Workshop voor docenten Voortgezet Onderwijs Siree Schonenberg (SSGN) Pushpa Höppener (GGD)

Programma ♥ Kennismaking en introductie ♥ Kennisquiz: Jongeren en seksualiteit ♥ Het LLL lespakket ♥ Aan de slag! Oefenen met het lesmateriaal ♥ Lesgeven over relaties en seksualiteit ♥ Afsluiting

Kennismaking

Doelen workshop ♥ Doelen van de workshop: 1. Kennis krijgen van de actuele stand van zaken seksuele gezondheid jongeren. 2. Vertrouwd raken met het vernieuwde Lang Leve de Liefde lespakket. 3. Kennis krijgen van verwijzingsmogelijkheden voor jongeren met problemen op het gebied van hun seksuele gezondheid.

Introductiefilmpje Lang Leve de Liefde

Kennisquiz jongeren en seksualiteit

Waar of niet waar? 1. Jongeren beginnen steeds vroeger met seks.

NIET WAAR De leeftijd waarop de helft van de jongeren ervaring heeft opgedaan met geslachtsgemeenschap is stabiel gebleven en ligt op 17,1 jaar (jongens 17,5 jaar en meisjes 16,9 jaar).

Ervaring met geslachtsgemeenschap (%) veranderingen in 17 jaar tijd

Waar of niet waar? 2. Laagopgeleide scholieren zijn seksueel actiever.

WAAR Vmbo leerlingen hebben inderdaad eerder seks dan havo- en vwo- leerlingen. Leeftijdsgroep jaar: > vmbo: 22% ervaring met geslachtsgemeenschap. > havo/vwo: 7%

Waar of niet waar? 3. Homoseksuele jongens komen tegenwoordig later uit de kast dan voorheen.

NIET WAAR Jongens vertellen op een eerder leeftijd aan iemand dat ze homo zijn.

Gemiddelde leeftijd coming-out veranderingen in 7 jaar tijd

Externe homo-negativiteit (%)

Waar of niet waar? 4. Ongeveer 10% van meisjes geeft aan wel eens gedwongen te zijn tot seksuele handelingen die ze niet wilden.

NIET WAAR Het ligt hoger! 17% van meisjes en 4% van jongens geeft aan wel eens gedwongen te zijn tot seksuele handelingen die ze niet wilden.

Grensoverschrijding (%)

Waar of niet waar? 5. Ongeveer 10% van jongeren stopt binnen 1 week met condoomgebruik in een relatie.

WAAR Tijd tot stoppen met condooms (%)

Belang van seksuele vorming in onderwijs Het is belangrijk om seksuele en relationele vorming te geven: School is belangrijke informatiebron: vrijwel alle jongeren hebben op school tenminste enige informatie over seksualiteit en relaties gekregen, maar.... Binnen reguliere onderwijsmethoden geen tot beperkte aandacht voor seksuele dwang/seksuele diversiteit & relationele aspecten, onvoldoende aansluiting bij leefwereld jongeren Aandacht voor gezonde seksuele ontwikkeling en veilig schoolklimaat draagt bij aan betere leerprestaties Uitkomsten Seks onder je 25 ste: Aanleiding voor herziening Lang Leve de Liefde Invullen van nieuwe kerndoelen onderwijs

Kerndoelen in VO en relatie met seksuele vorming Kerndoel 34: De leerling leert hoofdzaken te begrijpen van bouw en functie van het menselijk lichaam, verbanden te leggen met bevorderen van lichamelijke en psychische gezondheid en daarin een eigen verantwoordelijkheid te nemen. Kerndoel 35: De leerling leert over zorg en leert zorgen voor zichzelf en anderen en zijn omgeving, en hoe de veiligheid van zichzelf en anderen in verschillende leefsituaties (wonen, leren, werken, uitgaan, verkeer) positief kan beïnvloeden. Kerndoel 43: De leerling leert over overeenkomsten, verschillen en veranderingen in cultuur en levensbeschouwing in Nederland, leert eigen en andermans leefwijze daarmee in verband te brengen, en leert de betekenis voor de samenleving te zien van respect voor elkaars opvattingen en leefwijzen, met daarbij aandacht voor seksualiteit en diversiteit, met name seksuele diversiteit.” (sept OC&W)

♥ Lang Leve de Liefde Onderbouw is een lespakket relationele en seksuele gezondheid voor de tweede klas van het VO (13-15 jaar) ♥ Vormt onderdeel van een doorlopende leerlijn LLL: – 3 lesprogramma’s, alle onderwijsniveaus tussen 12 – 18 jaar: Lang Leve de Liefde Onderbouw jaar pro, vmbo, havo en vwo Lang Leve de Liefde Bovenbouw jaar havo en vwo Lang Leve de Liefde MBO jaar

Doel Lang Leve de Liefde ‘ Ondersteunen van leerlingen in een prettige, veilige en gewenste seksuele ontwikkeling. Er wordt gewerkt aan kennis, houding en vaardigheden ten aanzien van relaties en seksualiteit’ Wetenschappelijk onderbouwd & ontwikkeld met docenten en leerlingen Meer aandacht voor: Wensen en grenzen Internet en sociale media Seksuele diversiteit 24

Onderdelen lespakket Lang Leve de Liefde bestaat uit: Twee leerlingenmagazines voor: 1. Praktijkonderwijs & vmbo bb 2. Vmbo, havo & vwo DVD E-learning omgeving met digilessen voor leerlingen: Docentenhandleidingen 1.Praktijkonderwijs & vmbo bb 2.Vmbo, havo & vwo Lesgeven in de Liefde website voor docenten Bestellen:

Thema’s ♥ Bestaat uit 6 lessen: 50 minuten per les Les 1Wat gebeurt er met jou? Puberteit, Verliefdheid, homoseksualiteit Les 2 Waar ben jij aan toe? Relatievorming, seksualiteit Les 3 Wat zijn jouw grenzen? Wensen & grenzen, weerbaarheid, internet, loverboys Les 4 Hoe maak je seks leuk? De eerste keer, seksuele problemen, informatie & hulp Les 5 Veilig vrijen, wat is dat? Veilig vrijen, soa’s en zwangerschap Extra: Tienerouderschap Les 6 Veilig vrijen, hoe doe je dat? Condoom- en anticonceptiegebruik

uitwisselen ervaringen

Docentenhandleiding ♥ Geen eenvoudig onderwerp voor jongeren en docenten. ♥ Doel: Achtergrondinformatie en handvaten aanreiken voor aanpak van de lessen (hoe begin je/waar begin je) ♥ Inhoud: uitgewerkte les opzet, pedagogisch-didactische tips ♥ Wanneer en hoe gebruiken in klas?: -Vaak ter voorbereiding op de les. -Aanvullend achtergrondinformatie. -Aanpak les

Film ♥ DVD is een belangrijk onderdeel van lessenserie. ♥ Doel: discussie stimuleren thema’s bespreekbaar maken vaardigheden overbrengen ♥ Inhoud: zes afleveringen opgebouwd uit animatie, interviews met jongeren, drama en uitspraken van jongeren extra aflevering tienerouderschap ♥ Wanneer en hoe gebruiken in de klas?: - les begint vaak hiermee (aflevering duurt ±6 minuten) - introduceren onderwerp, kijkopdracht en vragen stellen voor discussie - Geschikt voor alle onderwijsniveaus van het voortgezet onderwijs: het praktijkonderwijs, vmbo, havo, vwo.

♥ Het leerlingenboekje verschaft leerlingen achtergrond- informatie over de thema’s ♥ Doel: Kennisoverdracht en informatie verwerking ♥ Inhoud: foto’s ervaringsverhalen, fotostrip, tips, quiz, wist je dat ♥ Hoe gebruiken in de klas?: - Met het leerlingenmagazine kan je verschillende aspecten van relaties en seksualiteit optimaal te behandelen. - Diverse werkvormen: Klassikaal in de klas bespreken, in groepjes werken, onderdelen individueel of gezamenlijk lezen, opdrachten maken. Leerlingenmagazine

31 Digilessen op

Trailer lesgevenindeliefde.nl

E-learning voor en door docenten Bereikbaar via: OF via de knop ‘Docent Onderbouw’. Voor toegang tot de website moet een account aangemaakt worden met eigen inlognaam en wachtwoord. Let op verwijzingen in handleiding die naar deze website verwijzen

Kennismaking met Lesgevenindeliefde.nl

Extra modules Jij en de media Zie extra module>jij-en-de-mediawww.langlevedeliefde.nl Loverboys (2013) Homoseksualiteit (gepland) Zwanger en dan… (FIOM, 2013) Voor de 3 e en 4 e klas van vmbo 35

36 Lang Leve de Liefde in het Engels

Extra producten Extra producten bij Lang Leve de Liefde Lang Leve de Liefde condooms Lang Leve de Liefde vragendoos Lang Leve de Liefde posters

Aan de slag! ♥ Les 3 behandelen ♥ Doel: gevoel krijgen voor lespakket en hoe ermee kan werken

Les 3 Wat zijn jouw grenzen? Doel les: denken over wat zelf willen, achterhalen wat ander wil en helder communiceren (verbaal en non-verbaal). Thema’s: Wensen & grenzen, weerbaarheid, internet, loverboys

Les 3 Wat zijn jouw grenzen? Fragment DVD Wat zijn jouw grenzen?

Les 3 Wat zijn jouw grenzen? Fragment DVD ♥ Kijkopdracht bij docudrama: (zie docentenhandleiding blz 11 of 12) Stel de vraag: Handleiding vmbo/havo/vwo: bladzijde 12 > Vond je dat het meisje duidelijk was in hoe ver zij zou willen gaan? Wat had ze kunnen doen om duidelijker te zijn? > Wat vond je van de reactie van de jongen op de signalen van het meisje?

Les 3 Wat zijn jouw grenzen? Magazine Strip lezen en opdracht blz 15 Handleiding vmbo, havo, vwo: zie blz 12, punt 6

Lesgeven over relaties en seksualiteit ♥ Docent speelt belangrijke rol in Lang Leve de Liefde! Aanpak heeft invloed op kwaliteit van lessen. - Lesmateriaal samen gebruiken (geen losse onderdelen) - Zo compleet mogelijk gebruiken: alle zes lessen behandelen - Volgens richtlijnen in de docentenhandleiding - Interactieve werkvormen hanteren

Lesgeven over relaties en seksualiteit Lesgeef tips Creëer een veilige sfeer: 10 gouden regels & vragendoos Hanteer een open houding: begeleid, luister, vraag door, blijf neutraal Bedenk van tevoren wat je eigen normen en waarden en opvattingen over seksualiteit/diversiteit zijn. Bewaak je eigen grenzen en de grenzen van de leerlingen Wees alert op problemen van individuele leerlingen Denk je iets niet te weten? Zeg het eerlijk en zoek later het juiste antwoord op. Stimuleer discussie: leerlingen stimuleren om met elkaar het antwoord op een vraag te vinden & gebruik de eigen deskundigheid van jongeren in je les en stuur bij daar waar nodig. Afwisseling individueel en groepswerk Probeer draagvlak te krijgen binnen de school

♥ Film uit Lesgeven in de Liefde ‘Aanpak van de les’

Vraag: Welke lastige situaties kunnen docenten tegenkomen in de klas tijdens het geven van lessen Relationele en Seksuele vorming? Dilemma’s bij het lesgeven

Casussen Hoe zou je als docent omgaan met de volgende dilemma’s? Creëren veilige sfeerBewaken van grenzenCultuur verschillen 1.Hoe zorg je ervoor als docent dat leerlingen zich veilig genoeg voelen om open over liefde en seks te praten en vragen te stellen? 1.Stel: je bent docent en een leerling vraagt jou: ‘hoe was jouw eerste keer?’ Hoe reageer je dan? 2.Een meisje vertelt dat zij het prima vindt om jongens te versieren. Een ander leerling in de klas maakt een nare opmerking hierover (‘Ja, je bent gewoon makkelijk!’). Hoe reageer je als docent? 1.Hoe ga je als docent om met een leerling die vanuit haar culturele achtergrond weigert een condoominstructie uit te voeren? 2. Stel: een leerling vertelt dat zij wil wachten met seks tot na het huwelijk. Een andere leerling maakt een nare opmerking hierover. Wat doe je als docent?

Dilemma’s Creëren van een veilige sfeer Lesgeven zonder schaamte Bewaken van grenzen Signaleren van problematiek Integreren van actuele thema’s Omgaan met homoseksualiteit Omgaan met cultuurverschillen Omgaan met ervaringsverschillen Kijk op: voor films, ervaringsverhalen en tipswww.lesgevenindeliefde.nl

49

De soa/sense poli Voor al je vragen over seks en soa -soa(test) -anticonceptie -seksualiteit -seksueel geweld -onbedoelde zwangerschap bij Gratis en anoniem

Hoe werkt Sense? Bellen tussen 9.00 en uur op werkdagen met Triage Jongere ingepland voor spreekuur of direct verwijzen Netwerk van professionals (Mildred-Rutgers, maatschappelijk werk, seksuoloog, etc) Na consult evt. verwijzen

Gezonde School Relaties en seksualiteit is een thema binnen de Gezonde school Overzicht interventies m.b.t. beleid, omgeving, educatie en signaleren te vinden op Materialen zijn te leen bij het uitleenpunt nijmegen.nl/Professionals/Scholen/Uitleenpunt- voorlichtingsmaterialen SchoolsOUT: de school als prettige en veilige plek voor alle leerlingen en medewerkers: of ze nu hetero-, homo, lesbisch of biseksueel zijn!

53 Interessante websites (Uitleenpunt)

54 Vragen? Contact GGD Gelderland Zuid Mariette Waverijn Veel plezier met