Louis Couperus is niet dood Hoe maken we literatuurgeschiedenis weer urgent?

Presentatie over: "Louis Couperus is niet dood Hoe maken we literatuurgeschiedenis weer urgent?"— Transcript van de presentatie:

1 Louis Couperus is niet dood Hoe maken we literatuurgeschiedenis weer urgent?

2 Groningen 22 januari 20162 Christiaan Weijts

3 Groningen 22 januari 20163 “Laat dit het jaar van het lévende boek worden, waarin jongeren elkaar via apps of webportals hun opwindendste boeken aanraden. Fuck de canon. Lezen is vrijheid, avontuur. Geen enkel boek is geschreven om als afschrikwekkend museumstuk te eindigen dat genot doet omslaan in angst en weerzin. Geen enkel boek hoort het geestelijk equivalent te zijn van een besnijdenis”. Christiaan Weijts

4 Groningen 22 januari 20164 “Laat dit het jaar van het lévende boek worden, waarin jongeren elkaar via apps of webportals hun opwindendste boeken aanraden. Fuck de canon. Lezen is vrijheid, avontuur. Geen enkel boek is geschreven om als afschrikwekkend museumstuk te eindigen dat genot doet omslaan in angst en weerzin. Geen enkel boek hoort het geestelijk equivalent te zijn van een besnijdenis”. Christiaan Weijts Karel ende Elegast, Vondel, Hooft, Bilderdijk, Rhijnvis Feith, Lodewijk van Deyssel, Marcellus Emants en natuurlijk Max Havelaar…

5 Groningen 22 januari 20165 “Laat dit het jaar van het lévende boek worden, waarin jongeren elkaar via apps of webportals hun opwindendste boeken aanraden. Fuck de canon. Lezen is vrijheid, avontuur. Geen enkel boek is geschreven om als afschrikwekkend museumstuk te eindigen dat genot doet omslaan in angst en weerzin. Geen enkel boek hoort het geestelijk equivalent te zijn van een besnijdenis”. Christiaan Weijts Karel ende Elegast, Vondel, Hooft, Bilderdijk, Rhijnvis Feith, Lodewijk van Deyssel, Marcellus Emants en natuurlijk Max Havelaar… Gimmick!, Tirza, Joe Speedboot, Kartonnen dozen, Giph, De helaasheid der dingen

6 Groningen 22 januari 20166 Literatuurgeschiedenis

7 7 Het ‘gouden tijdperk van de literatuur’ Jacques Rancière: ‘Het tijdperk bracht niet alleen Thomas Mann, James Joyce en Marcel Proust voort, het zorgde er ook voor dat wat zij te zeggen hadden ertoe deed’ William Marx: ‘Creatief talent koos bij uitstek voor de literatuur om hun visie op de wereld vorm te geven’ Susanne Janssen: ‘Het soortelijk gewicht van literatuur was hoog’ Groningen 22 januari 2016

8 8 Het ‘gouden tijdperk van de literatuur’ Jacques Rancière: ‘Het tijdperk bracht niet alleen Thomas Mann, James Joyce en Marcel Proust voort, het zorgde er ook voor dat wat zij te zeggen hadden ertoe deed’ William Marx: ‘Creatief talent koos bij uitstek voor de literatuur om hun visie op de wereld vorm te geven’ Susanne Janssen: ‘Het soortelijk gewicht van literatuur was hoog’ Institutionele infrastructuur Groningen 22 januari 2016

9 9 Het ‘gouden tijdperk van de literatuur’ Jacques Rancière: ‘Het tijdperk bracht niet alleen Thomas Mann, James Joyce en Marcel Proust voort, het zorgde er ook voor dat wat zij te zeggen hadden ertoe deed’ William Marx: ‘Creatief talent koos bij uitstek voor de literatuur om hun visie op de wereld vorm te geven’ Susanne Janssen: ‘Het soortelijk gewicht van literatuur was hoog’ Institutionele infrastructuur Boekhandels Bibliotheken Literatuurkritiek Prijzen Subsidies Groningen 22 januari 2016

10 10 Het ‘gouden tijdperk van de literatuur’ Jacques Rancière: ‘Het tijdperk bracht niet alleen Thomas Mann, James Joyce en Marcel Proust voort, het zorgde er ook voor dat wat zij te zeggen hadden ertoe deed’ William Marx: ‘Creatief talent koos bij uitstek voor de literatuur om hun visie op de wereld vorm te geven’ Susanne Janssen: ‘Het soortelijk gewicht van literatuur was hoog’ Institutionele infrastructuur Boekhandels Bibliotheken Literatuurkritiek Prijzen Subsidies Literatuuronderwijs Groningen 22 januari 2016

11 11 Einde van ‘gouden tijd’ en literatuuronderwijs? Is het inderdaad niet meer opportuun om met middelbare scholieren Multatuli of Louis Couperus te bespreken?

12 Groningen 22 januari 201612 Is het inderdaad niet meer opportuun om met middelbare scholieren Multatuli of Louis Couperus te bespreken? Wat rechtvaardigt (nog) de bijzondere positie van literatuurgeschiedenis in middelbaar onderwijs? Muziek-, film- of mediageschiedenis? Is literatuur voor scholieren venster op de wereld of het verleden? Einde van ‘gouden tijd’ en literatuuronderwijs?

13 Groningen 22 januari 201613 Het dilemma onder Weijts’ stuk: direct naar de canon (“laat ze Louis Couperus lezen!”) of via hedendaagse populaire literatuur naar de canon (“wanneer ze nu lezen wat ze willen, lezen ze misschien later Couperus”) Einde van ‘gouden tijd’ en literatuuronderwijs?

14 Groningen 22 januari 201614 De urgentie van literatuurgeschiedenis

15 Groningen 22 januari 201615 De urgentie van literatuurgeschiedenis Literatuurgeschiedenis is de reeks van achtereenvolgende literaire meesterwerken die het waard zijn gekend te blijven Literatuurgeschiedenis is een dynamisch cultureel proces waarin onderhandeld wordt over waarde, kwaliteit, identiteit, rechtvaardigheid…

16 Groningen 22 januari 201616 De urgentie van literatuurgeschiedenis Leesplezier Kennis van de canon Algemene ontwikkeling Literatuurgeschiedenis is de reeks van achtereenvolgende literaire meesterwerken die het waard zijn gekend te blijven Literatuurgeschiedenis is een dynamisch cultureel proces waarin onderhandeld wordt over waarde, kwaliteit, identiteit, rechtvaardigheid…

17 Groningen 22 januari 201617 De urgentie van literatuurgeschiedenis Leesplezier Kennis van de canon Algemene ontwikkeling Kritische weerbaarheid t.o. talige representatie t.o. ‘worldmaking’ t.o. narratieve procedés mechanismen van in- en uitsluiting toe-eigening Literatuurgeschiedenis is een dynamisch cultureel proces waarin onderhandeld wordt over waarde, kwaliteit, identiteit, rechtvaardigheid… Literatuurgeschiedenis is de reeks van achtereenvolgende literaire meesterwerken die het waard zijn gekend te blijven

18 Groningen 22 januari 201618 De urgentie van literatuurgeschiedenis Leesplezier Kennis van de canon Algemene ontwikkeling Kritische weerbaarheid t.o. talige representatie t.o. ‘worldmaking’ t.o. narratieve procedés mechanismen van in- en uitsluiting toe-eigening autonome opvatting instrumentele opvatting

19 Groningen 22 januari 201619 De urgentie van literatuurgeschiedenis Leesplezier Kennis van de canon Algemene ontwikkeling Kritische weerbaarheid t.o. talige representatie t.o. ‘worldmaking’ t.o. narratieve procedés mechanismen van in- en uitsluiting toe-eigening ‘Mij maak je niks wijs’: vaardig met tekst en beeld autonome opvatting instrumentele opvatting

20 Groningen 22 januari 201620 De urgentie van literatuurgeschiedenis Niet het (canonieke) werk is het uitgangspunt, maar de (historische) lezer die het zich toe- eigent Belangrijkste leerdoelen hebben niet te maken met kennis van de canon of de traditie, maar met de mechanismen van representatie en appropriatie ‘Mij maak je niks wijs’: vaardig met tekst en beeld

21 Groningen 22 januari 201621 Louis Couperus

22 Groningen 22 januari 201622 Louis Couperus

23 Groningen 22 januari 201623 Louis Couperus

24 Groningen 22 januari 201624 Louis Couperus

25 Groningen 22 januari 201625 Louis Couperus 4

26 Groningen 22 januari 201626 Louis Couperus 3

27 Groningen 22 januari 201627 Louis Couperus 2

28 Groningen 22 januari 201628 Louis Couperus 1

29 Groningen 22 januari 201629 Eline Vere

30 Groningen 22 januari 201630 Eline Vere

31 Groningen 22 januari 201631 Eline Vere

32 32 Of toch Max Havelaar

33 33 Of toch Max Havelaar

34 34Groningen 22 januari 2016 Of toch Max Havelaar

35 Groningen 22 januari 201635 Canoniciteit is beweeglijkheid

36 Groningen 22 januari 201636 Canoniciteit is beweeglijkheid ≠≠≠

37 Groningen 22 januari 201637 Canoniciteit is beweeglijkheid ≠≠≠

38 Groningen 22 januari 201638 Canoniciteit is beweeglijkheid ≠≠≠

39 Groningen 22 januari 201639 Canoniciteit is beweeglijkheid ≠≠≠

40 Groningen 22 januari 201640 Canoniciteit is beweeglijkheid ≠≠≠ Achtereenvolgende lezers hanteren andere verwachtingen, ze hebben andere vooronderstellingen en beschikken over andere kennis

41 41Groningen 22 januari 2016 Beweeglijkheid en politiek: Max Havelaar

42 Groningen 22 januari 201642 De dynamiek van de toe-eigening Historisch Empirisch

43 Groningen 22 januari 201643 Historisch: Van Oostrom over de Reinaert “Voor ons is, tegenwoordig, de Reinaert synoniem met noties als anti-autoritair, progressief en democratisch. Dit humanistische Reinaertbeeld is bij ons zo diep geworteld dat we ons nauwelijks kunnen voorstellen dat iemand op een ándere wijze tegen de Reinaert zou kunnen aankijken. En toch blijkt, niet meer dan één generatie terug, een Reinaert te hebben gefungeerd als literaire legitimering van vuig fascisme”. Reinaert-bewerking door Robert van Genechten: Jodocus de neushoorn, pleitbezorger van de rassenvermenging F.P. van Oostrom, ‘Reinaert en de NSB’. In: Literatuur 1, 1984. p.28-33.

44 Groningen 22 januari 201644 Historisch: Buelens over Van Ostaijen de humanitaire dichter vlak na WOII (Walravens) De taalgoeroe in de jaren vijftig (Rodenko) de autonome geluksdichter in de jaren zestig (De Roover), de luchtige goochelaar (Gils), de bijna volstrekt onthechte Zen-metafysicus (Van Ruysbeek) de Peetvader van de Concrete Poëzie (De Vree) de Moeder van alle dandy's (Pink Poets) de wegwijzer naar de werkelijkheid (Nieuw-Realisten) de uitvinder van het literaire cabaret (Lanoye) de subliem-subversieve experimentator (Van Bastelaere) “Van Ostaijen has been there, done that”... (p.36)

45 Groningen 22 januari 201645 Historisch: Meijer over Székely-Lulofs Over loonslaven op Sumatraanse rubberplantages Ten tijde van verschijning: ‘ongepast’ ‘nestbevuiling’ ‘uit de school klappen’ In postkoloniaal perspectief: Terechte aanklacht tegen wantoestanden in koloniën Maar ook: Inheemse bevolking gerepresenteerd als ‘dierlijk’ 1931

46 Groningen 22 januari 201646 Empirisch Leerling (lezer) als uitgangspunt Niet in de context van ‘leesdossiers’ o.i.d., maar: De leerling velt kritische oordelen heeft intertekstuele associaties (transmediaal) kent betekenissen toe

47 Groningen 22 januari 201647 De dynamiek van de toe-eigening Historisch Empirisch oordelen associaties betekenissen

48 Groningen 22 januari 201648 De dynamiek van de toe-eigening Historisch Empirisch Verschillen: niet wegpoetsen (‘dé interpretatie’) benoemen verklaren oordelen associaties betekenissen

49 Groningen 22 januari 201649 Fuck de canon? “Geen enkel boek is geschreven om als afschrikwekkend museumstuk te eindigen”