Luchtkwaliteit & havengerelateerd vervoer Zicht op Rotterdam Datum:8 maart 2016 Auteur: Mariska van der Sluis (MariskavanderSluis.nl)

Opbouw van de ochtend: 1.Aanleiding: onderzoeken impact roet 2.Luchtkwaliteit: effecten verkeer op onze gezondheid 3.Havengerelateerd vervoer & luchtkwaliteit 4.Aanpak v/h probleem I: moeilijkheden 5.Aanpak v/h probleem II: ecosystemen 6.Aanpak v/h probleem III: discussie

Aanleiding  Nieuw wetenschappelijk onderzoek naar effecten van roet op de gezondheid (vanaf 2011)  ‘Bestuurlijke bruikbaarheid van een roetindicator’ (Sluis, 2012)  Roet is goede indicator van luchtvervuiling door verkeer

Meten in roet: goede indicator voor alle verkeer  Roet (of: Elementair Koolstof, EC): hogere contrasten  EC: goede indicator voor verkeer, ook scheepvaart  Duidelijke relatie met verkeersemissies (beter dan fijnstofindicatoren PM10 en PM 2.5)  Door veel lagere achtergrondconcentraties is de verkeersbijdrage zeer goed zichtbaar  Met modellen en metingen is een goede analyse van effecten van verkeersmaatregelen mogelijk

Wat doet roet? De impact op de gezondheid wordt met een factor 5 onderschat langs drukke wegen (land- en vaarwegen!) waar fijn stof wordt gemeten ipv roet. Longen van kinderen die opgroeien langs een drukke weg hebben altijd een slechtere capaciteit dan kinderen die elders opgroeien. Wie zijn hele leven langs een drukke weg woont heeft een grotere kans op dementie.

Scheepvaart en luchtvervuiling: incompleet beeld 

Vervoer over zee: vervuiling  90% van ons voedsel en onze gebruiksgoederen wordt per schip over zee aangevoerd. De meeste zeeschepen zijn zeer vervuilend (bunkerolie).  De gezamenlijke zwaveluitstoot van 17 van de grootste containerschepen is net zo groot als die van alle auto’s op aarde! Ook de roetuitstoot is erg groot. Zeventien containerschepen stoten per jaar net zoveel zwavel uit als alle auto’s op aarde. Een cruiseschip stoot per dag net zoveel roet uit als 1 miljoen auto’s.

Grootste schip MSC Oscar: containers

Nederland  Onderzoek CBS (2015): De zeevaart heeft een groot aandeel in de Nederlandse luchtvervuiling.  Bijna de helft van alle uitstoot van stikstofdioxide (No2) werd veroorzaakt door zeevaart.  Voor fijnstof bedraagt dit aandeel 40% en bij koolstofdioxide 13% (Co2).  Roet is niet gemeten.

Rotterdam: A15, A20 (havenverkeer via de weg)

Het effect van haventransport op vieze lucht: A15, A20  A15 heeft veel vracht maar ligt wat verder van de bebouwing. A20 heeft minder vracht maar ligt dichter op bewoond gebied.  Het aandeel vracht in concentraties is door DCMR geschat op 50% op de A15 en ca. 25% op de A20  Bij de A15 zorgt dat voor een gemiddelde toename van de roetconcentratie met 6%, met een maximum van 23%; bij de A20 is de toename gemiddeld 2% met een maximum van 6%.

 Vergeleken met de noordkant van de stad (geen havenverkeer) kun je zeggen dat specifiek havengerelateerd transport het aandeel roet gemiddeld met een paar % doet toenemen, en op sommige locaties dichtbij de snelweg tot 15%.  Een waterweg is vergelijkbaar is met een snelweg: Rotterdam heeft dus ook nog een snelweg dwars door de stad. Cijfers m.b.t. deze ‘snelweg’ zijn er (nog) niet. Effect van haventransport op vieze lucht: A15, A20

Het effect van haventransport op vieze lucht: A15 & A20  Wat zegt dat nu? Een afname van de roetconcentratie met 0,5 procent levert een verbetering in de gemiddelde levensverwachting op van 4 maanden. Omgekeerd geredeneerd: Tot 15% roetuitstoot is dus een gemiddeld verlies in levensverwachting van 120 maanden: 10 jaar!

Roet: beleid Rdam gericht op stadsverkeer

Aanpak probleem I: moeilijkheden Informatie gezondheid blijft onzichtbaar door: ►..dat effecten vaak pas op lange termijn zichtbaar zijn ►het bestaan van en communicatie over de juridische werkelijkheid -de lucht is ‘schoon’, ‘we voldoen aan de normen’ ►huidige Europese normen (o.a. fijn stof) -..maar zijn vanuit gezondheidsoogpunt weinig relevant, andere indicatoren (als roet nabij drukke wegen) zijn gezondheidskundig beter onderbouwd. ►..dat de communicatie van gezondheidswetenschappelijke kennis onvoldoende is afgestemd op de beleidspraktijk

Kloof tussen wetenschap en bestuurspraktijk Wethouder gemeente Diemen: “De wetenschap moet in staat zijn om niet alleen maar het wetenschappelijke verhaal te vertellen. Popularisering is een verkeerd woord, maar niet alleen maar blijven hangen in: ik heb hier een mooi rapport geschreven, succes ermee en dan een sexy persberichtje van de universiteit, waarna de Metro weer een paniekstuk schrijft. Dat vind ik dus niet echt een goede bijdrage. Je moet ook echt je best doen om dat op een andere manier in beeld te krijgen”

Ook onzekerheid bij bestuurders en bedrijven speelt een grote rol: ► Hoe groot is het probleem? Schadelijkheid is bekend, maar hoe schadelijk niet. Wetenschappers kennen impact, maar communiceren ‘te wetenschappelijk’, waardoor twijfel ontstaat (bv: verschillende denkkaders foutmarges) ► Hoe groot is de beleidsruimte? Beperkt tot 2015, halen van normen is al een opgave ► Hoe onzeker is de stap die ik neem? Wie maakt me wijs? Wie doet er mee? Wat is de reactie? ► Kan ik een verschil maken? ?

Kan ik verschil maken? Beleidsmedewerker gemeente Dordrecht: “We hebben een budget van vier miljoen om maatregelen te treffen. Daar hebben we ook wel goede dingen voor gedaan, maar vooral binnenstedelijk. Het is natuurlijk absurd dat er op de aders gewoon helemaal niets gebeurt (…) Kijk, als het Rijk al niet echt geloofwaardig is in de aanpak van luchtkwaliteit, maar wel honderden miljoenen ertegenaan gooit…de verhoudingen zijn een beetje zoek, he?”

Aanpak probleem I: moeilijkheden  kosten  Diesel (ook bunkerolie) is goedkoopste wijze van vervoer  Vervoer aardgas (LNG) en electriciteit al snel 2x zo duur  Nieuwe groene schepen kostbaar. Bijv: binnenvaart: nog veel eenpitters, bemoeilijkt transitie ook.

Opstekers  Sinds 2015 geldt in enkele drukbevaren gebieden, zoals de Noordzee, regelgeving rond schonere brandstof.  De regels zijn opgesteld door de maritieme organisatie van de Verenigde Naties. Het is de bedoeling dat ze over een aantal jaar overal ter wereld gaan gelden. Maar het overleg verloopt stroef.  Havens, ook Rotterdam, geven korting aan duurzame schepen  Tote Maritime liet de eerste op LNG (aardgas) varende schepen vorig jaar te water  Walstroom is in opmars (ook zeeschepen)

Aanpak v/h probleem II: denken in ecosystemen  Een ecosysteem is een netwerk van organisaties/partijen/bedrijven rondom een complex probleem  het Grote Vraagstuk staat centraal  In Nederland o.m. actief gepropageerd door prof.dr. Annemieke Roobeek, Nyenrode hoogleraar Strategie en Transformatiemanagement 

Ecosysteem in kaart brengen  Ecosysteem havengerelateerde luchtvervuiling Rotterdam (weg- en water)  Wie zijn de spelers?  Groepjes van 3 personen  Ca. 20 minuten

Wie zijn de spelers?  Hulpvragen:  Wie vervoert? (grote spelers, innovatieve spelers)  Wie bouwt? (ontwerpers, scheepsbouw)  Wie ontvangt? (haven, land, stad: regelgeving)  Wie ontvangt? (consument)  Wie levert de brandstoffen voor de schepen?  Opzoeken mag! (mobiel etc.)

Voorbeelden spelers

Ecosystemen van de groep I

Ecosystemen van de groep II

Ecosystemen van de groep III

III: Discussie: uitkomsten Wie neemt de regie?  Scheepvaart is transnationaal, een overkoepelende onafhankelijke partij zou de regie moeten nemen (bijvoorbeeld de VN) Lokaal beginnen  Een mondiale aanpak is te groot, begin bij een havenstad en probeer van daaruit een start met verduurzaming te maken

III Discussie: uitkomsten Zorg voor een scherpe, heldere vraagstelling  Hoe kun je verdienen aan schone zee- en haventransport? Betrek ook partijen uit aanpalende sectoren die ervaring hebben met schone brandstoffen  zoals bijv. Tesla Stel doelen en maak bindende afspraken voor de (middellange) termijn, dat is voor veel partijen realistisch Subsidies: niet doen, hooguit ter overbrugging van lange-termijn afspraken.

Excursie Sea Blind  Sea Blind, the price of shipping our stuff Vrijdag 22 april, Amsterdam Film effecten scheepvaart op ons klimaat: ‘wij zijn ‘zeeblind’, effecten zijn voor ons onzichtbaar.’ (Klimaatjournaliste en avonturier Bernice Notenboom)

Meer weten? mariskavandersluis.nl