College 4 TAALGESCHIEDENIS

1. Herhaling: klankverschijnselen Middelnederlands 2. Van den vos Reynaerde 3. Herhaling: historische gebeurtenissen + belang voor onze taal 4. Veranderingen: morfologisch, lexicaal en syntactisch 5. Huiswerkopdracht geïntegreerde taalbank 2 WAT GAAN WE VANDAAG DOEN?

1. Je herhaalt de begrippen vocalisering, fronting, vocaalreductie, voicing, diftongering, assimilatie, apocope, procope, syncope (=deletie). 2. Je kijkt naar Middelnederlandse kenmerken van de tekst Van den vos Reynaerde. 3. Je herhaalt enkele historische gebeurtenissen en koppelt deze aan het belang van onze taal. 4. Je weet welke morfologische, lexicale en syntactische kenmerken bij het Middelnederlands horen. 3 DOELEN

 Werkvorm: sorteertaak.  Verdeel de klankverschijnselen in de vier vakken. Let op: sommige termen kun je in verschillende vakken tegelijk plaatsen KORTE HERHALING VORIGE WEEK

1. Herhaling: klankverschijnselen Middelnederlands 2. Van den vos Reynaerde 3. Herhaling: historische gebeurtenissen + belang voor onze taal 4. Veranderingen: morfologisch, lexicaal en syntactisch 5. Huiswerkopdracht geïntegreerde taalbank 5 WAT GAAN WE VANDAAG DOEN?

Ik zou een ander niet aanraden om dit boek te lezen, omdat sommige dingen in het verhaal heel vies besproken worden. Bijvoorbeeld als Bruun vastzit in de boomstam en hij zich losrukt en daarmee zijn oor en stukken huid eraf trekt. Dat wordt zo smerig omschreven, niet echt prettig om te lezen. Verder eindigt het verhaal gewoon onbevredigend.' Tess, 4 vwo, op: 2. VAN DEN VOS REYNAERDE 6

Beluister het fragment van Van den vos Reynaerde (Willem die Madocke maecte, ± 1260) en lees mee. Noteer in drietallen: a. Drie zaken die afwijken van het Oudnederlands. b. Drie zaken die afwijken van het Nieuwnederlands. NB: laat de spelling buiten beschouwing. geluidsfragment Reynaerde 2. LUISTER EN LEES MEE 7

1. Herhaling: klankverschijnselen Middelnederlands 2. Van den vos Reynaerde 3. Herhaling: historische gebeurtenissen + belang voor onze taal 4. Veranderingen: morfologisch, lexicaal en syntactisch 5. Huiswerkopdracht geïntegreerde taalbank 8 WAT GAAN WE VANDAAG DOEN?

9 3. OPDRACHT Werk in viertallen. Bekijk de stroken papier: (1)Zoek de juiste koppels van een letter en een cijfer. Bespreek/ motiveer jullie keuzes. (2)Leg de gevonden koppels in de juiste chronologische volgorde. Noteer waar mogelijk een jaartal. A - J gebeurtenissen uitleg waarom een gebeurtenis van belang is voor onze taal

A -8 B -1 C -10 D -4 E -3 F -9 G -7 H -6 I -2 J Chronologische volgorde I – G – B – D – E – A – H – C – F - J

1. Herhaling: klankverschijnselen Middelnederlands 2. Van den vos Reynaerde 3. Herhaling: historische gebeurtenissen + belang voor onze taal 4. Veranderingen: morfologisch, lexicaal en syntactisch 5. Huiswerkopdracht geïntegreerde taalbank 11 WAT GAAN WE VANDAAG DOEN?

 Al gehad: fonologische veranderingen.  Nu: morfologische, lexicale en syntactische veranderingen. 4. VERANDERINGEN 12

 I - Morfologische veranderingen - deflexie: woordeindjes vallen weg  II – Lexicale veranderingen - ontlening - neologisme - leenvertaling - betekenisverandering - lexicaal verlies 4. VERANDERINGEN: MORFOLOGISCH + LEXICAAL 13

ontlening taalelement van ene taal in andere taal overgenomen bv. leenwoord: muts leenvertaling verschillende woorden/woorddelen letterlijk vertaald com-passio = mede-lijden lexicaal verlies woord verdwijnt schier ('grijs'), cume (‘nauwelijks’), abolge (‘woede’) neologisme woord verschijnt heldekoppen (knikkebollen), snoedel (onnozel), koninkstavele (bevelhebber), altemet (naar gelang) betekenisverandering betekenis - bank: heuvel/verhoging, wordt: eerst 'zitbank' (Oudnederlands) en daarna 'geldbank' - waard: Oudnederlands oppasser/bewaker, Middelnederlands: kastelein - herberg: Oudnederlands legerkamp, Middelnederlands: 'slaapkroeg' 4. VERANDERINGEN: LEXICAAL 14

 Perzisch: moesjta (= pelsmantel met lange mouwen) Arabisch: al-mustaka (= mantel met kap) Latijn: almucium (= kledingstuk voor geestelijke) MiddelNL:mutse NLs: muts 4. VERANDERINGEN: MUTS (KLANK + BETEKENIS) 15

III - Syntactische veranderingen - onpersoonlijke constructie weg: Mi lanct nae(r) di wordt Ik verlang naar jou - woordvolgorde (bv. bez.vnw. steeds consequenter voor het znw) - dubbele ontkenning verdwijnt langzamerhand 4. VERANDERINGEN: SYNTACTISCH 16

1. Herhaling: klankverschijnselen Middelnederlands 2. Van den vos Reynaerde 3. Herhaling: historische gebeurtenissen + belang voor onze taal 4. Veranderingen: morfologisch, lexicaal en syntactisch 5. Huiswerkopdracht geïntegreerde taalbank 17 WAT GAAN WE VANDAAG DOEN?

5. HUISWERKOPDRACHT GEÏNTEGREERDE TAALBANK Woorden uit Karel ende Elegast [± 1270]: a)gezelschap b)koning c)maagd 18

5. KORTE UITWISSELING HUISWERKOPDRACHT Vergelijk jullie aantekeningen. Wat zijn de meest opvallende veranderingen? Probeer deze te categoriseren als: - klankverschuivingen (fonologisch) - veranderingen in woordvorming (morfologisch) - veranderingen in woordbetekenis (lexicaal) 19

VOORBEREIDING COLLEGE 5 20

 Bestuderen: zie modulewijzer + hand-outs taalveranderingen.  Doen: Bezoek de website van de Gekaapte Brieven ( en beantwoord onderstaande vragen. a. Wat zijn precies de ‘gekaapte brieven’? b. Hoe zijn de vertalingen precies tot stand gekomen? Beschrijf proces en product (eindresultaat). Bekijk vijf verschillende typen documenten om een indruk te krijgen. Maak beknopte aantekeningen. VOORBEREIDING COLLEGE 5 21

1. Je herhaalt de begrippen vocalisering, fronting, vocaalreductie, voicing, diftongering, assimilatie, apocope, procope, syncope (=deletie). 2. Je kijkt naar Middelnederlandse kenmerken van de tekst Van den vos Reynaerde. 3. Je herhaalt enkele historische gebeurtenissen en koppelt deze aan het belang van onze taal. 4. Je weet welke morfologische, lexicale en syntactische kenmerken bij het Middelnederlands horen. 22 DOELEN