Taalgeschiedenis Dt JAAR 1, 2015-2016, Periode 3 College 2: Oud-nederlands

KERNBEGRIPPEN COLLEGE 2 Germaanse klankverschuiving Duits, Duuts, Diets West-Germaans Oudnederlands Middelnederlands

Doelen college 2 Je kunt vertellen wanneer het Germaans is ontstaan en er een paar typische kenmerken van noemen. Je kunt uitleggen hoe het Germaans zich heeft opgedeeld in nieuwe taalfamilies. Je kunt vertellen waar het Oudnederlands werd gesproken. Je kunt een paar typische kenmerken van het Oudnederlands opnoemen. Je kunt een paar taalveranderingen noemen die horen bij de overgang van Oud- naar Middelnederlands.

Terugblik college 1

waar of niet waar? waarom? Het Fries, het Russisch en het Spaans zijn verwante talen. Wat we 'de geschiedenis van het Nederlands' noemen, is voor het grootste deel de geschiedenis van een heleboel dialecten. De woorden 'moeder' en 'drie' vormen een goed hulpmiddel bij onderzoek naar taalverwantschap. Rond 200 n.C. waren de verschillen tussen de Germaanse dialecten van Zweden en Nederland nog erg klein. Het golfmodel laat zien hoe talen met elkaar verwant zijn. De grote meerderheid van de Europese talen is ontstaan uit het Latijn. Taalverandering komt alleen tot stand door externe factoren, zoals prestige van een bepaalde taalgemeenschap.

het begin van de taalgeschiedenis Filmpje over het *Indo-Europees

Het germaans

Germaanse klankverschuiving Proto-Indo-Europees (verg. Latijn) Germaans p - pater - piscis - pedis f / v - father, Vater, vader, faar - fish, Fisch, vis, fisk - foot, Fuß, voet, foet k (c) - canis - cordis - cannabis h - hound, Hund, hond, hûn - heart, Herz, hart, hert - hemp, Hanf, hennep, himp d - duo - decem t - two, Zwei [tswai], twee, twa - ten, Zehn [tseen], tien, tsien

klemtoon Proto-Indo-Europees (verg. Latijn) Germaans (Nederlands) wisselende klemtoon vaste klemtoon op de eerste lettergreep patér váder fráter bróeder

germaans Germaanse klankverschuiving ± 1000 v. C. klemtoon Zuid-Germaans

Germaans = Duits (Diets, Duuts, Tsjutsk enz.)

groeiende verscheidenheid Vanaf ongeveer 200 n.C. worden de verschillen tussen Noord-, Oost- en West-Germaans langzaam groter: Noord-Germaans (bv. Noors) West-Germaans -T natt -CHT night, Nacht, nacht, nacht - ulv W- wolf, Wolf, wolf, wolf - år J- year, Jahr, jaar, jier

groeiende verscheidenheid Rond 400 n.C. begint de Anglo-Friese klankverschuiving, waardoor het Noordzee-Germaans en het Land-Germaans ontstaan. Noordzee-Germaans Land-Germaans TS(J) church [tsjurtsj], tsjerke cheese [tsjiez], tsiis K Kirche, kerk Käse, kaas J yarn, jern way, wei G Garn, garen Weg, weg EE / IE sheep, skiep deed, die AA Schaf, schaap Tat, daad

groeiende verscheidenheid Rond 600 n.C. begint de Hoogduitse klankverschuiving, waardoor het Hoogduits en Nederduits ontstaan. Hoogduits Nederduits (P)F Apfel Pfund Schlafen P apple, appel, appel pound, pond, pûn sleep, slapen, sliepe CH Buch brechen K book, boek, boek break, breken, brekke (T)S zwei [tswai] essen was T two, twee, twa eat, eten, ite what, wat, wat

Oudnederlands Na 600 n.C. is het dus mogelijk 'Oudnederlandse' dialecten op basis van een aantal klankverschillen te onderscheiden van: Noord-Germaanse en Oost-Germaanse dialecten Noordzee-Germaanse (Friese en Engelse) dialecten Hoogduitse dialecten Er is geen duidelijke oostelijke grens tussen Oudnederlands en overige Nederduitse dialecten.

oudnederlandse teksten Malbergse Glossen 6e eeuw (handschriften 8e eeuw) Wachtendonckse Psalmen 10e eeuw Leidse Willeram 11e eeuw Hebban olla uogala 12e eeuw

het bekendste oudnederlands?

 Opdracht 1  Pak tekst 1 erbij. Lees de tekst. Noteer verschillen tussen Oudnederlands en hedendaags Nederlands op het gebied van: - uitspraakverschillen in vergelijkbare woorden - woordenschat - naamvalsuitgangen - woordvolgorde

Enkele kenmerken oudnederlands Klank: - Volle klinkers aan woordeinde: singit (vs 2), ertha (vs 2), namon (vs 2) enz. - th-klank: ertha (vs 2), thing (vs 3) enz. Verdwenen woorden: quethet, kierit, thurriton Naamvallen: - singit gode (vs 2) [‘zingt voor God] - gesiet uuerk godis (vs 5) [‘ziet de daden van God’] - herro (vs 3), o Heer! Syntaxis (zinsbouw): - bezittelijk vnw. na zelfst. nmw.: namon sinin (vs 2)

 Opdracht 2  Pak de teksten 2, 3 en 4 erbij. Hoe ziet het voegwoord 'en' eruit in het Oudnederlands? En in het Nederlands van daarna? Komen er in het Oudnederlands veel onbeklemtoonde volle klinkers in de laatste lettergreep voor? Welke Oudnederlandse klank vinden we in het Middel- en Nieuwnederlands niet meer?

Het einde van het oudnederlands In de 12e eeuw beginnen er veranderingen plaats te vinden, bijvoorbeeld: De volle klinkers aan het woordeinde worden een sjwa: enda -> ende. Veel naamvalsuitgangen verdwijnen. De th-klank wordt een d. De periode van het Middelnederlands begint.

Doelen college 2 Je kunt vertellen wanneer het Germaans is ontstaan en er een paar typische kenmerken van noemen. Je kunt uitleggen hoe het Germaans zich heeft opgedeeld in nieuwe taalfamilies. Je kunt vertellen waar het Oudnederlands werd gesproken. Je kunt een paar typische kenmerken van het Oudnederlands opnoemen. Je kunt een paar taalveranderingen noemen die horen bij de overgang van Oud- naar Middelnederlands.

afsluitend Voor het huiswerk: zie het uitgedeelde collegemateriaal. Volgende week: het Middelnederlands