Plaagbestrijding als teamsport Een inleiding over Natuurlijke Vijanden

Presentatie over: "Plaagbestrijding als teamsport Een inleiding over Natuurlijke Vijanden"— Transcript van de presentatie:

1 Plaagbestrijding als teamsport Een inleiding over Natuurlijke Vijanden
20/04/2017 Plaagbestrijding als teamsport Een inleiding over Natuurlijke Vijanden Jerre de Blok Oktober 2007

2 Werken met natuurlijke vijanden
20/04/2017 Natuurlijke vijanden: dieren of micro-organismen die ‘van nature’ plagen bestrijden. Doel: Natuurlijke vijanden onderdrukken de plaag of roeien deze uit. Werken met natuurlijke vijanden is als het coachen van een voetbalteam! Werken met natuurlijke vijanden is als het coachen van een voetbalteam: iedereen wil het?! De kwekers zijn de coach, de natuurlijke vijanden zijn de spelers. Het draait om het trainen en motiveren van de spelers (stimuleren van natuurlijke vijanden), de juiste opstelling (inzet van de verschillende natuurlijke vijanden), en het kennen van de tegenstander (de plaag).

3 Voorbeschouwing Natuurlijke bestrijding: Natuurlijke vijanden:
overzicht voor- en nadelen stimuleren van n.v. scouten uitzetten van n.v. Geïntegreerde bestrijding Afsluiting Natuurlijke vijanden: zweefvliegen lieveheersbeestjes sluipwespen roofwantsen en –kevers roofmijten galmuggen vogels aaltjes bacteriën schimmels

4 Een goede coach kent z’n spelers Enkele hotshots:
20/04/2017 Zweefvliegen van nature in NL twee vleugels i.p.v. vier zweven stilstaand in de lucht larven eten bladluizen bloemen nodig eitjes bij bladluiskolonies preventief uit te zetten Foto’s: boven: volwassen zweefvlieg; beneden: zweefvlieglarve eet bladluis Zweefvliegen Komen van nature in NL voor anders dan wespen hebben ze twee vleugels i.p.v. vier zweven stilstaand in de lucht larven eten bladluizen volwassen zweefvliegen hebben bloemen nodig want eten nectar en stuifmeel eitjes worden gelegd bij bladluiskolonies preventief uit te zetten in de kas d.m.v. ophangen kaartjes met zweefvliegpoppen Zweefvliegen zijn dikwijls donkergekleurd met gele banden. De kleuren doen een beetje aan wespen denken. Er zijn meer dan honderd soorten, waarvan de larven bladluizen eten. Zweefvliegen komen op bloemen af om stuifmeel en nectar te eten. De vrouwtjes leggen eieren op bladeren waar bladluizen zitten. Als die eieren uitkomen, verslinden die larven grote hoeveelheden bladluizen. Zweefvliegen zijn daardoor zeer goede natuurlijke vijanden. Zweefvliegen zijn aan te trekken met bloeiende planten. Vooral schermbloemigen en asterachtigen zijn favoriet.

5 Een goede coach kent z’n spelers Enkele hotshots:
20/04/2017 Lieveheersbeestjes vooral bladluizen in kassen, open teelt en groenvoorziening geen middelen, geen mieren bij kleine bladluiskolonies uitzetten juten zakjes aantallen larven uitzetten Foto boven: Exochomus (4-stip) lieveheersbeestje; foto onder: larve van veelkleurig aziatisch lieveheersbeestje (Harmonia axyridis) welke tegenwoordig in grote aantallen in NL voorkomt Lieveheersbeestjes eet vooral bladluizen, maar ook spint; nectar en stuifmeel als noodrantsoen in kassen, open teelt en groenvoorziening voorwaarden: reeds 6 weken geen schadelijke middelen liever geen mieren (lijmbanden gebruiken) goede timing belangrijk: bij kleine bladluiskolonies uitzetten leverbaar in op te hangen juten zakjes aantallen larven uitzetten: 3 tot 5 per struik tot 600 per grote boom later mogelijk meer uitzetten De oranje lieveheersbeestjes met zwarte stippen kent iedereen wel. De larve lijkt er totaal niet op. Ze worden soms zelfs voor schadelijk gehouden. Niets is minder waar, het zijn net als de volwassen kevertjes bladluiseters. Er zijn veel verschillende soorten lieveheersbeestjes. De meesten zijn rood met zwarte stippen, maar er zijn er ook gele, oranje en zwarte lieveheersbeestjes.

6 Een goede coach kent z’n spelers Enkele hotshots:
20/04/2017 Sluipwespen kleine, zwarte of bruine wespjes eitjes in of op andere insecten blad-, wol-, dop-, schildluizen, wittevliegen, mineervliegen en rupsen eten van binnenuit of buitenaf op bloemennectar en honingdauw Uitzetten vooral in de glastuinbouw Temperatuur Foto boven: Coccophagus sluipwesp; foto onder: bladluismummie (bladluis waarin de sluipwesp zich ontwikkeld) Sluipwespen Vaak zeer kleine, zwarte of bruine wespjes Sluipwespen leggen leggen hun eitjes in of op andere insecten Goede bestrijders van bladluizen, dopluizen, wittevlieg en rupsen Sluipwesplarven eten hun gastheer van binnenuit of buitenaf op Volwassen sluipwespen eten suikers (bloemennectar en honingdauw) Sluipwespen zijn specialisten: slechts 1 of enkele soorten als gastheer Uitzetten van sluipwespen gebeurt vooral in de glastuinbouw, bijv. d.m.v. het uitstrooien van bladluismummies (poppen) Temperatuur: regelmatig boven 18 °C Er zijn heel veel soorten sluipwespen. Ze leggen hun eitjes in de prooi. Sommige soorten van deze slanke, donkere wespen leggen eieren in bladluizen, andere in rupsen. De larven ontwikkelen zich ten koste van deze plagen. Een sluipwesp kan wel 100 eitjes leggen en dus even zovele luizen doden.

7 Een goede coach kent z’n spelers Enkele hotshots:
20/04/2017 Roofwantsen en -kevers bladluis, wolluis, trips, spint, slakken, eitjes van motten van nature in NL Uit te zetten in de glastuinbouw Wantsen zijn vaak platter dan kevers en hebben een zuigsnuit Loopkevers: grote afstanden Foto boven: Anthocoris roofwants prikt bladluis aan; foto onder: Tuinschalebijter, een loopkever die onder andere jaagt op slakken en regenwormen. Roofwantsen en -kevers Tegen bladluis, wolluis, trips, spint, slakken, eitjes van motten Komen van nature in NL voor Roofwantsen en -kevers zijn generalisten: dus hebben meerdere soorten prooidieren Wantsen zijn vaak platter dan kevers en hebben een zuigsnuit Loopkevers lopen grote afstanden vanuit akkerrand naar bijv. bladluis en slakken Uit te zetten in de glastuinbouw: wantsen: bijv. Macrolophus, Orius, Anthocoris kevers: bijv. Stethorus, Cryptolaemus Er zijn verschillende soorten roofwantsen die plaaginsecten eten. Kleine soorten zoals Orius eten spint en eieren van motten. Iets grotere zoals Anthocoris eten bladluizen en bladvlooien. Er zijn ook grotere soorten, die rupsen eten. Ook kevers, zoals Soldaatjes zijn nuttige insecten die schadelijke insecten verorberen.

8 Een goede coach kent z’n spelers Enkele hotshots:
20/04/2017 Roofmijten spint, trips, wittevlieg, galmijten en andere kleine mijten buiten op vooral oudere planten evt. preventief uitzetten Amblyseius soorten Phytoseiulus persimilis Bodemroofmijt Hypoaspis Foto boven: roofmijt A. andersoni eet tripslarve; foto onder: bodemroofmijt Hypoaspis aculeifer eet bollenmijt (Bron: UvA) Roofmijten Tegen spint, galmijten en trips Komen buiten op veel, vooral oudere, planten voor Als geen roofmijten aanwezig dan preventief uitzetten Amblyseius soorten: A.cucumeris, A. swirskii, A. barkeri, A. andersoni (generalisten). Amblyseius andersoni geschikt voor preventief uitzetten buiten en in kas Phytoseiulus persimilis eet alleen spint (dus specialist). Dus alleen uitzetten bij voldoende spint Bodemroofmijt Hypoaspis: o.a. tegen bollenmijt tijdens de bewaring van bloembollen. Is generalist (dus meerdere soorten prooidieren) De roofmijt Amblyseius andersoni is een zeer nuttige hulp tegen spint, galmijten en trips. Deze mijt vindt altijd wel iets te eten. Behalve plagen eet deze soort ook stuifmeel. Daardoor overleeft deze roofmijt ook als spint al opgegeten is. Spint blijft zo langer onder controle en een nieuwe uitbraak kan worden tegengegaan. Andere soorten zijn Phytoseiulus persimilis en Neoseiulus californicus. Deze kunnen ook in buitengewassen worden losgelaten. De roofmijt Phytoseiulus persimilis is een gespecialiseerde opruimer van spint. Als de spint op is gaat deze roofmijt dood van de honger. Bron: Universiteit van Amsterdam

9 Een goede coach kent z’n spelers Enkele hotshots:
20/04/2017 Galmuggen larve van Feltiella eet spint larve van Aphidoletes eet bladluizen eitjes bij kolonies van spint of bladluizen van nature in NL In glastuinbouw worden galmuggen uitgezet. Foto boven: pop van spintetende galmug; foto onder: galmuglarve (Feltiella) eet spintmijt Galmuggen larve van Feltiella eet spint larve van Aphidoletes eet bladluizen galmuggen zijn dus specialisten (1 type prooidier) volwassen galmuggen vliegen naar kolonies van spint of bladluizen om daar eitjes te leggen Deze galmuggen komen in Nederland van nature voor Onder glas Feltiella uitzetten bij hoge spintconcentraties als aanvulling op roofmijten Onder glas Aphidoletes uitzetten: preventief of curatief bij lichte bladluisaantasting De larven van verschillende galmuggen doen veel nuttig werk. De larven van Feltiella eten spint en de galmuglarven van Aphidoletes eten bladluizen. De kleur van de eerste soort is variabel van groen tot donker rood, ze zijn 1,5-2 mm groot. De tweede soort heeft oranje larven en is 2-3 mm.

10 Een goede coach kent z’n spelers Enkele hotshots:
20/04/2017 Vogels rupsen en larven van bladwespen In NL vooral kool- en pimpelmezen nestgelegenheid: houtwallen, nestkasten kippen eten o.a. keverlarven Nieuw: Timalia’s tegen rupsen in de kas Foto boven: koolmees; foto onder: larve van de lindebladwesp (‘slakvormige bastaardrups’) en diens vraatschade aan een lindeblad Vogels Insectenetende vogels vooral nuttig tegen rupsen en larven van bladwespen In Nederland vooral kool- en pimpelmezen Zorg voor nestgelegenheid bij planten of gewassen die veel last hebben van rupsen Nestgelegenheid: houtwallen, nestkasten Rondlopende kippen eten o.a. keverlarven Nieuw: tropische vogels (Timalia’s) tegen rupsen in de kas Ook vogels kunnen soms enorme hoeveelheden insecten of rupsen opruimen. Koolmezen kunnen per dag duizenden rupsen verslinden als ze jongen hebben. Sommige paartjes vliegen meer dan 600 keer per dag om insecten of rupsen aan te voeren. Door koolmezen of pimpelmezen op het bedrijf te stimuleren neemt het aantal rupsen drastisch af. Het ophangen van nestkastjes kan dan ook zeer gunstig werken.

11 Een goede coach kent z’n spelers Enkele hotshots:
20/04/2017 Parasitaire aaltjes Bijv.: Heterorhabditis, Steinernema keverlarven in kas, open teelt en groenvoorziening Aaltjes dringen binnen o.a. B-Green, Larvanem en Terranem Mengen met water, dan sproeien, druppelen of aangieten Vochtig; niet koud Nieuw aaltje tegen taxuskeverlarve foto boven: parasitair aaltje Steinernema feltiae; foto onder: parasitaire aaltjes Steinernema feltiae Parasitaire aaltjes/nematoden Bijv.: Heterorhabditis en Steinernema Vooral tegen keverlarven in de kas, open teelt en groenvoorziening (grasvelden!). Maar ook tegen varenrouwmuggen. Aaltjes dringen insect binnen; insect sterft O.a. verkrijgbaar als B-Green, Larvanem en Terranem Mengen met water, dan sproeien, druppelen of aangieten Voorwaarden: bodem vochtig, temperatuur niet onder 12°C Nieuw: aaltje (Steinernema kraussei) tegen taxuskeverlarve al werkzaam vanaf 5°C Bovendien worden aaltjes als bladtoepassing gebruikt tegen trips.

12 Een goede coach kent z’n spelers Enkele hotshots:
20/04/2017 Bacteriën Belangrijkste bacterie: Bacillus thuringiensis (Bt) Tegen jonge rupsen van vlinders en motten Bladeren met bacterie o.a. Turex, XenTari en Dipel Mengen met water en verspuiten Niet in elke teelt toegestaan Foto’s: Biobest NV Foto boven: rups gedood door Bt (bron: Biobest); Foto onder: Bt is o.a. verkrijgbaar als XenTari (Bron: Biobest). WG staat voor waterdispenseerbaar granulaat, dus korrels die je moet mengen met/oplossen in water. Niet in elke teelt toegestaan. Toelating bij CTB noodzakelijk.

13 Een goede coach kent z’n spelers Enkele hotshots:
20/04/2017 Schimmels Bijv.: Verticilium lecanii wittevlieg, trips, spint, bladluis Schimmel dringt binnen o.a. Mycotal, Botanigard, Preferal Mengen met water (+ hulpstof) en verspuiten Warm en niet te lage RV Niet in elke teelt foto boven: katoenluis geïnfecteerd met Verticillium lecanii; foto onder: trips geïnfecteerd met Metarhizium anisopliae Schimmels Bijvoorbeeld: Verticilium lecanii Tegen wittevlieg, trips, spint, bladluis Schimmelspore kiemt op huid van insect en dringt binnen Mycotal (wittevlieg, trips), Botanigard (trips, wants, wittevlieg), Preferal (wittevlieg) toegelaten Mengen met water (evt. hulpstof toevoegen) en verspuiten Hoge luchtvochtigheid en temperatuur (18-28°C) nodig Niet in elke teelt toegestaan. Toelating bij CTB noodzakelijk.

14 De wedstrijd stimuleren natuurlijke vijanden (de voorbereiding)
20/04/2017 stimuleren natuurlijke vijanden (de voorbereiding) preventief uitzetten (de verdediging) scout de ontwikkeling van de plaag en de natuurlijke vijanden (volg de wedstrijd) curatief uitzetten (de aanval) ‘De wedstrijd controleren’ (scouten) actiedrempel bereikt? → selectieve middelen toepassen (wisselspeler het veld in) Schadedrempel: voorbeeld uit de akkerbouw: schadedrempel bladluizen op aardappel is 25 tot 50 bladluizen per samengesteld blad (bron: Jeroen Willemse, In: Nieuwe Oogst, special over Functionele Agrobiodiversiteit, 23 juni 2007, p.3). De schadedrempel ligt hoger wanneer het gewas minder kwetsbaar is en/of wanneer er veel natuurlijke vijanden aanwezig zijn. Als de actiedrempel bereikt is, is het tijd om selectieve gewasbeschermingsmiddelen in te zetten waarbij natuurlijke vijanden zo veel mogelijk in leven gelaten worden.

15 Waar begint u aan? Minder bespuitingen
20/04/2017 Minder bespuitingen Minder kans op resistentie tegen middelen Minder zorgen om veiligheid en regels Meer waarnemen (‘scouten’) Meer kennis Minder routine Minder zekerheid (niet in glastuinbouw) In de glastuinbouw is de zekerheid vaak groter doordat de inzet van natuurlijke vijanden er relatief succesvol is (gesloten ruimte, geschikt klimaat) en doordat veel plagen snel resistentie ontwikkelen tegen veel gewasbeschermingsmiddelen. Glastuinders zeggen dat er ‘meer rust op de tuin’ komt wanneer er met natuurlijke vijanden wordt gewerkt ipv chemische gewasbescherming.

16 Stimuleren van natuurlijke vijanden
20/04/2017 Selectieve i.p.v. breedwerkende middelen In de kas: alternatief voedsel hogere RV organisch materiaal aanbrengen (in onderzoek) In de bewaring (bloembollen): geen of selectieve heetstook/warmwaterbehandeling bollen langer ongeschoond bewaren hoge(re) RV In open teelten: houtwallen, meerjarige gras-/kruidenranden bloemstroken, vroeg bloeiende planten organisch materiaal toevoeren aan de bodem foto boven: houtwal met nestkast; foto onder: bloemstrook op een boomkwekerij Selectieve i.p.v. breedwerkende middelen: Tijdstip bestrijding irt uitzetten nat vij Gebruik neveneffecteninfo producenten nat vij In de kas: Alternatief voedsel: Stuifmeel: Ricinus of wonderboom voor stuifmeel andere prooi (niet plaag): graanpollen met graanluis (= bankerplant), roofmijten kweekzakjes Organisch materiaal aanbrengen om natuurlijke vijanden in de bodem te stimuleren: deze optie is nog volop in onderzoek. Houtwallen en meerjarige gras-/kruidenranden zijn plaatsen waar natuurlijke vijanden kunnen overwinteren. Daarvandaan kunnen natuurlijke vijanden al vroeg in het voorjaar de teelt binnenlopen of –vliegen (kolonisatie van de teelt door natuurlijke vijanden). Bloemstroken en bloeiende planten bieden voedsel aan volwassen sluipwespen, zweef- en gaasvliegen. Maar ook lieveheersbeestjes, roofwantsen en –kevers vinden in de bloemstrook beschutting en alternatief voedsel (bijv. wanneer er in de teelt nog geen voedsel voor ze te vinden is). Vroegbloeiende planten zorgen ervoor dat deze natuurlijke vijanden al vroeg in het voorjaar actief worden. Organisch materiaal toevoeren aan de bodem helpt het natuurlijk evenwicht en de plaagbeheersing in de bodem (parasitaire aaltjes, antagonistische schimmels, roofinsecten). Let er wel op dat u niet ook de plaagorganismen stimuleert

17 Stimuleren van natuurlijke vijanden

18 Het scouten Kijken Herkennen Registreren / markeren Hulpmiddelen
20/04/2017 Kijken Herkennen Registreren / markeren Hulpmiddelen signaalplaten vangbekers feromoonvallen UV-lamp Foto linksboven: gele vangplaat; foto rechtsboven: deltatrap (feromoonval); foto onder: UV-lamp Kijken: regelmatig het gewas inspecteren (b.v. eens per twee weken) Herkennen: steek tijd in het leren herkennen van de dieren. Bekijk ze onder een loupe en vergelijk dat wat je ziet met foto’s/afbeeldingen van plaaginsecten en natuurlijke vijanden. Registreren / markeren: noteer waar en welk aantal plaaginsecten en natuurlijke vijanden u aantreft. Kijk ook goed of de plaaginsecten nog leven of dood (gepredeerd of geparasiteerd) zijn. Als de plaaginsecten slechts op enkele plaatsen in grote aantallen vóórkomen dan kunt u die plaatsen markeren en alleen op die plekken plaagbestrijding uitvoeren. Vangbekers: bekers ingraven en bv water met afwasmiddel erin doen. Afdakje erbij. Vangst: m.n. kevers en spinnen

19 Uitzetten van natuurlijke vijanden
20/04/2017 Welke? Lieveheersbeestjes, roofmijten en aaltjes kunnen ook buiten uitgezet worden Hoeveel? volg de instructies van de leverancier Methoden, bijv.: strooien (uit flessen of potten) kweekzakjes ophangen motorluchtvernevelaar (bv. bij roofmijten) sproeien, gieten, druppelen (bij aaltjes) Herhaaldelijk uitzetten is vaak nodig Voorwaarden Klimaat Voedsel Gewas Foto boven: roofmijten worden uitgestrooid over bloembollen; foto onder: kweekzakje (links) met inhoud (rechts) Welke natuurlijke vijand uitzetten?: afhankelijk van het gewas, het type teelt, het soort plaag, de ernst van de aantasting. Hoeveelheid uit te zetten natuurlijke vijanden afhankelijk van het doel (preventief of curatief), de grootte van het gewas en de ernst van de aantasting. Volg het advies van de leverancier. Nogmaals uitzetten kan nodig zijn, zeker als de omstandigheden (klimaat, voedsel, gewas) niet ideaal zijn voor de uitgezette natuurlijke vijanden. Klimaat: succesvol uitzetten van natuurlijke vijanden vereist meestal een minimum temperatuur, vaak ook een hoge relatieve luchtvochtigheid (RV) Voedsel: er moet voldoende voedsel aanwezig zijn voor de natuurlijke vijand. Dat kunnen de plaagorganismen zijn, alternatief voedsel (zoals stuifmeel) of voedsel dat door de leverancier meegeleverd wordt bij de natuurlijke vijanden. Gewas: zweefvlieglarven zijn bijvoorbeeld alleen effectief op onbehaarde planten.

20 Geïntegreerde bestrijding
Het bestrijden van een plaag of ziekte met een combinatie van chemische, biologische en fysische methoden Gebruik middelen die de natuurlijke vijanden (bijna) ongemoeid laten. Gebruik middelen met een korte nawerking Voor neveneffecten zie of

21 U wilt dat het werkt? 20/04/2017 Natuurlijke vijanden: succesvol in de glastuinbouw, daarbuiten nog geen wondermiddel, maar wel mooi meegenomen Laat u informeren door een adviseur en collega’s met ervaring. Verdiep u in het onderwerp. Maak een gewasbeschermingsplan. Experimenteer op (een deel van) uw/het bedrijf en vergelijk. Houd het in de gaten dan kunt u corrigeren wanneer dat nodig blijkt. De basis is goed scouten. Basis is goed scouten: Om te bepalen wanneer u wat waar moet uitzetten Controle bestrijdingseffect; correctie nodig?

22 20/04/2017 Vragen? © Wageningen UR