Access and Return in the EU 11 April 2014 ECRL, Tineke Strik Centre for Migration Law

Veilig naar Europa, kan dat als vluchteling? Tineke Strik Radboud Universiteit, Raad van Europa, Eerste Kamer Conferentie 18 juni 2015

Wettelijke context Tot Verdrag van Amsterdam asielbeleid nationale aangelegenheid Wel: Vluchtelingenverdrag (VN), Europees verdrag Rechten vd Mens (Raad van Europa) Verplichtingen: non-refoulement (niet terugsturen vervolging) en recht op beroep. Pas sinds 10 jaar gezamenlijke concrete asielnormen in EU Maar ook: versterking controles buitengrenzen

Maatregelen asiel Definitierichtlijn Procedurerichtlijn Opvangrichtlijn Richtlijn Tijdelijke Bescherming Maar: - naleving soms erg gebrekkig - Dublin Verordening splijtzwam - normen alleen van toepassing aan grens of op grondgebied lidstaten, dus niet op ambassades - Ook intensieve samenwerking grenscontroles

Schengengrenscode Art. 13 lid 1: lidstaat is verplicht toegang te weigeren bij niet voldoen aan artikel 5 “Dit laat toepassing van bijzondere bepalingen inzake asielrecht en internationale bescherming (…) onverlet”. Art. 5 lid 4: Toegang kan ook worden verleend om humanitaire redenen, nationaal belang of internationale verplichtingen.

Visum Verordening Visum mag alleen verleend bij voorwaarden art. 5 SGC Maar Art 19 lid 4 aanvraag tóch ontvankelijk op humanitaire gronden of vanwege het nationale belang Art 25 lid 1 a: visum tóch verlenen als de betrokken lidstaat het op humanitaire gronden, vanwege het nationale belang of gelet op internationale verplichtingen noodzakelijk acht

Visum voor asiel? 16 lidstaten kennen mogelijkheid van humanitair visum, maar zelden toegepast Nl: in 2003 visum voor asiel afgeschaft Daarnaast gezamenlijk EU hervestigingsprogramma vluchtelingen. Maar: vrijwillig, nationale competentie Nl quotum 500 per jaar

Externalisering grenscontroles Frontex Verordening Richtlijn 2002/90 verbod op hulp bij illegale binnenkomst/verblijf Aansprakelijkheid (boetes) vervoerders Versterking controles landgrenzen Strenger visumbeleid EU samenwerking met buurlanden (transit): mobiliteitspartnerschappen, terug- en overname overeenkomsten Gevolg: routes worden gevaarlijker en duurder

Italië/Libië Overeenkomst Berlusconi/Ghadaffi: Libië houdt migranten tegen, Italië onderschept migranten op zee en brengt ze terug naar Libië Hirsi v. Italië feb. 2012, EHRM: push backs in internationale wateren is schending artikel 3 EVRM en verbod op collectieve uitzetting art. 4 prot. 4 Dus zeerecht en vluchtelingenrecht: Plicht tot redding. Daarna altijd individueel onderzoeken of terugkeer naar derde land veilig is En Vluchtelingenverdrag: toegang tot asiel

Turkije/Griekenland Griekenland met Turkije, hek op landgrens Push backs vanaf Evros of vanuit zee Situatie Turkije: 2,5 miljoen vluchtelingen nieuwe asielwet: nog niet echt uitgevoerd. Probleem: opvang, toegang arbeidsmarkt, duurzame bescherming alleen voor Europese vluchtelingen Toch: Turkije weerhoudt vluchtelingen van doorreizen naar Europa (oppikken uit zee, overnemen van Griekenland)

Spanje/ Marokko Hekwerken Spaanse enclaves Ceuta en Melilla: push backs naar Marokko AZG: ‘Trapped in the gates of Europe’ 2013 Ontwerp asielwet, nu UNHCR verantwoordelijk Regularisatie (16.000), vooral vrouwen en kinderen Angst migranten om zich te melden bij instanties Problemen bij grens met Algerije (geweld, muren) Toch houdt Marokko vertrek migranten tegen: Migranten bij Melilla opgepakt en gedetineerd 6 lidstaten steunen Marokko: vooral bij terugkeer, identificatie, grensbewaking

Waarom werken transitlanden mee? Turkije: toetredingsonderhandelingen Afschaffing visa voor Turken Economische voordelen Marokko: Vrijhandelsakkoord met EU Toezegging soepeler visa-systeem voor studie, zaken etc. Druk vanuit EU op visarestricties, grenscontroles. Veel minder op: verbetering asielsysteem, positie migranten

Zeeroute gevaarlijk voor vluchtelingen Geen gezamenlijke definitie van distress (wanneer moet je redden) Geen gezamenlijke definitie van wie neemt drenkelingen aan land (ontscheping) Vertraging in reddingsacties: onenigheid wie moet redden Redden = asiel Dublin systeem draagt bij aan vertraging Geen Europese verantwoordelijkheid voor redden en asiel

Oktober 2013: Italië lanceert Mare Nostrum In 2014: overgestoken migranten gered, 3500 verdronken Vanaf 1 november 2014: -beëindiging Mare Nostrum -Frontex operatie Triton (eenderde van Mare Nostrum, alleen bij Italiaanse kust, mandaat grensbewaking) Voorspelling: toename aantal zeedoden

Waar zijn Syrische vluchtelingen? In Syrië: 7,5 miljoen Libanon: 1.2 miljoen Jordanië: Turkije: 1.7 miljoen EU (28 landen): Dld: , Nl 250

Respons Raad en Commissie Raad: bestrijding mensensmokkel met militaire middelen Verdubbeling Triton actie Meer terugkeer/samenwerking buurlanden Commissie - herverdeling asielzoekers bij te hoge instroom in bepaalde lidstaten (nu uit Griekenland en Italië) - Maar ook meer vingerafdrukken (Dublin) uitgenodigde vluchtelingen (over 2 jaar) verdelen over EU lidstaten - Maar ook hardere aanpak mensensmokkel - Verbetering Blauwe Kaart (kennismigratie)

Oplossing politieke toegang Veel meer ondersteuning opvang en bescherming in de regio Onvoorwaardelijk ondersteunen mensenrechten en toegang tot bescherming in transitlanden Geen overname- overeenkomsten met transitlanden Bereiken van EU buitengrenzen waarborgen Structurele reddingscapaciteit Middellandse Zee Hervestiging kwetsbare vluchtelingen via UNHCR (met afdwingbaar EU hervestigingsbeleid) Aanbod beurzen en banen voor vluchtelingen Ruimhartiger visa voor vluchtelingen en familieleden

Oplossingen politiek Europese Unie Meer Europese solidariteit en onderling vertrouwen: dus uniforme asielstatus, herverdeling asielzoekers, groter vluchtelingenfonds, herziening Dublin Richtlijn Tijdelijke Bescherming Syrische vluchtelingen Ondersteunen én afdwingen verbeterde bescherming in Lidstaten Meer reguliere migratie mogelijkheden (niet alleen kennismigratie) Mobiliteit in en uit de EU (terugkeeropties, multiple visa) Méér investeren in duurzame ontwikkeling en rechtsstaat herkomstlanden/regio

Oplossing draagvlak samenleving Is het draagvlak voor vluchtelingen echt zo zwak? Rol politici bij draagvlak? Kantel de publieke opinie! Wat kunt u doen om draagvlak te vergroten? Wat kunnen maatschappelijke organisaties, kerken doen? Maak het persoonlijk (vluchtelingen zijn geen cijfers) Plaats aantallen in globale context Bespreek ethische verantwoordelijkheid Uitnodigen vluchtelingen is ook eigenbelang (preventie) Steun vluchtelingen in Nederland (rechtsbescherming, integratie, uitgeprocedeerde asielzoekers)

De weg van het recht? Europa: Hirsi, MSS: dankzij maatschappelijke organisaties baanbrekende uitspraken bescherming vluchtelingen Nl: klachtenprocedure Raad van Europa: defence for children, PKN uitspraak basisopvang uitgeprocedeerden Bundel informatie/experts/middelen om recht te halen, bv: - aansprakelijkheid EU niet bereiken EU grondgebied door overeenkomsten en aanwezigheid Frontex derde landen - klachten over push backs bij EHRM - recht op menselijke waardigheid (Handvest)