Halszeep en scampi’s. Een verhaal van normen. Filip Devos Universiteit Gent Vakgroep Vertalen, Tolken en Communicatie Afdeling Nederlands

uitgangspunt Nederlands in BA1 – VTC 1. taalstructuren A en B: compositionele en relationele grammatica 2. taalpraktijk: ● historische achtergrond taalsituatie ↓ ● (huidige) taalvariatie ↓ ● taalzorg en normering

taalzorg: centrale vraag Wie bepaalt wat ‘correct’ of ‘goed’ (Algemeen) Nederlands is? Instromende (taal)studenten in het hoger onderwijs gaan ervan uit dat dat alles ondubbelzinnig en nauwkeurig bepaald wordt/is. Niets is echter minder waar.

spanningsveld descriptief (beschrijvend; werkelijk) ↕ prescriptief (voorschrijvend; wenselijk) of onderzoeker ↕ onderwijzer (cf. Veering, 1966: taalwaarneming versus taalberegeling )

1. Halszeep

Jan Renkema emeritus hoogleraar Tekstkwaliteit aan de Universiteit van Tilburg (artikel Onze Taal 1985 / Schrijfwijzer, 1979, 2013)

Types normen (‘ten minste zeven verschillende normen’) HALSZEE → HALSZEEP ● Historische norm: taalvorm is (de) oud(ste) vb. verraden- verried / verraadde; paraplu ● Autoriteitsnorm: (het meeste) gezag vb. ‘het staat in Van Dale’; ‘mijn leraar/prof zegt dat’ ● Logische norm / systeemnorm: (het meest) logisch vb. een aantal studenten is; de reizigers wordt verzocht; wa segt ‘m?; mits betaling; preventieve voorzorg; dubbele ontkenning; dubbel subject ● Statistische norm / frequentienorm / meerderheidsnorm / gebruiksnorm: (het) frequent(st) vb. een aantal studenten zijn; de reizigers worden verzocht; mits betaling

● Zuiverheidsnorm: (het) zuiver(st) vb. paraplu; op punt stellen; keeper ● Esthetische norm: (het) mooi(st) vb. (een broek vol) goesting; plezant ● Effectnorm: (het meest) begrijpelijk vb. tosti – croque-monsieur; ergens goed bekend zijn; poepen1 – poepen2 ● Politieke norm: opgelegd door overheid vb. Académie Française vb. computer – ordinateur vb. Groene Boekje

2. Scampi’s

Groene boekje 1954: Ø Groene boekje 1995: scampi, mv. Groene boekje 2005: scampi, scampi's, mv.

bedenkingen normen (keuze) versus regels (officieel; afspraken; cf. spelling) normen veranderen/variëren qua plaats, tijd, persoon en register normen (kunnen bijgevolg) botsen objectieve versus subjectieve normen andere normen: Dirk Caluwé: persoonlijke norm / attitudenorm de taalgebruiker maakt de norm

literatuur Caluwé, Dirk (2014), Ik heb altijd geleerd dat … Goed en fout en de rol van het geheugen in taaladvisering en onderwijs. In: Over taal, 53-2, pp Renkema, Jan (1985), De Taaladviesdienst. Over regels en normen in taalgebruik. In: Onze Taal, 54-11, pp Veering, Jan (1966), Mogelijkheden en moeilijkheden van taalverzorging. Den Haag: Genootschap Onze Taal.

Dank voor uw aandacht !