Verhoogd risico, hoe leg je dat uit? Communicatie over cardio-metabool risico Dr. Liesbeth Claassen (i.s.m. Dr. Olga Damman)

Overzicht Achtergrond risicocommunicatie De ‘mental models approach’ Resultaten studie: Lekker Lang Leven Discussie

Voorbeelden

Barrières voor risicocommunicatie Mensen begrijpen de boodschap niet Moeilijk om gedrag te veranderen Onthoud: mensen hebben weinig tijd en voelen zich snel overladen door informatie Selectie van informatie noodzakelijk!

Belangrijkste doelen:  Informeren:  Laten begrijpen dat iemand een verhoogd risico op ziekte heeft  Laten inzien dat deze informatie relevant is voor iemand  Handelingsmogelijkheden duidelijk maken  Helpen bij beslissingen  Screening en controle  Behandelingen  Gedragsaanpassingen  Motiveren tot gedragsverandering Communicatie van ziekte risico’s

Méér dan het getal alleen Format voor het getal=> Voorlichtingsinformatie Communicatie van ziekte risico’s:

“handleiding” voor het ontwikkelen van beter voorlichtingsmateriaal Uitgangspunten: –Communiceer die dingen die mensen moeten weten, maar niet al lang weten -Sluit aan bij bestaande ideeën van leken: -Neem lekenkennis serieus -Vul kennisleemtes aan -Corrigeer misvattingen (Morgan et al., 2002) ‘Mental Models Approach’

Aanpak: 1.Ontwikkelen van expert model: literatuur en interviews met experts 2.Ontwikkeling leken model: Kwalitatief: diepte-interviews met leken Vaststellen discrepanties met expert model Kwantitatief: toetsende vragenlijst 3.Resultaten gebruiken voor aanpassing communicatiemateriaal en evaluatie Mental models approach

Voorbeeld: risico op diabetes Oorzaken en risicofactoren leefstijl, erfelijkheid verhoogde glucosewaarden Diabetes Hart- en vaatziekten Nierfalen Gevolgen vaataandoeningen Amputatie, oogproblemen Risicoreductie Minder vet eten Tijdspad verhoogd risico

Goede lekenkennis -Oorzaken en risicoreductie (vooral HVZ) -Stress wordt vaak genoemd als risicofactor Vette voeding: 97% correct (HVZ) Roken: 96% correct (HVZ) Stress: 94% correct (HVZ) Overgewicht: 90% correct (diabetes)

Misconcepties Weinig opzienbarende misconcepties, redelijke lekenkennis Weinig water drinken : 68% zegt waar (risicofactor nierfalen) Veel suiker eten: 59% zegt waar (risicofactor diabetes)

Verschillen gewichten leken en experts Stress Amputaties Dialyse Hoge bloeddruk Hoog cholesterol Etalagebenen Weinig beweging Armoede Roken Veroudering Familie- geschiedenis Schommelende bloedsuikerwaar den

Kennishiaten Specifieke kennis over voeding als risicofactor: Te weinig volkoren producten en vezels eten: 17% (diabetes) Weing groente en fruit eten: 46% (diabetes) Te weinig beweging: 54% (diabetes)

Kennishiaten Hoge bloeddruk: 41% (nierfalen) Over rol van hoge bloeddruk

Kennishiaten Over fysiologische processen Dichtslibbende aderen: 16% correct (diabetes) Verstoorde stofwisseling: 62% correct (diabetes)

Oppervlakkige kennis Nee. Roken is eigenlijk ook niet goed voor nieren en maag, eigenlijk voor het hele lichaam niet. Nee, dan diabetes denk ik niet. Maar met hart wel. Weet je ook of het van invloed is op diabetes of HVZ? Heb je daar verder nog een beeld bij? Eigenlijk, roken heeft ook een beetje te maken met ziekte. Ja, roken is niet iets gezonds of zo. Nee, eigenlijk niet.

Multifactoriële invloed ? Weinig kennis van de wisselwerking tussen: genetische aanleg, veroudering en leefstijl

Verhoogd risico Een verhoogd risico betekent: schaal 1 ‘onwaar’ - 5 ‘waar’ Gemiddelde score (SD) 1Dat je bepaalde klachten hebt2.06 (1.43) 2Dat je een bovengemiddelde kans hebt op ziekte4.80 (0.54) 3Dat er nog niet veel aan de hand2.91 (1.45) 4Dat je ziek bent1.67 (1.09) 5Dat je al lichamelijke schade hebt2.28 (1.36) Dat je waarschijnlijk je bewustzijn kunt verliezen omdat je te hoge bloedsuikerwaarden hebt. Wat komt er in u op als ik het heb over een verhoogd risico?

Relatie aandoeningen Ik weet het niet, ik twijfel eigenlijk of ze wel met elkaar te maken hebben.” Ik zie ze als afzonderlijke ziektes. Hoe zouden ze met elkaar te maken kunnen hebben?

Relatie aandoeningen Percentage correct 1HVZ is mogelijk gevolg van diabetes39.9% 2Nierfalen is mogelijk gevolg van diabetes35.9% 3Nierfalen is mogelijk gevolg van HVZ22.2% 4HVZ is mogelijk gevolg van nierfalen24.6% schaal 1 ‘onwaar’ - 5 ‘waar Gemiddelde score (SD) 1De 3 ziektes hebben met elkaar te maken3.22 (1.30) 2De 3 ziektes zijn van eenzelfde soort2.16 (1.14) 3De 3 ziektes hebben verschillende oorzaken4.15 (0.94)

Discussie Tips voor verbeteringen:  Presenteer een coherent totaalplaatje van het risico (vanwege de versnipperde ideeën)  Geef uitleg over de gezamenlijke risicofactoren van de ziekten en hoe deze juist in samenhang bijdragen aan het risico  Geef de concepten die leken belangrijk vinden een plaats in de communicatie  Test of dit beter werkt: Begrip Persoonlijke relevantie Motivatie Voorlichting gebaseerd op het expert model sluit niet goed aan bij de denkbeelden van leken => werkt slecht