Leesroosters in beweging

Presentatie over: "Leesroosters in beweging"— Transcript van de presentatie:

1

2 Leesroosters in beweging

3 Leesroosters in beweging
Kerkelijke leesroosters zijn een ingewikkelde materie. Aan een rooster van één enkele kerkgemeenschap voor één jaar zijn al tamelijk grote problemen verbonden. De variabele paasdatum, de structuur van het kerkelijk jaar, de feestdagen met een vaste datum, de lengte van de lezingen en de afbakening van de perikopen, de onderlinge relatie van de lezingen en de principes die aan de keuze ten grondslag liggen zijn er maar enkele van.

4 Leesroosters in beweging
Wie bovendien verschillende roosters uit diverse perioden met elkaar vergelijkt, ziet al snel door de bomen het bos niet meer. Daarom moeten we ons hier beperken. We gaan in het kort de ontwikkeling na van de lezingen voor de tweede zondag van de veertigdagentijd en beginnen niet bij het begin, maar ergens in de late middeleeuwen.

5 Leesroosters in beweging
De tweede zondag in de veertig dagen vóór Pasen draagt dikwijls een naam:

6 Reminiscere

7 Reminiscere Deze naam betekent « Wees gedachtig » en is ontleend
aan de eerste woorden van de introitus, de intredezang in de eucharistieviering op deze dag, Psalm 25, 6.

8 Reminiscere Deze naam betekent « Wees gedachtig » en is ontleend
aan de eerste woorden van de introitus, de intredezang in de eucharistieviering op deze dag, Psalm 25, 6.

9 Reminiscere Op deze zondag staat het verhaal van de verheerlijking
van de Here Jezus op de berg centraal. Voor de ogen van zijn leerlingen Petrus, Jacobus en Johannes wordt Hij van gedaante veranderd en Zijn kleren worden stralend wit.

10 Reminiscere Velen menen dat dit gedeelte uit het evangelie van Matteüs, dat ook in dat van Marcus en Lucas voorkomt, van oudsher de zondag Reminiscere heeft bepaald. Maar dat is niet altijd en overal zo geweest. We zullen dat direct al zien ...

11 We beginnen in de late middeleeuwen, bij het missaal voor de
kerk van Salisbury, in het Latijn Sarum genaamd. Het is een handschrift, maar in de negentiende eeuw werd het ook in druk uitgegeven.

12 We beginnen in de late middeleeuwen, bij het missaal voor de
kerk van Salisbury, in het Latijn Sarum genaamd. Het is een handschrift, maar in de negentiende eeuw werd het ook in druk uitgegeven. Op deze zondag las men daar uit het Evangelie volgens Matteüs:

13 En weer vertrok Jezus; hij week uit naar het gebied
van Tyrus en Sidon. Plotseling klonk de roep van een Kanaänitische vrouw die uit die streek afkomstig was: Heb medelijden met mij, Heer, Zoon van David! Mijn dochter wordt vreselijk gekweld door een demon. Maar Hij keurde haar geen woord waardig. Zijn leerlingen kwamen naar hem toe en vroegen hem dringend: Stuur haar toch weg, anders blijft ze maar achter ons aan schreeuwen. Hij antwoordde: Ik ben alleen gezonden naar de verloren schapen van het volk van Israël. Maar zij kwam dichterbij, wierp zich voor Hem neer en zei: Heer, help mij! Hij antwoordde: Het is niet goed om de kinderen hun brood af te nemen en het aan de honden te voeren. Ze zei: Zeker, Heer, maar de honden eten toch de kruimels op die van de tafel van hun baas vallen. Toen antwoordde Jezus haar: U hebt een groot geloof! Wat u verlangt, zal ook gebeuren. En vanaf dat moment was haar dochter genezen.

14 Matteüs 15, 21-28 En weer vertrok Jezus; hij week uit naar het gebied
van Tyrus en Sidon. Plotseling klonk de roep van een Kanaänitische vrouw die uit die streek afkomstig was: Heb medelijden met mij, Heer, Zoon van David! Mijn dochter wordt vreselijk gekweld door een demon. Maar Hij keurde haar geen woord waardig. Zijn leerlingen kwamen naar hem toe en vroegen hem dringend: Stuur haar toch weg, anders blijft ze maar achter ons aan schreeuwen. Hij antwoordde: Ik ben alleen gezonden naar de verloren schapen van het volk van Israël. Maar zij kwam dichterbij, wierp zich voor Hem neer en zei: Heer, help mij! Hij antwoordde: Het is niet goed om de kinderen hun brood af te nemen en het aan de honden te voeren. Ze zei: Zeker, Heer, maar de honden eten toch de kruimels op die van de tafel van hun baas vallen. Toen antwoordde Jezus haar: U hebt een groot geloof! Wat u verlangt, zal ook gebeuren. En vanaf dat moment was haar dochter genezen. Matteüs 15, 21-28

15 Aan dit evangeliegedeelte ging het epistel vooraf. Dat was:

16 Aan dit evangeliegedeelte ging het epistel vooraf. Dat was:
Broeders en zusters, in naam van de Heer Jezus vragen we u met klem te leven zoals wij het u hebben geleerd, dus zo dat het God behaagt. U doet dat al, maar wij sporen u aan het nog veel meer te doen. U kent de voorschriften die wij u op gezag van de Heer Jezus hebben gegeven. Het is de wil van God dat u een heilig leven leidt: dat u zich onthoudt van ontucht, dat ieder van u zijn lichaam heiligt en in eerbaarheid weet te beheersen en dat u niet zoals de ongelovigen, die God niet kennen, toegeeft aan uw hartstocht en begeerte. Schaad of bedrieg uw broeder of zuster in dit opzicht niet, want de Heer vergeldt dit alles, zoals wij u vroeger al nadrukkelijk hebben voorgehouden. God heeft ons niet geroepen tot zedeloosheid, maar tot een heilig leven.

17 Aan dit evangeliegedeelte ging het epistel vooraf. Dat was:
Broeders en zusters, in naam van de Heer Jezus vragen we u met klem te leven zoals wij het u hebben geleerd, dus zo dat het God behaagt. U doet dat al, maar wij sporen u aan het nog veel meer te doen. U kent de voorschriften die wij u op gezag van de Heer Jezus hebben gegeven. Het is de wil van God dat u een heilig leven leidt: dat u zich onthoudt van ontucht, dat ieder van u zijn lichaam heiligt en in eerbaarheid weet te beheersen en dat u niet zoals de ongelovigen, die God niet kennen, toegeeft aan uw hartstocht en begeerte. Schaad of bedrieg uw broeder of zuster in dit opzicht niet, want de Heer vergeldt dit alles, zoals wij u vroeger al nadrukkelijk hebben voorgehouden. God heeft ons niet geroepen tot zedeloosheid, maar tot een heilig leven. 1 Tessalonicenzen 4, 1-7

18 Na het Concilie van Trente werd
in het Missale Romanum van 1570 deze verbinding verbroken. Het epistel bleef hetzelfde, maar de evangelielezing werd een andere:

19 Na het Concilie van Trente werd in het Missale Romanum van 1570
deze verbinding verbroken. Het epistel bleef hetzelfde, maar de evangelielezing werd een andere: Zes dagen later nam Jezus Petrus, Jakobus en diens broer Johannes met zich mee een hoge berg op, waar ze alleen waren. Voor hun ogen veranderde Hij van gedaante, zijn gezicht straalde als de zon en Zijn kleren werden wit als het licht. Plotseling verschenen aan hen Mozes en Elia, die met Jezus in gesprek waren. Petrus nam het woord en zei tegen Jezus: Heer, het is goed dat wij hier zijn. Als U wilt zal ik hier drie tenten opslaan, een voor U, een voor Mozes en een voor Elia. Hij was nog niet uitgesproken of de schaduw van een stralende wolk gleed over hen heen, en uit de wolk klonk een stem: Dit is Mijn geliefde Zoon, in hem vind ik vreugde. Luister naar Hem! Toen de leerlingen dit hoorden, wierpen ze zich neer en verborgen uit angst hun gezicht. Jezus kwam dichterbij, raakte hen aan en zei: Sta op, jullie hoeven niet bang te zijn. Ze keken op en zagen niemand meer, Jezus was alleen.Toen ze van de berg afdaalden, gebood Jezus hun: Praat met niemand over wat jullie hebben gezien voordat de Mensenzoon uit de dood is opgewekt.

20 Matteüs 17, 1-9 Na het Concilie van Trente werd
in het Missale Romanum van 1570 deze verbinding verbroken. Het epistel bleef hetzelfde, maar de evangelielezing werd een andere: Zes dagen later nam Jezus Petrus, Jakobus en diens broer Johannes met zich mee een hoge berg op, waar ze alleen waren. Voor hun ogen veranderde Hij van gedaante, zijn gezicht straalde als de zon en Zijn kleren werden wit als het licht. Plotseling verschenen aan hen Mozes en Elia, die met Jezus in gesprek waren. Petrus nam het woord en zei tegen Jezus: Heer, het is goed dat wij hier zijn. Als U wilt zal ik hier drie tenten opslaan, een voor U, een voor Mozes en een voor Elia. Hij was nog niet uitgesproken of de schaduw van een stralende wolk gleed over hen heen, en uit de wolk klonk een stem: Dit is Mijn geliefde Zoon, in hem vind ik vreugde. Luister naar Hem! Toen de leerlingen dit hoorden, wierpen ze zich neer en verborgen uit angst hun gezicht. Jezus kwam dichterbij, raakte hen aan en zei: Sta op, jullie hoeven niet bang te zijn. Ze keken op en zagen niemand meer, Jezus was alleen.Toen ze van de berg afdaalden, gebood Jezus hun: Praat met niemand over wat jullie hebben gezien voordat de Mensenzoon uit de dood is opgewekt. Matteüs 17, 1-9

21 De ordening die het Missaal van Sarum kende,
week niet sterk af van andere plaatselijke gebruiken. De invoering van het Missale Romanum, dat gebaseerd was op wat in Rome gebruikelijk was, betekende elders een verandering in de traditie. Niet alleen de tweede zondag van de Veertig- dagentijd maar ook verscheidene andere zondagsvieringen veranderden op deze manier van karakter, want dit werd vooral door de evangelielezing bepaald.

22 De zondag van de Kanaänitische
vrouw werd nu de zondag van de gedaanteverandering.

23 De zondag van de Kanaänitische
vrouw werd nu de zondag van de gedaanteverandering.

24 De zondag van de Kanaänitische
vrouw werd nu de zondag van de gedaanteverandering. Dit evangelie werd in Salisbury en elders ook gelezen, maar op de zesde zondag na Epifanie. Dat kon alleen gebeuren wanneer Pasen laat in het jaar viel. Meestal kreeg het een plaats op een van de laatste zondagen vóór het begin van de Advent. Deze plaats in het kerkelijk jaar was dus veel minder opvallend dan de tweede zondag van de veertigdagentijd.

25 Het nieuwe Romeinse missaal
behoefde niet overal te worden ingevoerd. Kerken en klooster- orden die het bestaan van een bijzondere en eeuwenoude liturgische traditie konden aantonen, mochten deze behouden.

26 Doordat de anglicaanse kerk zich al vóór
1570 van de rooms-katholieke kerk had losgemaakt, werd daar het nieuwe missaal niet aanvaard. De anglicaanse kerk ging over op een liturgie in het Engels, waarin de gebruiken van de Britse kerken, waaronder die van Salisbury, voor zover dat mogelijk was, bewaard bleven.

27 In het Book of Common Prayer voor de kerk
van Engeland, dat in 1549, dus vóór het Romeinse missaal werd uitgegeven, vindt men een duidelijke aansluiting bij het bestaande gebruik. De lezingen voor zondag Reminiscere bleven wat zij voordien ook waren.

28 Aan het epistel voegde men echter één
vers toe:

29 Dus wie deze voorschriften verwerpt, verwerpt niet
Broeders en zusters, in naam van de Heer Jezus vragen we u met klem te leven zoals wij het u hebben geleerd, dus zo dat het God behaagt. U doet dat al, maar wij sporen u aan het nog veel meer te doen. U kent de voorschriften die wij u op gezag van de Heer Jezus hebben gegeven. Het is de wil van God dat u een heilig leven leidt: dat u zich onthoudt van ontucht, dat ieder van u zijn lichaam heiligt en in eerbaarheid weet te beheersen en dat u niet zoals de ongelovigen, die God niet kennen, toegeeft aan uw hartstocht en begeerte. Schaad of bedrieg uw broeder of zuster in dit opzicht niet, want de Heer vergeldt dit alles, zoals wij u vroeger al nadrukkelijk hebben voorgehouden. God heeft ons niet geroepen tot zedeloosheid, maar tot een heilig leven. Dus wie deze voorschriften verwerpt, verwerpt niet een mens, maar God, die u zijn heilige Geest geeft.

30 Broeders en zusters, in naam van de Heer Jezus
vragen we u met klem te leven zoals wij het u hebben geleerd, dus zo dat het God behaagt. U doet dat al, maar wij sporen u aan het nog veel meer te doen. U kent de voorschriften die wij u op gezag van de Heer Jezus hebben gegeven. Het is de wil van God dat u een heilig leven leidt: dat u zich onthoudt van ontucht, dat ieder van u zijn lichaam heiligt en in eerbaarheid weet te beheersen en dat u niet zoals de ongelovigen, die God niet kennen, toegeeft aan uw hartstocht en begeerte. Schaad of bedrieg uw broeder of zuster in dit opzicht niet, want de Heer vergeldt dit alles, zoals wij u vroeger al nadrukkelijk hebben voorgehouden. God heeft ons niet geroepen tot zedeloosheid, maar tot een heilig leven. Dus wie deze voorschriften verwerpt, verwerpt niet een mens, maar God, die u zijn heilige Geest geeft. 1 Tessalonicenzen 4, 1-8

31 De kerken die zich bij de Reformatie
losmaakten van de rooms-katholieke kerk, wilden zich niet aan een vast- gelegde ordening van de bijbellezingen binden, of zij bleven bij de bestaande. Dat laatste was het geval in de lutherse kerken.

32 Aan het einde van de zestiende eeuw
waren er daardoor al drie tradities ontstaan, die voor zondag Reminiscere verschillende lezingen te zien geven:

33 Aan het einde van de zestiende eeuw
waren er daardoor al drie tradities ontstaan, die voor zondag Reminiscere verschillende lezingen te zien geven: 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Luthers:

34 Aan het einde van de zestiende eeuw
waren er daardoor al drie tradities ontstaan, die voor zondag Reminiscere verschillende lezingen te zien geven: 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Luthers: 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28 Anglicaans:

35 Aan het einde van de zestiende eeuw
waren er daardoor al drie tradities ontstaan, die voor zondag Reminiscere verschillende lezingen te zien geven: 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Luthers: 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28 Anglicaans: 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 17, 21-28 Romeins:

36 Nu lijkt de tijd stil te staan ...
... want nu gebeurt wat in de liturgie-geschiedenis bijna altijd het geval is: een vernieuwing ‘bevriest’ en wordt in de ijskast zorgvuldig bewaard. De rooms-katholieke kerk brengt wel veranderingen in het missaal aan, maar niet in de lezingen van de tweede zondag van de veertigdagen-tijd. De lutherse kerken blijven ook bij hun leesordening, die daar de ‘klassieke’ wordt. De anglicaanse kerken blijven bij hun variant, die door het Book of Common Prayer van 1662 even klassiek kan worden.

37 Tot in de twintigste eeuw ...
want dan komen de leesroosters opnieuw in beweging. De lutherse kerken hebben een grote mate van zelfstandigheid, zodat ze onafhankelijk van elkaar weer vernieuwingen kunnen invoeren. De anglicaanse kerken hebben die zelfstandigheid ook, maar in mindere mate. Het Book of Common Prayer heeft hier groot gezag, zodat de veranderingen wat langzamer gaan. In de rooms-katholieke kerk zal het duren tot na het tweede Vaticaanse concilie. Dan voltrekken zich daar grote veranderingen, die ook voor de leesroosters in andere kerken betekenisvol zullen worden. Wij gaan nu enkele van deze ontwikkelingen wat nader volgen.

38 Om te beginnen kijken we weer naar de
lutherse traditie: 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28

39 Om te beginnen kijken we weer naar de lutherse traditie:
1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Wanneer men in de zondagsdienst niet alleen uit het Tweede of Nieuwe Testament, maar ook uit het Eerste (Oude) Testament wil lezen, komt men gemakkelijk op de gedachte om het gedeelte uit het boek Exodus toe te voegen waarin Mozes, die immers ook bij de verheerlijking op de berg aanwezig was, de majesteit van de Here God wil zien:

40 Om te beginnen kijken we weer naar de lutherse traditie:
1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Laat mij toch uw majesteit zien, zei Mozes. De HEER antwoordde: ‘Ik zal in mijn volle luister voor je langs gaan en in jouw bijzijn de naam HEER uitroepen: ik schenk genade aan wie ik genade wil schenken, en ik ben barmhartig voor wie ik barmhartig wil zijn. Maar’, zei hij, ‘mijn gezicht zul je niet kunnen zien, want geen mens kan mij zien en in leven blijven.’

41 Om te beginnen kijken we weer naar de lutherse traditie:
1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Laat mij toch uw majesteit zien, zei Mozes. De HEER antwoordde: ‘Ik zal in mijn volle luister voor je langs gaan en in jouw bijzijn de naam HEER uitroepen: ik schenk genade aan wie ik genade wil schenken, en ik ben barmhartig voor wie ik barmhartig wil zijn. Maar’, zei hij, ‘mijn gezicht zul je niet kunnen zien, want geen mens kan mij zien en in leven blijven.’ Dit was wat de lutherse kerk in Duitsland koos, zodat hier ontstond: Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28

42 Dit is uiteraard niet de enige keuzemogelijkheid.
Men zou ook kunnen denken aan het verhaal van Jakob, die met de engel worstelt en daarna zegt: ‘ik heb oog in oog gestaan met God en ben toch in leven gebleven.’ De keuze ligt iets minder voor de hand, want in het verhaal van de verheerlijking op de berg komt Jakob in het geheel niet voor. In Zweden deed men het evenwel zo.

43 Dit is uiteraard niet de enige keuzemogelijkheid.
Men zou ook kunnen denken aan het verhaal van Jakob, die met de engel worstelt en daarna zegt: ‘ik heb oog in oog gestaan met God en ben toch in leven gebleven.’ De keuze ligt iets minder voor de hand, want in het verhaal van de verheerlijking op de berg komt Jakob in het geheel niet voor. In Zweden deed men het evenwel zo. De epistellezing was daar al eerder vervangen door het gedeelte uit de tweede brief aan de Korintiërs waarin de tekst voorkomt die dikwijls op de veertigdaagse vastentijd wordt toegepast: God zegt: ‘Wanneer de tijd daarvoor gekomen is, luister ik naar je, op de dag van de redding help ik je’. Nu is de tijd daarvoor gekomen, nu is de dag van de redding.

44 Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28
Nu waren er dus in lutherse kerken al twee reeksen lezingen ontstaan met Matteüs 15, als uitgangspunt: Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Genesis 32, 23-31 2 Korintiërs 6, 1-10 Matteüs 15, 21-28

45 Hier is iets heel eigenaardigs gebeurd !
Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Genesis 32, 23-31 2 Korintiërs 6, 1-10 Matteüs 15, 21-28

46 De lezingen over Mozes en Jakob horen duidelijk bij het verhaal van de verheerlijking op de berg, maar ... dat wordt helemaal niet gelezen. Matteüs 15, 21-28, dat gaat over de Kanaänitische vrouw is het evangelie- gedeelte van de zondag: Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Genesis 32, 23-31 2 Korintiërs 6, 1-10 Matteüs 15, 21-28

47 Het lijkt erop dat de Romeinse traditie van na 1570 min of meer ongemerkt de lutherse heeft beïnvloed. Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Genesis 32, 23-31 2 Korintiërs 6, 1-10 Matteüs 15, 21-28

48 Dat komt in de liturgiegeschiedenis erg vaak voor.
Men neemt onderdelen van een andere traditie over, zonder het geheel daarvan te volgen. Daardoor kan iets als dit gemakkelijk ontstaan.

49 Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28
In Finland heeft men dit probleem op een eigenaardige manier opgelost. Men koos hier een lezing die niet bij een van de andere aansloot, maar alleen op de vastentijd betrekking heeft. Het lijkt op een verlegenheidsoplossing. Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Genesis 32, 23-31 2 Korintiërs 6, 1-10 Matteüs 15, 21-28

50 2 Kronieken 20, 1-9 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28 Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Genesis 32, 23-31 2 Korintiërs 6, 1-10 Matteüs 15, 21-28

51 Genesis 32, 23-31 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28
De IJslanders pakten de zaak nog weer anders aan. Zij lieten de evangelielezing ongemoeid, namen de eerste lezing van de Zweden over en verlengden de tweede zoals de Finnen: Genesis 32, 23-31 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28 2 Kronieken 20, 1-9 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28 Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Genesis 32, 23-31 2 Korintiërs 6, 1-10 Matteüs 15, 21-28

52 Exodus 24, 12-18 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28
Er zijn nog andere mogelijkheden. Het lutherse leesrooster in het Dienstboek van de Protestantse Kerk in Nederland toont er een van. Daar is gekozen voor Exodus 24: Mozes blijft veertig dagen op de berg, nadat de stenen tafelen zijn beloofd. Exodus 24, 12-18 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Genesis 32, 23-31 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28 2 Kronieken 20, 1-9 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28 Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Genesis 32, 23-31 2 Korintiërs 6, 1-10 Matteüs 15, 21-28

53 Exodus 24, 12-18 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 17, 1-9
Hier is ook een andere mogelijkheid gegeven. Men kan kiezen voor het evangeliegedeelte van de verheerlijking op de berg, waarmee de lutherse traditie eigenlijk is verlaten: Exodus 24, 12-18 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 17, 1-9 Genesis 32, 23-31 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28 2 Kronieken 20, 1-9 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28 Exodus 33, 12-23 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 15, 21-28 Genesis 32, 23-31 2 Korintiërs 6, 1-10 Matteüs 15, 21-28

54 Tot zover enkele lutherse leesroosters. Er zijn er nog meer
Tot zover enkele lutherse leesroosters. Er zijn er nog meer. Daarin worden soms weer andere en interessante keuzes gedaan, maar die moeten we hier buiten beschouwing laten.

55 De anglicaanse leesroosters gaven betrekkelijk weinig
1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28 De anglicaanse leesroosters gaven betrekkelijk weinig beweging te zien totdat naast het eenjarige systeem van het Book of Common Prayer andere, meerjarige leesroosters in gebruik genomen werden. Waar die gevonden worden, zijn of waren ze radicaal anders, zoals in de volgende voorbeelden. Mexico Genesis 41, Jacobus 2, Johannes 4, 3-42 Spanje Spreuken 14, , 8 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Johannes 4, 5-26 Zuid-India 2 Samuël 12, Johannes 1, 5 - 2, 2 Lucas 15, 11-32 Wales Exodus 3, 1-12 Romeinen 7, , 4 Lucas 11, 14-26 Schotland 2 Koningen 6, Johannes 4, 1-6 Lucas 11, 14-26 Jesaja 35, Johannes 3, 1-8 Matteüs 12, 22-32

56 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Matteüs 15, 21-28
Alleen de episcopaalse kerk in Spanje heeft hier nog iets van het oude intact gelaten. Mexico Genesis 41, Jacobus 2, Johannes 4, 3-42 Spanje Spreuken 14, , 8 1 Tessalonicenzen 4, 1-8 Johannes 4, 5-26 Zuid-India 2 Samuël 12, Johannes 1, 5 - 2, 2 Lucas 15, 11-32 Wales Exodus 3, 1-12 Romeinen 7, , 4 Lucas 11, 14-26 Schotland 2 Koningen 6, Johannes 4, 1-6 Lucas 11, 14-26 Jesaja 35, Johannes 3, 1-8 Matteüs 12, 22-32

57 Het tweede Vaticaanse concilie, dat tussen en 1965 werd gehouden, wilde dat de gelovigen in de rooms-katholieke kerk nauwer en actiever bij de eucharistieviering betrokken zouden worden. Bij dat streven hoorde ook een herziening van het lezingensysteem. In de Ordo Lectionum Missae (1968) werd een driejarige lezingencyclus voorzien. In het eerste jaar zou het Matteüsevangelie centraal komen te staan, in het tweede dat van Marcus en in het derde het evangelie volgens Lucas. Johannes komt in elk van de drie jaren aan de orde, vooral in de tijd tussen Pasen en Pinksteren. Deze orde zou van het grootste belang zijn voor de gehele oecumene, want vele kerken ontwikkelden leessystemen die de Ordo Lectionum Missae als basis hadden, waarbij wel veel wijzigingen werden aangebracht.

58 Wij beperken ons nu tot de tweede zondag van de veertigdagentijd in het Matteüs-jaar, omdat de evangelielezingen in de al behandelde systemen ook uit Matteüs zijn genomen.

59 Voordat de Ordo Lectionum Missae tot stand was gekomen, waren er verschillende ontwerpen geweest. Ook na de publicatie heeft men al direct voorstellen gedaan tot verbetering. In de ontwerpen van Heinz Schürmann (1952) en Pierre Jounel (1961) komt al een driejarige cyclus voor. De evangelielezingen van de zondagen in de advent, de veertigdagentijd en de paastijd zijn vaak in elk van de drie jaren dezelfde. Zodoende zijn in het ontwerp van Schürmann de lezingen van zondag Reminiscere in het A-jaar van de cyclus precies gelijk aan die van het Missale Romanum. In de jaren B en C verschillen de epistel- lezingen. Schürmann geeft voor deze zondag geen lezing uit het Oude Testament. Jounel kiest voor geheel andere lezingen. In zijn ontwerp is de tweede zondag van de veertigdagentijd niet meer die van de verheerlijking op de berg. In de plaats daarvan is de gelijkenis van de wijnbouwers uit Marcus 12 gekomen. In geen van beide ontwerpen werd dus teruggekeerd naar de vroegere lezing over de Kanaänitische vrouw.

60 De ontwerpers van de Ordo Lectionum Missae hebben waarschijnlijk de leesroosters gekend die vanaf het einde van de negentiende eeuw in de oud-katholieke kerken van de Unie van Utrecht in gebruik genomen zijn. De vraag is of zij er ook gebruik van hebben gemaakt.

61 In Nederland bestaat de Oud-Katholieke Kerk als zelfstandig kerkgenootschap al vanaf de achttiende eeuw. Lange tijd bleef men daar trouw aan het Missale Romanum. Pas in 1960 werden in het toen uitgegeven Misboek andere lezingen gekozen voor de tweede zondag van de veertigdagentijd. Niet langer was de lezing over de verheerlijking op de berg die van het Matteüsevangelie, maar men koos voor de parallel in dat van Lucas. In Duitsland en Zwitserland ontstonden oud-katholieke kerken uit de protesten tegen het dogma van de onfeilbaarheid van pauselijke uitspraken, dat op het eerste Vaticaanse concilie in 1870 werd afgekondigd. In deze kerkgemeenschappen ging men al spoedig over tot het opstellen van alternatieve leesroosters bij dat van het Missale Romanum.

62 De Christkatholische Kirche, zoals de oud-katholieken zich in Zwitserland noemden, gaf in 1884 een nieuw leesrooster uit. Dit bestond uit een reeks die aansloot bij het Romeinse missaal met een parallelle serie: 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 17, 1-9 Romeinen 8, 10-17 Matteüs 6, 5-8

63 Iets dergelijks deed men ook in Duitsland, waar in
het rooster van 1924 deze reeksen voorkomen. Hier is al een poging te zien om te komen tot een echt meerjarig rooster. 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 17, 1-9 Jacobus 1, 2-8 Lucas 11, 9-13 Matteüs 6, 5-8

64 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 17, 1-9 Jacobus 1, 2-8 Lucas 11, 9-13
Hoewel niet iedereen even tevreden was met het Duitse oud-katholieke missaal van 1960, vond men hier het eerste meerjarige rooster voor een katholieke liturgie. Het omvatte geen drie, maar zelfs vier jaren. In het eerste jaar volgde men het Missale Romanum: 1 Tessalonicenzen 4, 1-7 Matteüs 17, 1-9 Het tweede jaar is dat van de ordening van 1924, die teruggaat op die van de oud-katholieke liturgicus Adolf Thürlings: Jacobus 1, 2-8 Lucas 11, 9-13 In het derde jaar vindt men de in Zwitserland voorkomende keuze terug, maar nu met een lezing uit het Oude Testament: Numeri 17, 11b-25 Matteüs 6, 5-8

65 In het vierde jaar was men dicht genaderd tot de oude ordening van vóór 1570, want het evangeliegedeelte dat daarin gelezen wordt gaat vooraf aan dat van de Kanaänitische vrouw. Exodus 25, 1; 10-40 Matteüs 15, 1-20 Had men niet beter even over de kerkmuren heen gekeken naar de lutherse buren en dit gedeelte kunnen kiezen?

66 Oud-katholieke leesroosters komen nogmaals aan de orde, maar eerst keren we terug naar de Ordo Lectionum Missae van 1968. Deze geeft voor de tweede zondag van de veertigdagentijd de volgende lezingen: jaar A jaar B jaar C Genesis 12, 1-4a Genesis 22, 1-2; 9a; 10-13; 15-18 Genesis 15, 5-12; 17-18 2 Timoteüs 1, 8b-10 Romeinen 8, 31b-34 Filippenzen 3, , 1 Matteüs 17, 1-9 Marcus 9, 2-10 Lucas 9, 28-36

67 Oud-katholieke leesroosters komen nogmaals aan de orde, maar eerst keren we terug naar de Ordo Lectionum Missae van 1968. Deze geeft voor de tweede zondag van de veertigdagentijd de volgende lezingen: jaar A jaar B jaar C Genesis 12, 1-4a Genesis 22, 1-2; 9a; 10-13; 15-18 Genesis 15, 5-12; 17-18 2 Timoteüs 1, 8b-10 Romeinen 8, 31b-34 Filippenzen 3, , 1 Matteüs 17, 1-9 Marcus 9, 2-10 Lucas 9, 28-36 De evangelielezing heeft in alle jaren hetzelfde thema, uiteraard de verheerlijking op de berg, maar is aan de drie evangelies ontleend die dit verhaal bevatten, Matteüs, Marcus en Lucas.

68 Door de driejarige cyclus en de toevoeging van een lezing uit het Oude Testament kwamen veel meer bijbelgedeelten dan vroeger aan de orde. Dit oogstte veel waardering, maar er was ook kritiek op de nieuwe orde. jaar A jaar B jaar C Genesis 12, 1-4a Genesis 22, 1-2; 9a; 10-13; 15-18 Genesis 15, 5-12; 17-18 2 Timoteüs 1, 8b-10 Romeinen 8, 31b-34 Filippenzen 3, , 1 Matteüs 17, 1-9 Marcus 9, 2-10 Lucas 9, 28-36

69 De keuze van de oud-testamentische zou vaak twijfelachtig zijn en de lezingen zijn soms erg kort of zeer fragmentarisch, zoals ook hier te zien is. jaar A jaar B jaar C Genesis 12, 1-4a Genesis 22, 1-2; 9a; 10-13; 15-18 Genesis 15, 5-12; 17-18 2 Timoteüs 1, 8b-10 Romeinen 8, 31b-34 Filippenzen 3, , 1 Matteüs 17, 1-9 Marcus 9, 2-10 Lucas 9, 28-36

70 De keuze van de oud-testamentische zou vaak twijfelachtig zijn en de lezingen zijn soms erg kort of zeer fragmentarisch, zoals ook hier te zien is. zeer korte lezing jaar A jaar B jaar C Genesis 12, 1-4a Genesis 22, 1-2; 9a; 10-13; 15-18 Genesis 15, 5-12; 17-18 2 Timoteüs 1, 8b-10 Romeinen 8, 31b-34 Filippenzen 3, , 1 Matteüs 17, 1-9 Marcus 9, 2-10 Lucas 9, 28-36

71 zeer korte lezing lezing van fragmenten
De keuze van de oud-testamentische zou vaak twijfelachtig zijn en de lezingen zijn soms erg kort of zeer fragmentarisch, zoals ook hier te zien is. zeer korte lezing jaar A jaar B jaar C Genesis 12, 1-4a Genesis 22, 1-2; 9a; 10-13; 15-18 Genesis 15, 5-12; 17-18 2 Timoteüs 1, 8b-10 Romeinen 8, 31b-34 Filippenzen 3, , 1 Matteüs 17, 1-9 Marcus 9, 2-10 Lucas 9, 28-36 lezing van fragmenten

72 Van deze kritiek lijkt men zich in Rome tot op heden nog niet veel te hebben aangetrokken.
In zeer veel kerken wilde men zich wel op een of andere manier bij dit leesrooster aansluiten, in de hoop dat hieruit een echt oecumenisch lectionarium zou kunnen ontstaan.

73 In de Verenigde Staten vond een van de eerste aanpassingen plaats.
De Episcopal Church kwam in 1979 met een nieuw Book of Common Prayer, waarin de tweede zondag van de veertigdagentijd in het eerste jaar van de driejarige cyclus deze lezingen heeft: Genesis 12, 1-8 Romeinen 5, (20-21) Johannes 3, 1-17

74 Dit is een geheel andere keuze dan de Romeinse!
In de Verenigde Staten vond een van de eerste aanpassingen plaats. De Episcopal Church kwam in 1979 met een nieuw Book of Common Prayer, waarin de tweede zondag van de veertigdagentijd in het eerste jaar van de driejarige cyclus deze lezingen heeft: Genesis 12, 1-8 Romeinen 5, (20-21) Johannes 3, 1-17 Dit is een geheel andere keuze dan de Romeinse!

75 Deze ingreep in het lectionarium had uiteraard een reden.
In de vijftiende eeuw werd een feestdag die uit de oosterse kerk afkomstig is ook in de westerse katholieke kerk ingevoerd. Het is de feestdag van de gedaanteverandering van de Heer, die gevierd wordt op 6 augustus. Door de invoering van het Missale Romanum, waarin naar Romeins gebruik op de tweede zondag van de veertigdagentijd ook de gedaanteverandering het thema was, kreeg dit extra nadruk, want de veertigdagentijd neemt in het kerkelijk jaar een bijzondere plaats in. Deze benadrukking was voor de Episcopal Church wat teveel van het goede. De samenstellers van het leesrooster wisten bovendien dat in de ordening van vóór 1570 in Engeland en ook daarbuiten de verheerlijking op de berg een wat minder opvallende plaats had ingenomen dan in de veertigdagentijd. Deze plaats was de zesde zondag na Epifanie. In het nieuwe Book of Common Prayer werd nu de zondag vóór het begin van de veertigdagentijd die van de gedaanteverandering van de Heer.

76 Voor oecumenisch gebruik werd het leesrooster van de Episcopal Church in de USA overgenomen en verschillende malen herzien. De min of meer uiteindelijke versie is het Revised Common Lectionary van Dit wordt nu met kleine onderlinge verschillen in vele kerken in Amerika en daarbuiten gevolgd. De lezingen voor zondag Reminiscere in het eerste jaar zijn daarin: Genesis 12, 1-4a Romeinen 4, 1-5; 13-17 Johannes 3, 1-17 of naar keuze: Matteüs 17, 1-9 Het RCL verschilt dus van de Ordo Lectionum Missae: Genesis 12, 1-4a 2 Timoteüs 1, 8b-10 Matteüs 17, 1-9

77 Voor oecumenisch gebruik werd het leesrooster van de Episcopal Church in de USA overgenomen en verschillende malen herzien. De min of meer uiteindelijke versie is het Revised Common Lectionary van Dit wordt nu met kleine onderlinge verschillen in vele kerken in Amerika en daarbuiten gevolgd. De lezingen voor zondag Reminiscere in het eerste jaar zijn daarin: Genesis 12, 1-4a Romeinen 4, 1-5; 13-17 Johannes 3, 1-17 of naar keuze: Matteüs 17, 1-9 Het RCL verschilt dus van de Ordo Lectionum Missae: Genesis 12, 1-4a 2 Timoteüs 1, 8b-10 Matteüs 17, 1-9 en ook van het lectionarium van de Episcopal Church: Genesis 12, 1-8 Romeinen 5, (20-21) Johannes 3, 1-17

78 Nu keren we terug naar de oud-katholieken.
In Nederland gaf de Oud-Katholieke Kerk in 1993 haar Kerkboek uit, met daarin een nieuw leesrooster,dat gebaseerd was op dat van de Episcopal Church. Bij de voorbereidingen van het Kerkboek was het Revised Common Lectionary nog in ontwikkeling. De verdubbeling van het feest van de gedaanteverandering van de Heer werd niet als een groot bezwaar ervaren, zodat voor de tweede zondag van de veertigdagentijd werd terug- gegrepen op de Ordo Lectionum Missae.

79 De volgende lezingenreeks voor het A-jaar was het
resultaat: Exodus 24, 12-18 Filippenzen 3, 7-14 Matteüs 17, 1-9

80 De volgende lezingenreeks voor het A-jaar was het
resultaat: Exodus 24, 12-18 Filippenzen 3, 7-14 Matteüs 17, 1-9 Deze combinatie is tot nu toe nog niet voorgekomen, maar zij is nadien wel overgenomen in het Gemeenschappelijk Leesrooster in het Dienstboek van de Protestantse Kerk in Nederland en in het grote Gebet- und Gesangbuch der Christkatholischen Kirche der Schweiz.

81 Exodus 24, 12-18 Filippenzen 3, 7-14 Matteüs 17, 1-9 Maar waar kwam Exodus 24, nu vandaan?

82 Exodus 24, 12-18 Filippenzen 3, 7-14 Matteüs 17, 1-9 Missale Romanum 1570

83 Ordo Lectionum Missae 1968 in het jaar C
Exodus 24, 12-18 Filippenzen 3, 7-14 Matteüs 17, 1-9 Ordo Lectionum Missae in het jaar C Missale Romanum 1570

84 Ordo Lectionum Missae 1968 in het jaar C
Exodus 24, 12-18 Filippenzen 3, 7-14 Matteüs 17, 1-9 Ordo Lectionum Missae in het jaar C Missale Romanum 1570 Het missaal van de Kartuizerorde, het Missale Cartusiense van 1981, een eenjarige bewerking van de Ordo Lectionum Missae

85 De laatste voorbeelden gaan alle uit van het evangeliegedeelte van de verheerlijking op de berg. De Kananese vrouw lijkt bijna geheel uit het zicht te zijn verdwenen. Nu is de vraag: is dat een groot gemis?

86 De laatste voorbeelden gaan alle uit van het evangeliegedeelte van de verheerlijking op de berg. De Kananese vrouw lijkt bijna geheel uit het zicht te zijn verdwenen. Nu is de vraag: is dat een groot gemis? Het antwoord is: JA!

87 De laatste voorbeelden gaan alle uit van het evangeliegedeelte van de verheerlijking op de berg. De Kananese vrouw lijkt bijna geheel uit het zicht te zijn verdwenen. Nu is de vraag: is dat een groot gemis? Het antwoord is: JA! De reden daarvoor is, dat haar optreden in de veertigdagentijd teruggaat op de oudste vermelding in de geschiedenis van het Christendom van een geregelde dooppraktijk:

88 De laatste voorbeelden gaan alle uit van het evangeliegedeelte van de verheerlijking op de berg. De Kananese vrouw lijkt bijna geheel uit het zicht te zijn verdwenen. Nu is de vraag: is dat een groot gemis? Het antwoord is: JA! De reden daarvoor is, dat haar optreden in de veertigdagentijd teruggaat op de oudste vermelding in de geschiedenis van het Christendom van een geregelde dooppraktijk: de Didachè uit het einde van de eerste of het begin van de tweede eeuw van onze jaartelling.

89 De nacht van Pasen is als sinds onheugelijke tijden de tijd waarop de doop werd toegediend. Nog altijd doopt men volwassenen die tot het geloof gekomen zijn bij uitstek in deze nacht. De veertigdagentijd, die aan Pasen voorafgaat, is bijgevolg de tijd waarin de laatste voorbereidingen op de doop plaats vinden. Over deze voorbereidingen vinden we in de Didachè, al rondom het jaar 100, het volgende:

90 gezegd: Geef wat heilig is niet aan de honden.
De nacht van Pasen is als sinds onheugelijke tijden de tijd waarop de doop werd toegediend. Nog altijd doopt men volwassenen die tot het geloof gekomen zijn bij uitstek in deze nacht. De veertigdagentijd, die aan Pasen voorafgaat, is bijgevolg de tijd waarin de laatste voorbereidingen op de doop plaats vinden. Over deze voorbereidingen vinden we in de Didachè, al rondom het jaar 100, het volgende: Laat niemand eten of drinken van uw Eucharistie dan alleen zij die gedoopt zijn in de naam van de Heer. Want dit heeft de Heer zelf daarover gezegd: Geef wat heilig is niet aan de honden. Didachè 9, 5

91 Het verhaal van de Kananese vrouw, tegen wie dit gezegd is en die daarop haar antwoord gaf:
Ze zei: Zeker, Heer, maar de honden eten toch de kruimels op die van de tafel van hun baas vallen. Toen antwoordde Jezus haar: U hebt een groot geloof! Wat u verlangt, zal ook gebeuren. En vanaf dat moment was haar dochter genezen. heeft dus rechtstreeks verband met de doop, met de eucharistie en daarmee met Pasen. Een verband dat afkomstig is uit de eerste of de tweede eeuw is in de moderne leesroosters geheel opgegeven.

92 Het verhaal van de Kananese vrouw, tegen wie dit gezegd is en die daarop haar antwoord gaf:
Ze zei: Zeker, Heer, maar de honden eten toch de kruimels op die van de tafel van hun baas vallen. Toen antwoordde Jezus haar: U hebt een groot geloof! Wat u verlangt, zal ook gebeuren. En vanaf dat moment was haar dochter genezen. heeft dus rechtstreeks verband met de doop, met de eucharistie en daarmee met Pasen. Een verband dat afkomstig is uit de eerste of de tweede eeuw is in de moderne leesroosters geheel opgegeven. Alleen in enige lutherse kerken is er nog iets van terug te vinden, tenminste wanneer men daar zuinig op de traditie blijft ...

93 en zou zouden we nog uren verder kunnen gaan
...en zou zouden we nog uren verder kunnen gaan. Dat zou teveel van uw geduld vergen. Als u tot hier gekomen bent, heeft u al veel geduld gehad. Aan het einde van 2008 kunt u meer informatie verwachten over dit project.

94 Leesroosters in beweging