Curriculumevaluatie Bètavakvernieuwing Tweede Fase Resultaten vierde leerjaar havo/vwo Wilmad Kuiper i.s.m. Elvira Folmer, Lucia Bruning en Wout Ottevanger ECENT 5 juni

2 Aanleiding en context Door OCW geïnstalleerde commissies en stuurgroepen: –voorstellen voor in pilots beproefde nieuwe examenprogramma’s scheikunde, natuurkunde en biologie havo/vwo (2010) –idem voor wiskunde A, B, C en D (2012) –examenprogramma (SE) voor nieuwe NT/NG-profielkeuzevak NLT (2010) Meer relevantie, meer samenhang, minder overladenheid/versnippering Context-concept als basis Monopilots (2007 resp. 2009) en multipilots (meervakken en samenhang; per 2008) Onafhankelijke, meerjarige curriculumevaluatie op initiatief vakvernieuwings- commissies en stuurgroepen en onder verantwoordelijkheid SLO

3 Hoofdvragen 1.In hoeverre is de in gang gezette vernieuwing van het bètaonderwijs in de bovenbouw havo/vwo in overeenstemming met de voor die vernieuwing geformuleerde uitgangspunten en gepropageerde invullingen? 2.In hoeverre heeft de in gang gezette vernieuwing geresulteerd in voor docenten en leerlingen uitvoerbare programma’s?

4 Curriculaire verschijningsvormen Beoogd imaginair geschreven Geïmplementeeerd geïnterpreteerd uitgevoerd Gerealiseerd ervaren geleerd

5 Deelvragen A.Wat is het waarom, wat en hoe van beoogde vernieuwing? imaginair - geschreven (+ werkwijze) B.Wat vinden docenten en sluit dat aan op wat commissies propageren? geïnterpreteerd C.Wat doen docenten en weerspiegelt dat beoogde vernieuwing? uitgevoerd D.Wat doen en vinden leerlingen en komt dat overeen met beoogde vernieuwing? uitgevoerd - ervaren E.Wat leren leerlingen? geleerd

6 Focus deelvragen B, C en D Context-concept –als model voor en visie op herschikking/vernieuwing van doelen/inhouden –als didactisch model c.q. visie op leren en onderwijzen van het vak Relevantie, belangstelling en aantrekkelijkheid Diepgang en niveau Onderwijsbaarheid, toetsbaarheid en haalbaarheid programma modules, tijd (overladenheid), lesuitvoering, toetsing, belasting, moeilijkheidsgraad, helderheid, vrije ruimte, vereiste vakdidactische kennis en vaardigheden, ondersteuning, randvoorwaarden

7 Evaluatieopzet Gemeenschappelijk, met vakspecifieke verbijzonderingen (bv. NLT) Onderzoeksgroep: commissies en stuurgroepen, docenten en leerlingen uit mono- en multipilots, vakexperts hoger onderwijs Eerste invoeringsjaar (?) Gegevensverzameling: –Gesprekken/interviews –Documentanalyse –Schriftelijke docent- en leerlingvragenlijsten (meerjarige afname) –Schriftelijke leerlingvragenlijst (meerjarige afname) –Examenevaluatie (totstandkoming, aard, resultaten)? –Gevalsstudies (observaties en interviews) –Nulmeting in vierde leerjaar begin tweede invoeringsjaar (oktober 2008)

8 In schema 4havo/vwo5havo/vwo6vwo 07/08bi, na, sk, nlt 08/09bi, na, sk, nlt, wi D 09/10wi ABCDbi, na, sk, nlt 10/11wi ABCD 11/12wi ABCD

9 Wat gedaan? Initiële beantwoording deelvraag A (wat, waarom en hoe?) als input voor instrumentontwikkeling Constructie + beproeving docent- en leerlingvragenlijsten bi-na-sk-nlt, mede gebruik makend van vragenlijsten uit (inter)nationaal onderzoek Hoofdmeting in vierde leerjaar pilotscholen: –Vragenlijstonderzoek docenten (55 havo, 58 vwo) en leerlingen (1350 havo,1400 vwo) in juni 2008 –Verdiepende gevalsstudies (2 nlt, 3 na, 3 sk, 1 bi) in juni/juli 2008 Nulmeting (vragenlijsten) in vierde leerjaar pilotscholen (cohort 2) okt. 2008

Ontwikkelstrategie Biologie (7): –kaderstellend top-down (wat) met daarbinnen ruimte voor bottom-up (hoe) –ontwikkeling/invoering programmabreed lesmateriaal (incl. voorbeeldtoetsen) door BOS-scholen –tamelijk afgeschermde pilot Natuurkunde (14): –kaderstellend, gericht op verbreding en verdieping programma (ruimte voor moderne technologische ontwikkelingen en onderwerpen als kwantummechanica en relativiteit) –ontwikkeling modules in schrijversgroepen (docenten, vakdeskundigen, vakdidactici) –bijeenkomsten NiNa-docenten

Ontwikkelstrategie Scheikunde (14): –sterk bottom-up (‘hoe zou nieuwe scheikunde eruit kunnen zien?’), ontwikkeling modules in regionale netwerken (2/3 scholen) onder coördinatie van projectgroep en i.s.m. coach (vakdidacticus) –leren van docenten centraal –leerlijnen (havo 2, vwo 3); need-to-know, theorie door experiment, expert leren en flexibel-modulair; leerlijnen ter kanalisering van visies –recentelijk meer strakke regie ontwikkeling modules NLT (circa 200) –strak stramien voor ontwikkeling, evaluatie, certificering en invoering –ontwikkeling modules in kleine ontwikkelnetwerken (docenten, vakdidactici, vakspecialisten)

Experimentele biologieprogramma (leerjaar 4) Experimentele programma vraagt veel, impliceert andere manier van lesgeven (gebruik van contexten en didactische invulling), vergt veel lesvoorbereiding, maar geeft reden tot redelijk enthousiasme (‘best te doen’, ‘lessen zijn leuk om te doen’) Modules voldoende bruikbaar, al zijn er ook twijfels: niet in voldoende mate beschikbaar (invoeringsconditie) en onvoldoende curriculumdekkend; ook twijfels van kant CVBO Context-concept breed gedragen; contexten vertrekpunt maar geen doel Meer samenhang binnen vak, relevanter voor leerlingen, maar niet minder overladen en minder geschikt voor zwakkere havo-leerlingen (?) Beeld toetsing niet eenduidig: verschillende soorten toetsing worden belangrijk gevonden, maar is die variatie voorhanden en zijn daarmee alle doelen gerepresenteerd?

Nieuwe natuurkunde (leerjaar 4) Flinke uitdaging; geen grote verandering manier van lesgeven; voldoende toegerust Modules: wisselende kwaliteit (m.n. havo) en te veel in te weinig tijd; behoefte aan duidelijke leerlijnen binnen en tussen modules alsook voor onderzoeken, ontwerpen en practica (invoeringsconditie); ‘Wisselwerking en Beweging’ maakt NiNa zichtbaar Weinig veranderingen t.o.v. oude examenprogramma (vindt ruim 80%) Contexten geen doel maar middel (vindt 75%) Overladenheid stevig knelpunt Toetsing: ‘geen revolutie, maar evolutie’ Inhoudelijke vernieuwing (ook, zegt 56%), didactische vernieuwing (‘leren door doen’ vooralsnog onvoldoende, want te weinig ondersteuning practica en ontbrekende practicumlijn; vooral klassikale lessen), beter beleefd (onduidelijk) en met behoud van niveau (vooralsnog geen reden tot zorg); niet topdown opgedrongen

Nieuwe scheikunde (leerjaar 4) Stevige uitdaging, flinke verandering in manier van lesgeven (havo), intensieve lesvoorbereiding, maar ‘best te doen’ Modules voor vwo beter bruikbaar dan die voor havo; wensen: meer uniformiteit in layout/opbouw, duidelijker indicatie van wat leerlingen moeten kennen en kunnen, meer modules met voorbeelden van nieuwe toetsvormen (nu nog tamelijk klassiek) Twijfels over brugmodules: doel is samenvatten, deconcontextualiseren en vooruitkijken, maar praktijk is herhalen van theorie Vernieuwing breed gedragen: inhouden meer relevant en herkenbaar (docenten), context-concept als didactiek spreekt aan (zelfwerkzaamheid leerlingen); contexten als middel Niet minder overladen dan oude programma Flink beroep op toa’s, beschikbare labruimtes en practicummaterialen

NLT (leerjaar 4) Vraagt andere manier van lesgeven (veel didactische variatie, en in ogen van leerlingen gebeurt dat ook) en vergt veel voorbereidingstijd, maar vak wordt met veel plezier en enthousiasme gegeven; waardevolle aanvulling op bestaande betavakken Modules: naast veel tevredenheid (contexten als consequent verterkpunt; voldoende niveau) ook kritiek (overladenheid, onduidelijkheid over wat leerlingen moeten kennen en kunnen; contexten soms te gekunsteld; behoefte aan meer modules); behoefte aan goede, contextgebonden voorbeeldtoetsen Behoefte maar tegelijk ook weinig deelname aan nascholing Docententeams: het werkt, wordt als positief én als een invoeringsconditie ervaren Context-concept breed gedragen; contexten als vertrekpunt en middel

Belangrijkste knel/actiepunten Overladenheid: alle vakken op niveau geschreven curriculum (examenprogramma’s, syllabi en/of lesmaterialen) en uitgevoerde curriculum (percepties en acties docenten); legt CoCo (inhoud + didactiek) groter beslag op tijd? Didactiek: met name bij NiNa te weinig activerend (overladenheid resulteert in ‘maar even uitleggen’; afwenteling op practicum; traditie); meer sturing nodig vanuit syllabus en lesmateraal? Relevantie: kan beter, maar tegelijkertijd lastig te conceptualiseren (‘wel leuk maar niet direct toepasbaar’); belangrijk lijken betekenisvolheid en persoonlijke betrokkenheid

Belangrijkste knel/actiepunten Toetsing: meer variatie en representatie vernieuwingsdoelen nodig, met veel (experimenteer)ruimte in SE; ‘assessment in the service of reform’ Havo (signalen enkele pilotdocenten): geschiktheid benadering voor havo (houding leerlingen, theezakjesmodel, moeilijkheidsgraad); kwaliteit modules (NiSk groene leerlijn, NiNa) Geboden ruimte: er is meer beschikbaar dan wordt ervaren en genomen (overladenheid, onvoldoende geïnformeerd zijn, onzekerheid) Ontwikkelstrategie: flinke verschillen tussen vakken; wat is wijs?

18 Hoofdvragen: voorlopige antwoorden 1.Overeenstemming met voor vernieuwing geformuleerde uitgangspunten en gepropageerde invullingen? Soms wel (aantrekkelijker, relevanter), soms niet (niet meer stimulans om bèta te kiezen, nog steeds overladen) 2.Voor docenten en leerlingen uitvoerbare programma’s? Niet echt, bijna vanzelfsprekend kinderziektes in eerste invoeringsjaar, maar desondanks: nog steeds overladen, taakverzwaring voor docenten, wisselende kwaliteit modules, te weinig aandacht voor toetsing, zorg over niveau van leerlingen, onduidelijkheid bij leerlingen wat ze moeten kennen/kunnen

19 Contactinformatie Wilmad Kuiper: Elvira Folmer: Wout Ottevanger: Lucia Bruning: