deed wat hij wilde”

Derde verhaal Jan voert aan dat hij Paul wilde doden. Hij wist ook welk hand Paul zou doden. Niet alleen op het moment van de doding, maar ook nu nog. Hij staat nog steeds achter de beslissing. Hij zou nog steeds hetzelfde doen. Jan geeft allerlei goede of minder goede redenen waarom hij vindt dat wat hij gedaan heeft ook moest. Stel dat de expert het bewijs levert van een universele TMS- machine in Jans hoofd, hoe moet de jury oordelen? Jan is niet verantwoordelijk Jan is wel verantwoordelijk

de argumenten We beschikken niet over een vrije wil We hebben een vrije wil nodig om verantwoordelijk te zijn manipulatie-argument neurologie sluit broncontrole uit Dit is geen ramp. Wel integendeel leefbare gevolgen

Overzicht van de Gevolgen Verwijten Zelfverwijten Verdiende lof Verdiende straf Schuld(gevoel) Wat verdwijntWat blijft Moraal (plichten) Foutief gedrag Afkeuring Straf voor ander doel

Overzicht van de Gevolgen Wat verandert verwijtmodusbegrijpmodus verledenfocustoekomstfocus

concrete uitdagingen Hoe herstel je wat je zelf fout hebt gedaan? Hoe prijs je iemand voor zijn goede daden? Hoe ben je dankbaar voor iets en iemand? Hoe keur je af als iemand iets fout doet? Hoe ben je solidair met iemand die verwijten maakt? Hoe ben je trots op iets of iemand? Hoe rechtvaardig is het dat iemand meer (on)geluk heeft?

Leven zonder vrije wil Jan Verplaetse – Universiteit Gent Moral Brain Research Group