D E MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN PSYCHOSOCIALE HULP BIJ RAMPEN EN CRISES (PSH) RIVM, 30 januari 2014 Prof. dr. C. Spreeuwenberg, voorzitter werkgroep PSH

W AAROM EEN NIEUWE RICHTLIJN NA DIE VAN 2007? belofte dat Impact uiterlijk in 2010 zou bepalen of de richtlijn nog actueel is nadruk in 2007 op vroegtijdigheid en PTSS twijfel over splitsing publieksdeel en wetenschappelijk deel wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen bijdrage leveren aan kwaliteitverbetering betere adressering van doelgroepen van gebruikers meer aandacht voor haalbare implementatie Maar ook nu is het werk niet af en is er discussie mogelijk over de gemaakte keuzen

V ERANTWOORDELIJKHEID VOOR DE RICHTLIJN o Opdracht: RIVM: Centrum Gezondheid en Milieu o Inhoud: Werkgroep bestaande uit onder meer opstellers oorspronkelijke richtlijn en anderen die vanuit praktijk, beleid en/of wetenschap betrokken zijn bij PSH bij rampen o Advisering: Expertgroep en anderen o Coördinatie: Projectgroep van Impact

Richtlijn: Document met aanbevelingen ter ondersteuning van zorgprofessionals en zorggebruikers, gericht op het verbeteren van de kwaliteit van zorg, berustend op wetenschappelijk onderzoek aangevuld met expertise en ervaringen van zorgprofessionals en -gebruikers. ( o zo mogelijk wetenschappelijke fundering, daarnaast inclusie van ervaringen en inzichten o bredere doelgroepen dan zorgprofessionals en – gebruikers alleen (multidisciplinariteit) D E TERM RICHTLIJN

D EZE MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN o vanwege brede doelgroep(en): generiek o noodzaak aan te vullen met - specifieke richtlijnen (bijv. voor huisartsen) - handelingsperspectieven - protocollen o expliciet bedoeld als ondersteuning van implementatie o kader voor voorbereiding op rampen en crises (opleiden, trainen, oefenen)

D OELGROEPEN VAN DE RICHTLIJN Zeer uiteenlopend: o hulpverleners: professionals en getrainde vrijwilligers o overheden o organisaties die verantwoordelijk zijn voor hulpverleners en cliënten

W AT KOMT AAN DE ORDE ? o achtergronden van de multidisciplinaire richtlijn o gevolgen van ramp/schokkende gebeurtenis en daaruit voortvloeiende visie op optimale PSH o aanbevelingen en de overwegingen daarvoor o procesbomen naar doelgroep ter ondersteuning van voorbereiding, uitvoering en evaluatie van PSH o thema’s daarbij: - onafhankelijk van fase - gerelateerd aan acute fase en latere fasen - mogelijke gezondheidsklachten

P SYCHOSOCIALE HULP Omschrijving: ondersteuning en zorg gericht op het psychisch welbevinden en de gezondheid van getroffenen. Ondersteuning: - in principe relevant voor alle getroffenen - hoeft niet alleen gericht zijn op gezondheid alleen Zorg: - - primair gericht op gezondheid - - omvat preventie, signalering, diagnostiek en behandeling - - breder dan alleen psychiatrische problemen en aandoeningen - - grotere rol voor professionele zorgverleners PSH omvat: - - basishulp (veiligheid, eten drinken, onderdak, medische hulp) - - informatie (gebeurtenis, situatie, lot van dierbaren, mogelijke stressreacties) - - emotionele en sociale steun (luisterend oor, betrokkenheid, erkenning) - - praktische hulp (administratie, huishouden, juridisch, financieel) - - zorg bij gezondheidsklachten

RAMPEN EN CRISES Omschrijving: onverwachte gebeurtenissen die een feitelijke of dreigende dood of een ernstige verwonding met zich meebrengen, of die een bedreiging vormen voor de fysieke integriteit van betrokkene of van anderen. - gebeurtenissen met aanzienlijke maatschappelijke impact vanwege ernst, verstoring maatschappelijke orde en schaalgrootte - ook zaken als gewelddadige berovingen en ernstige auto ongelukken - kan zowel om feitelijke als om gepercipieerde bedreiging gaan - impact verschilt zowel per individu als per gebeurtenis

R EACTIES NA EEN RAMP NAAR TIJDSVERLOOP o onderscheid tussen getroffenen op niveau van de samenleving en getroffenen als individu o samenleving: impact (uren tot dagen) honey-moon (weken tot maanden) desillusie (maanden tot jaren) re-integratie (vaak jaren) o individu: verlies- en rouwreacties

PSH: AAN WIE ? Aan mensen die de gebeurtenis hebben ondervonden, er getuige van zijn geweest of ermee zijn geconfronteerd. - zowel individuen als groepen - zowel overlevende direct getroffenen als nabestaanden, naasten en toeschouwers.

H OE WIJS TE HANDELEN : T USSEN AFWACHTEN EN INTERVENIËREN (D ÜCKERS 2013) Afwachtend Interveniërend Houding Kwaliteit Laag Hoog

B EHOEFTEN ( VAN DER V ELDEN ET AL., 2006 ) o een veilige omgeving; o medische zorg bij letsel; o hereniging of contact met verwanten en dierbaren; o beschikking over middelen voor basale levensbehoeften (bijv. eten, drinken, medicijnen); o praktische hulp (bijv. vervangende woonruimte, vervoer, communicatievoorzieningen, geld); o betrouwbare informatie over het lot van dierbaren; o betrouwbare informatie over de ramp, gevolgen en afwikkeling; o erkenning en aandacht; o rust, controle en overzicht; o delen van ervaringen met anderen; o herdenkingsbijeenkomst

B ELANGRIJKE UITGANGSPUNTEN EN BOODSCHAPPEN DIRECT BETREKKING HEBBEND OP PSH o onderscheid en specificeer behoeften en problemen o sluit aanij behoeften, problemen en risicofactoren o sluit aan bij dynamiek die kenmerkend is voor de aan de orde zijnde gebeurtenis en de fase daarvan o sluit aan bij (natuurlijke) veerkracht en zelfredzaamheid o sluit aan bij de context van de getroffene(n) o sluit aan bij de aanwezige hulpverleningscapaciteit o evalueer de PSH

Getroffene Familie, buren, vrienden, lotgenoten, collega's Leidinggevenden, georganiseerde vormen van ondersteuning, geestelijk verzorgers, benaderbare sleutelfiguren in de samenleving (waaronder bestuurders, geestelijken etc.) Eerstelijns artsen, maatschappelijk werk Gespecialiseerde GGZ (psychiaters, psychologen, psychotherapeuten etc.) K RINGEN VAN PARTIJEN OM GETROFFENE (G ERSONS 2005)

A CHT E VALUATIECRITERIA VOOR PSH (H OLSAPPEL 2013) 1. bejegening sloot aan bij behoefte/vermogens van getroffene 2. sociale steun is bevorderd 3. zorg was op maat met oog voor diversiteit 4. zorgaanbod van betrokken organisaties was in samenhang 5. informatie gebonden aan incident werd op tijd verstrekt 6. over mogelijke stressreacties is informatie gegeven 7. er was een aanspreekpunt voor praktische vragen 8. getroffenen werden gemonitord en eventuele nazorg werd geïnitieerd

T OT SLOT Dank aan: werkgroep: voor hun inbreng en discussie klankbordgroep: voor hun deskundige en kritische opmerkingen Impact: voor de efficiënte en deskundige coördinatie Michel Dückers: voor zijn tomeloos geduld en energie RIVM: voor de opdracht en het vertrouwen Ik kan weer gaan fietsen