De presentatie wordt gedownload. Even geduld aub

De presentatie wordt gedownload. Even geduld aub

Starten voor het onderwijs

Verwante presentaties


Presentatie over: "Starten voor het onderwijs"— Transcript van de presentatie:

1 Starten voor het onderwijs
De KvK is nimmer aansprakelijk voor directe danwel indirecte schade welke voortvloeit uit de inhoud of het gebruik van dit document of deze presentatie waaronder doch niet uitsluitend schade i.v.m. inbreuk op intellectuele eigendomsrechten van derden. Juni 2014, info beperkt geldig tot

2 Starten als freelancer/zzp'er
Inhoud Starten als freelancer/zzp'er Les 1 – De ondernemer Les 2 – Marketing en marktonderzoek Les 3 – Financiën Les 4 – Rechtsvormen Les 5 – Belastingdienst Les 6 – Administratie Les 7 – Het bedrijf Les 8 – Netwerken en samenwerken Les 9 - Ondernemingsplan

3 De Ondernemer

4 Starten als freelancer/zzp'er
Programma Starten als freelancer/zzp'er Hoe goed ken ik mijzelf? Vaardigheden en compensatie Hoe te starten als ondernemer Voor- en nadelen Wat zijn mijn ontwikkelpunten?

5 Starten als freelancer/zzp'er
Hoe goed ken ik mijzelf? Starten als freelancer/zzp'er Kennis Vaardigheden Kwaliteiten Motivatie Persoonlijke eigenschappen Breng uw persoonlijke eigenschappen goed in kaart. Via kun je een ondernemerstest doen. Geef aan dat het een goed idee is om je beste vriend of vriendin, je ouders of je zus ook eens deze test voor jou te doen. Zien anderen jou zoals jij denkt dat je bent. ) Beantwoord voor uzelf en de lezer vragen als: Waarom wil ik ondernemer worden? Bijvoorbeeld: vanwege de financiële onafhankelijkheid, de vrijheid of omdat u niet langer voor een werkgever wilt werken. Of omdat u een goed idee heeft, dat u als ondernemer in de markt wilt zetten. Wat wil ik met mijn bedrijf bereiken? Bepaal wanneer uw bedrijf voor u een succes is. Bijvoorbeeld: als u winst maakt, marktleider bent, of persoonlijke groei bereikt. Wat zijn mijn ondernemersvaardigheden? Zet op een rij welke van uw eigenschappen en vaardigheden bijdragen aan het succes van uw bedrijf. Heeft u bijvoorbeeld financieel inzicht, of bent u goed in netwerken? Hoe ga ik me als ondernemer ontwikkelen? U kunt bijvoorbeeld een seminar of cursus volgen, netwerken met andere ondernemers of zaken uitbesteden. (Info;

6 Vaardigheden en compensatie
Starten als freelancer/zzp'er Vaardigheden en compensatie vakkennis compensatie zelfvertrouwen branche- ervaring marktkennis commercieel inzicht compensatie sociaal vaardig verkoop- overtuiging financieel inzicht compensatie besluit- vaardigheid doorzettings- vermogen creativiteit administratieve kennis compensatie Uit verschillende onderzoeken komen deze ondernemerskwaliteiten naar voren. Niemand beschikt echter over al deze kwaliteiten etc. etc. Hou uzelf een spiegel voor. Kijk eens kritisch naar uzelf. Waar niet voldaan wordt aan de eis? Dan compensatie. omgaan met risico’s praktisch compensatie organiserend vermogen PASSIE

7 Hoe te starten als ondernemer
Starten als freelancer/zzp'er Parttime Uitkering Overname Franchise Freelance/zzp Een bedrijf starten kan op verschillende manieren: Kies uw eigen start: Parttime: Minder risico lopen? Rustig een onderneming opbouwen? U hoeft geen fulltime onderneming te starten. De BD ziet een ondernemer als een parttimer als die minder dan 1225 uur per jaar in de onderneming steekt, daarover meer later bij het onderwerp Belastingen. Specifieke informatie: kvk.nl/parttime Uitkering: Als u start vanuit een uitkeringssituatie of als werkloosheid dreigt dan is het belangrijk om eerst contact op te nemen met de uitkeringsinstantie. Niet zonder overleg met hen inschrijven bij de KvK en de BD, dit zou gevolgen voor de uitkering kunnen hebben! Er zijn verschillende mogelijkheden, die hangen af van de soort uitkering. Kijk voor informatie op kvk.nl/uitkering en naar de startersinformatie van het UWV, Overname: Het starten van een bedrijf hoeft niet altijd te betekenen dat u zelf iets nieuws opstart. Starters die een bestaand bedrijf overnemen hebben vaak een hogere slagingskans en groeien sneller. Neem contact op met een O&O-specialist van de KvK. Franchise: U kunt voor je bedrijf een eigen formule bedenken, maar ook franchisen. Franchisenemers maken gebruik van de formule van franchisegevers en treden onder die naam naar buiten. Denk aan McDonalds, Hema.. Vanuit huis etc.. Gaan we nu eens kijken naar de vraag: Freelance/ZZP, wat is dat…? Dat is helemaal niks. Het zijn gewoon termen uit het spraakgebruik, die het zelfde weergeven als zeggen dat je ondernemer of zelfstandige bent. Het is dus niet iets anders, of iets tussen loondienst en zelfstandigheid in. Toelichten waarom deze termen dan wel gebruikt worden. Waar ze vandaan komen en wie ze gebruikt. Vooral dienstverleners die zich zo noemen, die hun uren verkopen aan opdrachtgevers en tijdens opdrachten vaak op locatie van de opdrachtgever zitten, soms de materialen van de opdrachtgever gebruiken en soms zijn er ook andere mensen in loondienst die vrijwel dezelfde werkzaamheden verrichten. Uitkijken voor een verkapt dienstverband. Bron:

8 Starten als freelancer/zzp'er
Voor- en nadelen + - - Eigen baas - Vrijheid - Specialisme - Ontevreden over baan - Meer geld verdienen - Werk en gezin combineren - Gat in de markt - Realiseren ideeën/droom - Aantal klanten/verkoop - Onbegrip thuisfront - Eenzaamheid - Onzekerheid - Wanbetalers - Belastingdienst - Dure verzekeringen - Lange werkdagen Wat kunnen positieve kanten van ondernemerschap zijn en wat kan negatief zijn… Deze sheet komt aan het einde van het programma terug. Zijn de studenten van mening veranderd? TIP: bespreek als docent deze voor- en nadelen en zijn er nog andere te bedenken?

9 Marketing & Marktonderzoek

10 Starten als freelancer/zzp'er
Programma Starten als freelancer/zzp'er - Marktonderzoek - Marketingmix Marktonderzoek; Is er vraag naar je product? Hoe gaat het in de branche? Wie is je doelgroep? Wie zijn je concurrenten? Door veel informatie te verzamelen doe je onderzoek naar de haalbaarheid van je plannen. Hoe u zich gaat onderscheiden van uw concurrenten. Wat maakt uw bedrijf anders? Wat gaat u beter doen? Beschrijf het onderscheidend vermogen van uw product, prijs, promotie en plaats. Bijvoorbeeld: Uw product is duurzaam of duurzaam geproduceerd. U geeft kortingen op de prijs. Uw winkel valt op door aparte aankleding of een bijzondere locatie. U zoekt bekendheid door een opvallende reclamestunt. U heeft een bepaalde manier van werken waardoor uw bedrijf positief opvalt. Een marktonderzoek is de basis voor uw marketing. U verzamelt gegevens over klanten en concurrenten. Die gegevens gebruikt u bij het maken van een concreet plan van aanpak: de marketingmix. Daarin werkt u de verschillende onderdelen van uw marketing uit, zoals product, prijs en promotie. Bron:

11 Starten als freelancer/zzp'er
Marktonderzoek Starten als freelancer/zzp'er Brancheontwikkeling Trends Door onderzoek te doen naar de markt krijg je meer zekerheid of je plannen een kans van slagen hebben. Bij het doen van marktonderzoek kijk je naar de ontwikkelingen in de “abstracte markt”. Wat zijn de trends; veel starters, veel faillissementen, omzetgegevens, veranderingen in wet- en regelgeving. Om er achter te komen of er vraag naar het product is, moet je weten wie je doelgroep is. Met een klantonderzoek maar je een analyse van de toekomstige klanten. Hoe bereik je je klanten? Komen ze toevallig langslopen of zijn ze speciaal op zoek naar het product. Door het internet zijn er al veel gegevens beschikbaar. Door het zoeken van deze gegevens doe je aan deskresearch. Veel informatie kun je vinden bij het Centraal Bureau voor de Statistiek. Gegevens over omzetten zijn terug te vinden in onderzoeksrapporten van banken zoals de ABN AMRO, de Rabobank en de ING. Op de site van funda kun je gegevens vinden over bewoners van een bepaalde wijk. Welke leeftijd, samenstelling van het gezin, huisdieren, inkomen e.d. Brancheorganisaties zijn verenigingen die voor een specifieke branche de belangen behartigen. Zij hebben ook veel gegevens beschikbaar die je kunt gebruiken bij je onderzoek. Vaak moet je als bedrijf wel lid zijn van zon vereniging om gebruik te mogen maken van deze gegevens. Als je specifieke informatie wilt van je doelgroep die je niet via deskresearch kunt vinden, kun je fieldresearch doen. Zelf op zoek naar de antwoorden dus. Interviews als je een mening van je doelgroep wilt weten. Vakbeurzen als je wilt onderzoeken wat er in de branche gaande is. Observatie van je doelgroep om zo betrouwbare informatie over het gedrag van je doelgroep te achterhalen. Enquêtes via de telefoon, mondeling of schriftelijk. Bedenk bij fieldreseach goed op welke vragen je antwoord wilt. Maak het niet te ingewikkeld. TIP: laat de leerlingen een enquête maken van maximaal 5 vragen wat de doelgroep bereid is te betalen voor hun product.

12 Starten als freelancer/zzp'er
Marktonderzoek Starten als freelancer/zzp'er - Doelgroep Klantonderzoek Analyseer uw toekomstige klanten door hun koopgedrag zoveel mogelijk te beschrijven. Beantwoord de volgende vragen: Welke personen of bedrijven nemen uw product of dienst af? Wanneer nemen zij uw product of dienst af? Bijvoorbeeld wekelijks, maandelijks of om de 10 jaar? Welke motieven hebben uw klanten? Is het noodzakelijk voor levensonderhoud of functioneren van een bedrijf of is het luxe? Door het beantwoorden van deze vragen weet u of een hele specifieke klantengroep heeft die bijvoorbeeld eens per 5 jaar uw producten afneemt (bijvoorbeeld meubelwinkel) of een klantengroep die elke dag binnenloopt (supermarkt). U kunt uw onderzoek verder uitbreiden. U heeft een specifieke doelgroep Als u een halffabrikaat ontwikkelt voor een fabriek, dan kunt u onderzoek doen naar deze fabrieken. U bekijkt in welk gebied u kunt leveren en welke bedrijven mogelijk geïnteresseerd zijn. Denkt u over een reisbureau voor extreem avontuurlijke reizen? Ook dan heeft u een duidelijke doelgroep en kunt u gericht onderzoek doen. Welk bestedingspatroon heeft uw doelgroep en hoe vaak gaan ze op vakantie? Deze informatie vindt u op de websites van het Centraal Bureau voor de Statistiek, Sociaal en Cultureel Planbureau, maar ook op internetfora over dit onderwerp. Uw doelgroep is minder specifiek Als u bijvoorbeeld een bakkerij wilt beginnen, heeft u geen afgebakende klantengroep. Klantonderzoek richt zich dan meer op de omgeving van uw bedrijfspand. Wat is het gemiddeld besteedbaar inkomen in de omgeving van uw bedrijf? Zijn er veel passanten? Hoe zorgt u er dan voor dat ze uw winkel binnenlopen? Wanneer doen zij hun boodschappen? Voor deze informatie kunt u terecht bij uw gemeente of een ondernemersvereniging in uw winkelgebied. Ontwerpt u websites voor kleine bedrijven, dan is het verstandig om uw onderzoek te richten op deze groep ondernemers. Als u bijvoorbeeld webwinkels bouwt, is het interessant om u te richten op de detailhandel. Onderzoek wat de wensen van uw klanten zijn zodat u daarop kunt inspelen. Bron

13 Starten als freelancer/zzp'er
Marktonderzoek Starten als freelancer/zzp'er - Concurrenten Concurrenten Door goed naar uw concurrenten te kijken, ziet u hoe u zich kunt onderscheiden van de rest. Dat is handig als u een bedrijf start of een nieuw product wilt aanbieden. Hoe maakt u uw eigen concurrentieanalyse? Zoek uit wie uw belangrijkste concurrenten zijn. U vindt veel van deze informatie op internet. Vraag bedrijfsgegevens op uit het Handelsregister en onderzoek uw branche, bijvoorbeeld hoeveel andere ondernemers er zijn in uw buurt. Verzamel informatie over uw concurrenten Als u weet wie uw belangrijkste concurrenten zijn, beantwoordt u in de concurrentieanalyse de volgende vragen: Op welke doelgroep richt uw concurrent zich? - Welke producten of diensten hebben ze in hun assortiment? - Wat is hun prijs? Geven ze korting? - Hoe maken ze reclame? Via folders, commercials? - Welke concurrenten zitten waar? TIP: Maak een concurrentieanalyse als opdracht in de klas. Waar zit het onderscheidend vermogen? Zie bronvermelding voor het voorbeeld. Bron: Info en voorbeeld

14 Starten als freelancer/zzp'er
Marketingmix Starten als freelancer/zzp'er - Product Product staat voor meer dan alleen uw product of dienst. Wat is de toegevoegde waarde? Welk probleem lost het op? Welke kansen biedt het? Denk ook aan verpakking, garantievoorwaarden, uitstraling en merk. Voorbeelden: de cadeaubon van de ICI Paris of internetaansluiting met gratis monteur. Bron:

15 Starten als freelancer/zzp'er
Marketingmix Filmpje Starten als freelancer/zzp'er - Prijs De prijs zegt iets over het product dat u levert, maar ook over het deel van de markt waar u zich op richt. Met een hoge prijs trekt u een andere doelgroep dan met een stuntprijs. Bron: Je kunt de vraag op verschillende manieren berekenen: - Kostengeoriënteerd; de prijs komt tot stand door het berekenen van de kostprijs. Boven op deze kostprijs wordt een winstmarge gelegd en zo ontstaat de verkoopprijs. - Vraaggeoriënteerd; de prijs hangt af van wat de klant wil betalen. Dit kun je onderzoeken bij het marktonderzoek. Concurrentiegeoriënteerd; hier wordt de prijs gebaseerd op de prijzen die door de concurrenten worden gehanteerd. Een gelijke prijs, een langere prijs om de prijs extra aantrekkelijk te maken of een hogere prijs om je te onderscheiden. TIP: laat de studenten een kostprijs berekening maken. Toelichting op een kostprijs berekening via de volgende link: (bron: Rabobank?)

16 Starten als freelancer/zzp'er
Marketingmix Starten als freelancer/zzp'er - Plaats Waar is het bedrijf gevestigd? De plaats waar uw bedrijf is gevestigd, is niet altijd de plaats waar klanten uw product vinden. Dat kan bijvoorbeeld ook in een winkel zijn, via een distributeur of op internet. Bron: Internet, bedrijventerrein of winkelstraat. Ook dit is uit het marktonderzoek gekomen. Waar gaat de klant het product halen? Waar zijn de concurrenten? Moet je het hebben van langslopend publiek of wil de klant ook via internet zijn aankopen doen? - Kun je met de plaats jezelf onderscheiden van de concurrent? Als je een dienst verleent dan zal het bedrijf gevestigd zijn waar jij je als ondernemer bent. Veelal wordt de dienst verleent op de locatie van de klant.

17 Starten als freelancer/zzp'er
Marketingmix Starten als freelancer/zzp'er - Promotie Promotie maken kan op allerlei manieren en via verschillende kanalen. Ook beurzen, nieuwsbrieven of Twitter zijn mogelijke promotiekanalen. Bron: Je hebt een fantastisch product of dienst bedacht maar hoe breng je dit product nu onder de aandacht bij je klant. Voor welk kanaal ga je kiezen? TV commercial, op de radio, in het regionale krantje, via folders, website, sponsering van een sportvereniging? Ook hier is het belangrijk om te weten waar je doelgroep zich bevindt. En uiteraard hoeveel geld heb je te besteden aan promotie. En hoeveel opdrachten of klanten kun je verwerken in je bedrijf? Hoeveel mensen bereik je via een reclameactie.

18 Starten als freelancer/zzp'er
Marketingmix Starten als freelancer/zzp'er - Presentatie Uitstraling en imago beïnvloeden de keuze van de klant. Laat uw presentatie aansluiten bij de rest van de marketingmix. Bron: TIP: bespreek met de studenten, hoe zij zich als bedrijf/ondernemer willen presenteren. Denk hierbij o.a. aan persoonlijk voorkomen (zoals kleding, auto, visitekaartjes), pand en uitstraling website.

19 Financiën

20 Programma - Investeringsbegroting - Financieringsbegroting
- Exploitatiebegroting - Liquiditeitsbegroting Persoonlijke begroting Filmpje Een bedrijf starten kost geld. In het financiële deel van uw ondernemingsplan berekent u hoeveel geld u nodig heeft en waar u dat vandaan haalt. Ook begroot u hoeveel winst uw bedrijf gaat maken. Het financiële plan is een cijfermatige vertaling van jouw idee. Stapsgewijs moet je nadenken over de belangrijke financiële aspecten van het ondernemingsplan. Een compleet financieel plan bestaat uit de volgende begrotingen: Investeringsbegroting Financieringsbegroting Exploitatiebegroting Liquiditeitsbegroting Persoonlijke begroting Bron:

21 Investeringsbegroting
- Vaste activa - Vlottende activa Opbouw investeringsbegroting De investeringsbegroting is onderverdeeld in vaste activa en vlottende activa: Vaste activa Bedrijfsmiddelen die langer dan een jaar in uw bedrijf aanwezig zijn. Bijvoorbeeld een computer, printer, inventaris, bedrijfsauto, waarborgsom of goodwill. Vlottende activa Bedrijfsmiddelen die korter dan een jaar in uw bedrijf aanwezig zijn, zijn de vlottende activa. Bijvoorbeeld voorraden, vorderingen, voorfinanciering btw en aanloop- en openingskosten. Aanloop- en openingskosten zijn kosten die u maakt voordat u omzet maakt, zoals notariskosten, uw inschrijving bij de KvK, levensonderhoud in de eerste periode na de start, marktonderzoek, advieskosten, visitekaartjes en briefpapier.

22 Financieringsbegroting
- Eigen vermogen - Vreemd vermogen - Solvabiliteit In uw financieringsbegroting staat hoe u de benodigde investeringen gaat financieren. Dit kan met eigen vermogen of met vreemd vermogen. Eigen vermogen Het deel van de investeringen dat u zelf financiert heet eigen vermogen. Dit kan geld zijn dat u zelf beschikbaar heeft zoals spaargeld of bedrijfsmiddelen die al zijn aangeschaft (bijvoorbeeld een auto of een computer die u al bezit). Bij een financieringsaanvraag tellen zogenaamde 'achtergestelde' leningen of durfkapitaal, bijvoorbeeld van familie, mee als vermogen. Vreemd vermogen Vreemd vermogen is geld dat zakelijke financiers (bijvoorbeeld banken en leveranciers) u willen lenen. Er is onderscheid tussen schulden op de korte termijn (zoals rekening-courantkrediet, leverancierskrediet, te betalen belastingen) en schulden op de lange termijn (zoals een hypotheek of langlopende lening voor de inventaris). Solvabiliteit De solvabiliteit is de verhouding van uw eigen vermogen ten opzichte van het totaal benodigde vermogen. Dit geeft aan in hoeverre uw onderneming de schulden op lange termijn kan voldoen. De bank verwacht dat een startende ondernemer ook eigen vermogen inbrengt, meestal minimaal 20%. In bepaalde branches zoals de horeca kan dat oplopen tot 50%. Bron:

23 Exploitatiebegroting
- Wat verwacht je om te zetten? - Bepaal de inkoopkosten - Tel alle kosten bij elkaar op - Houdt rekening met belastingen Met een exploitatiebegroting berekent u of uw bedrijf rendabel is. U maakt een inschatting van de omzet. Daarna bekijkt u wat de kosten zijn om uw bedrijf draaiende te houden. Daarmee kunt u berekenen of uw bedrijf winst of verlies gaat maken. Een exploitatiebegroting is een onderdeel van uw financieel plan. Duidelijk wordt welke omzet u minimaal moet halen om de kosten te dekken en om dus winst te maken. Voorbeeld bedrijfspand in exploitatiebegroting Als u een bedrijfspand huurt, dan maakt u kosten. Zoals de maandelijkse huur, servicekosten en misschien kleine investeringen. Dit zijn kosten die allemaal terugkomen in de exploitatiebegroting. In 5 stappen naar een exploitatiebegroting Stap 1: Bepaal wat u verwacht om te zetten. Stap 2: Bepaal de inkoopkosten en trek deze van de omzet af. U bepaalt zo uw brutowinst. Stap 3: Tel alle kosten bij elkaar op, zoals verzekerings-, personeels- en telefoonkosten. Ook de waardevermindering van uw bedrijfsmiddelen (afschrijving) mag u als kosten opvoeren. Trek deze bedragen van de brutowinst af. Stap 4: Verminder dit bedrag met de belastingen die u nog moet betalen (bijvoorbeeld inkomstenbelasting bij een eenmanszaak en vof). Stap 5: Bepaal het bedrag dat u overhoudt. Tips bij de exploitatiebegroting Vermeld bedragen exclusief btw (op uw liquiditeitsbegroting zijn bedragen juist inclusief btw). Houd er rekening mee dat personeelskosten ongeveer 30% hoger zijn dan het brutoloon (door bijvoorveeld persioen- en verzekeringskosten). Houd rekening met afschrijvingen. Heeft u een nieuwe machine nodig? Of wilt u uw bedrijfswagen binnenkort vervangen? Dan is het handig om te weten of dit financieel wel mogelijk is. Om hierachter te komen, bepaalt u uw investeringsruimte. Zo weet u wanneer u kunt investeren en wanneer niet. Mijn investeringsruimte, en dan? Niet alleen wilt u weten of u nu wel kunt investeren in bijvoorbeeld die nieuwe bedrijfsauto. Ook is het van belang om te weten of u de mogelijke (extra) lasten van de financiering kunt dragen. Als u vooraf weet of u een investering wel of niet kunt financieren, gaat u beter voorbereid naar een financier zoals een bank. Tip: houd rekening met afschrijvingen Afschrijvingen horen bij de berekening van de investeringsruimte. Dit zijn wel kosten, maar geen uitgaven. Hoe zit dat? Afschrijving is de waardevermindering van een bedrijfsmiddel. Een bedrijfswagen wordt bedrijfseconomisch in 5 jaar afgeschreven, een computer in 3 jaar. U wilt natuurlijk de waardevermindering terugverdienen en daarom houdt u daar rekening mee bij het opstellen van de kostprijs van uw product. U brengt de waardevermindering in rekening bij uw klant. Zo verdient u uw investering weer terug. Zie via de volgende link een voorbeeld:

24 Liquiditeitsbegroting
- Bepaal het beginsaldo - Zet maandelijkse inkomsten en uitgaven op een rij - Stel vast of er een overschot is Een liquiditeitsbegroting is een onderdeel van uw financieel plan. U ziet op uw liquiditeitsbegroting hoeveel geld u maandelijks ontvangt en uitgeeft. En ook of uw bedrijf in bepaalde maanden extra geld nodig heeft en wanneer het slim is om een investering te doen, bijvoorbeeld een nieuwe computer kopen. Voorbeeld: geld reserveren in uw liquiditeitsbegroting U heeft personeel in dienst. In mei moet u vakantiegeld uitkeren. Reserveer hier genoeg geld voor en zorg dat u ook andere verplichte uitgaven kunt doen. In 4 stappen naar een liquiditeitsbegroting Stap 1: Bepaal uw beginsaldo per 1 januari. Stap 2: Zet op een rij welke inkomsten en uitgaven u in elke maand verwacht. Stap 3: Stel vast of er in een bepaalde maand een overschot of tekort is. Stap 4: Pas daarna de begroting aan om tekorten weg te werken. Tips bij de liquiditeitsbegroting Houd rekening met betaaltermijnen van klanten die op rekening betalen. Gemiddeld duurt het 45 dagen voordat iemand zijn rekening betaalt. Denk ook aan vakanties: als uw bedrijf in de vakantieperiode dichtgaat, dan heeft u in die periode geen opdrachten. Sommige betalingen zijn periodiek en kunt u niet uitstellen. Bijvoorbeeld belastingen, huur, telefoonkosten en lonen. Zorg dat de bedragen inclusief btw zijn (op uw exploitatiebegroting zijn bedragen juist exclusief btw). Zie via de volgende link een voorbeeld bron:

25 Persoonlijke begroting
U kunt ook eerst kijken hoeveel geld u privé nodig heeft en daar uw financieel plan op baseren. U berekent wat u minimaal nodig heeft en telt daar belastingen, inkoopkosten en bedrijfskosten bij op. Zo weet u wat u minimaal moet omzetten om privé rond te kunnen komen. Bron en voorbeeld: Tip: aparte rekeningen Houd uw zakelijke betalingsverkeer gescheiden van uw privé-inkomsten en -uitgaven door het openen van een aparte rekening.

26 Rechtsvormen

27 Programma Eenmanszaak Vennootschap onder firma Maatschap
Besloten vennootschap Naamloze vennootschap Vereniging Stichting Coöperatie

28 2 soorten rechtsvormen - Zonder rechtspersoonlijkheid
- Met rechtspersoonlijkheid Filmpje Bij een rechtsvorm zonder rechtspersoonlijkheid bent u met uw privé-vermogen aansprakelijk voor de schulden van uw bedrijf. Bij een rechtsvorm met rechtspersoonlijkheid is dit meestal niet het geval. 1. Rechtsvorm zonder rechtspersoonlijkheid - Eenmanszaak - Vennootschap onder firma (vof) - Maatschap 2. Rechtsvorm met rechtspersoonlijkheid - Besloten vennootschap (bv) - Naamloze vennootschap (nv) - Vereniging - Stichting - Coöperatie

29 Eenmanszaak - Oprichting: vormvrij - Bestuur: eigenaar - Aansprakelijkheid: privé 100% - Belastingen Een eenmanszaak oprichten Het enige dat u hoeft te doen bij de oprichting van een eenmanszaak, is uw bedrijf inschrijven in het Handelsregister van de KvK. U kunt maximaal één eenmanszaak oprichten. Deze kan wel verschillende handelsnamen, activiteiten en vestigingen hebben. Aansprakelijkheid bij de eenmanszaak U bent aansprakelijk voor alle handelingen en financiën van uw eenmanszaak. Er is geen onderscheid tussen uw privé- en bedrijfsvermogen. Eventuele schuldeisers van uw bedrijf kunnen dus ook aanspraak maken op uw privé-bezit. Als uw bedrijf failliet gaat, dan gaat u ook failliet. Bent u in gemeenschap van goederen getrouwd? Dan is uw partner ook financieel aansprakelijk voor de schulden. Met huwelijkse voorwaarden kunt u dit voorkomen. Eenmanszaak en belasting U betaalt inkomstenbelasting over de winst uit uw eenmanszaak. Hiervoor gelden de tarieven uit box 1 (belastbaar inkomen uit werk en woning). Als de Belastingdienst u als ondernemer erkent, dan heeft u recht op belastingvoordeel zoals de zelfstandigenaftrek en mkb-winstvrijstelling. Starters die recht hebben op zelfstandigenaftrek, kunnen ook profiteren van startersaftrek. Meer informatie over belastingen via Eenmanszaak of bv kiezen? Als u twijfelt tussen een eenmanszaak of een bv, zet dan de verschillen op een rij en bepaal wat voor u belangrijk is. De belastingtarieven voor de bv zijn bijvoorbeeld iets lager, maar de jaarlijkse kosten zijn weer wat hoger. Ook het verschil in de aansprakelijkheid speelt voor veel ondernemers een rol. Meer over de keuze tussen de eenmanszaak en de bv: Sociale zekerheid en verzekeringen U betaalt premies voor de volksverzekeringen en heeft recht op AOW bij het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Dit is een minimuminkomen. Aanvullend pensioen, dient u zelf te regelen. Via de fiscus is het mogelijk om in de vorm van de Fiscale Oudedagsreserve (FOR), fiscaal aantrekkelijk pensioen op te bouwen. Meer informatie over belastingen via: Eenmanszaak en personeel Ook als u een eenmanszaak heeft, kunt u personeel aannemen. De term eenmanszaak zegt iets over de rechtsvorm (1 eigenaar) en niet over het aantal personen dat in uw bedrijf werkt.

30 Vennootschap onder firma
- Oprichting: vormvrij, bij voorkeur schriftelijk contract - Bestuur: vennoten - Aansprakelijkheid: alle vennoten privé voor 100% - Belastingen Oprichting vof: het vennootschapscontract Stel een vennootschapscontract op, met afspraken over bijvoorbeeld de bevoegdheden, inbreng en verdeling van de winst en deponeer het contract in het handelsregister. Het is ook mogelijk om het contract vast te leggen bij de notaris. Een vennootschapscontract is niet verplicht, maar zo weten alle vennoten precies waar ze aan toe zijn. Een juridisch adviseur of accountant kan u helpen bij het opstellen. Meer informatie over het vennootschapscontract via de volgende link: De vof en aansprakelijkheid Als vennoot bent u persoonlijk aansprakelijk voor de schulden van de vof. Ook als een andere vennoot deze heeft gemaakt. De schuldeisers van de zaak kunnen in eerste instantie terecht bij het vermogen van de zaak. Als dit onvoldoende is, kunnen zij aanspraak maken op het privé-vermogen van u en uw echtgenoot. U beperkt de aansprakelijkheid van uw echtgenoot door huwelijkse voorwaarden op te stellen. Als uw vennoot privé-schulden heeft, dan kunnen zijn schuldeisers niet terecht bij uw privé-vermogen, of het zakelijk vermogen van de vof. Vof inschrijven bij de KvK U moet uw vof inschrijven in het Handelsregister van de KvK. U kunt in het vennootschapscontract afspreken dat de individuele vennoten tot een bepaald bedrag contracten mogen aangaan namens de vof. Bijvoorbeeld maximaal euro. Als u deze beperking van de tekenbevoegdheid inschrijft in het Handelsregister, dan geldt deze ook tegenover derden. Zo weten de vennoten precies voor welke bedragen ze mogen tekenen én kunnen zakenpartners dit controleren in het Handelsregister. Als een onbevoegde vennoot een contract sluit, dan is niet de vof, maar de vennoot zelf ‘persoonlijk aansprakelijk’. Vof en belastingen De vennoten betalen inkomstenbelasting over hun eigen winst. Iedere vennoot is zelfstandig ondernemer en heeft recht op aftrekposten en vrijstellingen zoals ondernemersaftrek, investeringsaftrek en fiscale oudedagsvoorziening. Meer over belastingen via: Man-vrouwfirma Een man-vrouwfirma is een vof tussen partners. Als de Belastingdienst de beide partners als zelfstandig ondernemer ziet, dan levert dit dubbel belastingvoordeel op. Nadeel van een man-vrouwfirma is dat beiden vennoten aansprakelijk zijn met hun privé-vermogen en huwelijkse voorwaarden dus geen effect hebben. Sociale zekerheid en verzekeringen Als vennoot krijgt u AOW bij het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Aanvullend pensioen verzorgt u zelf. Begin hier zo vroeg mogelijk mee, want dan is de premie nog betaalbaar. U kunt geen beroep doen op de Ziektewet, WW of WIA. Sluit daarom zelf een arbeidsongeschiktheidsverzekering af, bij voorkeur direct na de start via het UWV. Voor ziektekosten is de basisverzekering verplicht. Hiervoor betaalt u premie aan uw ziektekostenverzekeraar en een bijdrage via uw belastingaangifte. Uittreden of overlijden van een vennoot Als een vennoot stopt of overlijdt, dan eindigt de vof. Wilt u dat de vof toch blijft bestaan na het wegvallen van een vennoot? Regel dit dan in het vennootschapscontract. De vof kan dan bijvoorbeeld doorgaan met een nieuwe vennoot, of als eenmanszaak. Ontbinding en vereffening Na ontbinding van een vof betalen de vennoten de schulden en krijgen ze hun aandeel terug in natura of geld (‘vereffening’). Het restant wordt op basis van ieders winstaandeel verdeeld. Als er voor het afbetalen van de schulden te weinig liquide middelen zijn, dan moeten de vennoten bijstorten (op basis van het aandeel in het verlies).

31 Maatschap - Oprichting: vormvrij, bij voorkeur schriftelijk contract - Bestuur: maten - Aansprakelijkheid: privé voor gelijke delen - Belastingen Maatschapscontract U hoeft geen maatschapscontract op te stellen, maar dit is wel aan te raden. Als u de afspraken goed vastlegt, dan weet u precies waar u aan toe bent. Bijvoorbeeld bij de winstverdeling en bevoegdheden. Een contract is ook een bewijsmiddel naar zakenpartners of de Belastingdienst. Meer over het maatschapscontract via: Inschrijving maatschap in het Handelsregister U moet uw maatschap in de meeste gevallen inschrijven in het Handelsregister. Als u een stille maatschap zonder onderneming heeft, dan hoeft dat niet. Bijvoorbeeld een groep zelfstandigen huisartsen die gezamenlijk de secretaresse inhuren en gezamenlijk 1 pand huren. Aansprakelijkheid U gaat alleen verplichtingen aan voor uzelf en niet voor de andere maten. Behalve in deze gevallen: - De maten hebben elkaar in een maatschapscontract een volmacht gegeven. - De maten hebben samen besloten een handeling of transactie te verrichten. Bijvoorbeeld om een receptioniste aan te nemen of praktijkruimte te huren. - De maten zijn dan met hun privé-vermogen aansprakelijk voor de schulden van de maatschap. Schuldeisers kunnen uitsluitend voor gelijke delen terecht bij de maten en hebben geen voorrang op privé-schuldeisers. Als een maat onbevoegd handelt, dan zijn de anderen in principe niet aansprakelijk Belastingen De maten betalen inkomstenbelasting over hun eigen winst. Iedere maat is zelfstandig ondernemer en heeft recht op aftrekposten en vrijstellingen zoals ondernemersaftrek, investeringsaftrek en fiscale oudedagsvoorziening. Meer over belastingen via: Sociale zekerheid Als maat bent u geen werknemer en valt u niet onder de werknemersverzekeringen. U krijgt AOW bij het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Dit is een minimuminkomen. Aanvullend pensioen moet u zelf verzorgen. Begin hier zo vroeg mogelijk mee, want dan is de premie nog betaalbaar. Ook kunt u geen beroep doen op de Ziektewet, WW of de WIA. Sluit daarom zelf een arbeidsongeschiktheidsverzekering af, bij voorkeur direct na de start via het UWV. Voor ziektekosten is de basisverzekering verplicht. Hiervoor betaalt u premie aan uw ziektekostenverzekeraar en een bijdrage via uw belastingaangifte. Maatschap tussen echtgenoten/partners De maatschap is ook geschikt voor echtgenoten of partners. Afhankelijk van het overige inkomen en de aftrekposten van de partners is een fiscaal gunstige winstverdeling mogelijk. Deze moet wel in evenwicht zijn met het verrichte werk. Als één partner bijvoorbeeld 90% van het werk doet, dan kan de winstverdeling niet 50/50 zijn. Beëindiging van een maatschap De maatschap eindigt als een maat uittreedt of overlijdt. Om het voortbestaan van de maatschap veilig te stellen, kunt u in het maatschapscontract regelen dat de overblijvende maten de maatschap (eventueel met een nieuwe maat) kunnen voortzetten. Als een maatschap eindigt, dan wordt deze ontbonden. Er vindt vereffening plaats volgens dezelfde regels als bij de vof. Tip: Wilt u uw beroep samen met anderen als zelfstandig ondernemer uitvoeren? Bijvoorbeeld als tandarts, architect, fysiotherapeut of advocaat? Dan kunt u de maatschap als rechtsvorm kiezen. In een maatschap beoefent u uw beroep samen met uw partners (maten) onder een gemeenschappelijke naam. Kenmerken van een maatschap: - U werkt min of meer op basis van gelijkwaardigheid samen. - Elke maat brengt iets in (zoals arbeid, geld of goederen). - De maatschap is gericht op financieel voordeel. De maten delen het voordeel.

32 Besloten vennootschap
- Oprichting: notariële akte - Kapitaalvereiste: €0,01 - Bestuur: directie - Aansprakelijkheid: rechtspersoon - Belastingen Eenvoudiger en flexibeler Per 1 oktober 2012 kunt u gemakkelijker een bv oprichten. Ook heeft u meer mogelijkheden om een bv naar eigen wens in te richten. Onder andere de volgende zaken veranderen: - U heeft geen minimum(start)kapitaal van € meer nodig. Eén eurocent (€0,01) volstaat. - De verplichte bankverklaring en de verplichte accountantsverklaring vervallen. - U kunt stemrecht loze of winstrecht loze aandelen uitgeven. Dit kan bijvoorbeeld handig zijn bij uitgifte van aandelen aan werknemers, familieleden of financiers. - U mag besluiten nemen buiten de algemene vergadering om. Op die manier kan de bv sneller handelen. - U mag buiten Nederland vergaderen. - U kunt zelf kiezen om de overdracht van aandelen wel of niet te beperken. - Een notariële akte van oprichting, met onder meer de statuten van de bv, is nog wel nodig. Hoe zit de organisatie van een bv in elkaar? Het kapitaal van een bv is verdeeld in aandelen, die in bezit zijn van de aandeelhouder(s). De hoogste macht ligt bij deze aandeelhouders. De bestuurders geven de dagelijkse leiding aan het bedrijf. Een bv kan ook een raad van commissarissen hebben, die toezicht houdt op het bestuur. Bij kleine bv's is de bestuurder vaak de enige aandeelhouder. Hoe richt ik een bv op? De belangrijkste eisen bij oprichting van een bv: - U heeft een notariële akte nodig. Hierin staan de statuten. De notaris controleert de juridische kant hiervan. - U moet minstens 1 eurocent in de vennootschap storten. Dit kan met geld, maar ook in natura. - De notaris verzorgt de inschrijving van uw bv in het Handelsregister. Totdat dit gebeurd is, bent u ook persoonlijk aansprakelijk. Bv in oprichting Al vóórdat u een bv opricht, kunt u een onderneming hebben. Bijvoorbeeld omdat u uw bedrijfsactiviteiten al bent gestart. Treedt u namens deze 'bv in oprichting' naar buiten? Dan bent u persoonlijk aansprakelijk voor de rechtshandelingen. Maak uw zakenpartners duidelijk dat u contracten sluit namens de bv in oprichting. Soms zet een eenmanszaak 'bv i.o.' achter de naam, omdat deze in een toekomstige bv wordt ondergebracht. De contracten in deze fase zijn namens de eenmanszaak. De bv kan een contract later alleen overnemen als de andere partij hiermee akkoord gaat. Is de bv in oprichting als onderneming actief? Dan is inschrijving in het Handelsregister verplicht. Een notaris moet hiervoor verklaren de oprichting te verzorgen. Aansprakelijkheid Met een bv bent u in principe niet persoonlijk aansprakelijk voor schulden van uw bedrijf. Maar als u directeur-grootaandeelhouder (dga) bent, laten de banken u vaak ook privé mee tekenen voor leningen. Hierdoor wordt u alsnog persoonlijk aansprakelijk voor de terugbetaling van die leningen. Ook kunt u persoonlijk aansprakelijk zijn als: - u te zware contracten bent aangegaan en wist (of kon voorzien) dat de bv hieraan niet kon voldoen. - u de Belastingdienst niet op tijd meldt dat u de belastingen en premies niet kunt betalen. - u de belastingen en premies niet kunt betalen door onbehoorlijk bestuur in de 3 jaar voor de melding aan de Belastingdienst. - de bv failliet gaat door onbehoorlijk bestuur in de 3 voorgaande jaren. Onbehoorlijk bestuur is bijvoorbeeld het niet deponeren van jaarstukken. - als u alleen aandeelhouder bent, dan is uw aansprakelijkheid beperkt tot het bedrag waarmee u deelneemt in de bv. Uitkeringstoets bij onttrekken van geld aan bv Sinds 1 oktober 2012 moeten bestuurders een uitkeringstoets doen als zij geld aan de bv onttrekken. Bijvoorbeeld als het bestuur dividend wil uitkeren aan aandeelhouders. Dat kan alleen als er voldoende geld in de bv aanwezig is. Het voortbestaan van de onderneming mag niet in gevaar komen en de schuldeisers moeten betaald kunnen krijgen. Om de belangen van schuldeisers veilig te stellen, moet het bestuur toetsen of de bv tot ongeveer een jaar na de uitkering de opeisbare schulden kan betalen. Kan dat, dan moet het bestuur goedkeuring verlenen voor het onttrekken van geld aan de bv. Kan de bv dat niet, dan mag het bestuur geen goedkeuring verlenen. Een bestuurder die uitkeert terwijl dat achteraf niet verantwoord bleek, kan hoofdelijk aansprakelijk zijn. Jaarrekening deponeren Uw bv moet elk jaar jaarstukken opstellen en deponeren bij de KvK. Welke gegevens u moet deponeren, hangt af van de omvang van uw bedrijf. Zie Belastingen bij de bv Bezit u als bestuurder minstens 5% van de aandelen? Dan heeft u een 'aanmerkelijk belang' en bent u dga. Als dga betaalt u inkomstenbelasting over uw loon en eventueel dividendbelasting. Het is relatief duur om salaris op te nemen uit een bv, een dividenduitkering is belastingtechnisch goedkoper. De Belastingdienst staat echter niet toe dat u geen of heel weinig salaris krijgt. Uw loon moet marktconform zijn, met een minimumjaarsalaris van € (gebruikelijk-loonregeling). Zie Sociale zekerheid Als directeur-grootaandeelhouder bent u als werknemer in dienst van de bv en werknemer voor de sociale verzekeringen. Behalve als: - u 50% of meer van de stemmen op de aandeelhoudersvergadering heeft (eventueel samen met uw echtgenoot); - u en uw directe familieleden tweederde of meer van de aandelen bezitten; - u niet tegen uw wil ontslagen kan worden. In dit geval valt u niet onder de werknemersverzekeringen en kunt u zich vrijwillig verzekeren (zie ook bij de eenmanszaak). Uw bedrijf verkopen Als u uw bedrijf wilt verkopen, dan verkoopt u uw aandelen, of u verkoopt de onderneming (machines, inventaris etc.) uit de bv. Bij aandelenverkoop betaalt de dga inkomstenbelasting. Als u de onderneming uit de bv verkoopt, dan betaalt de bv vennootschapsbelasting over de (boek)winst. Als de aandeelhouder van de verkopende bv zelf een bv is, dan betaalt deze holding in principe geen belasting over de opbrengst. Holding en stamrecht-bv Een holding is een bv die de aandelen van een andere bv bezit. U kunt deze constructie gebruiken om kapitaal (zoals winst of uw pensioenvoorziening) te scheiden van uw ondernemersrisico. In een stamrecht-bv wordt een ontslagvergoeding ondergebracht. Meer over de holding en stamrecht-bv zie Bron:

33 Naamloze vennootschap
- Oprichting: notariële akte - Kapitaalvereiste: € Bestuur: directie - Aansprakelijkheid: rechtspersoon - Belastingen Een naamloze vennootschap (nv) is een vennootschap waarvan het kapitaal is verdeeld in aandelen, net zoals bij de besloten vennootschap (bv). Een belangrijk verschil is dat de aandelen van een nv overdraagbaar zijn. In de statuten van de bv moet een 'blokkeringsregeling' staan, in de statuten van een nv mág deze regeling staan. Verder kan de nv overdraagbare aandelen uitgeven, die verhandelbaar zijn op de beurs ('aandelen aan toonder'). Oprichting naamloze vennootschap Voor het oprichten van een naamloze vennootschap gelden vrijwel dezelfde eisen als bij het oprichten van een besloten vennootschap. Het minimumkapitaal van de nv is echter hoger, namelijk euro. Deponeren jaarstukken nv De bv en nv moeten een jaarrekening opstellen en inleveren bij de KvK. De wijze waarop dit moet gebeuren, hangt af van de grootte en omvang van het bedrijf. Zie Nv en aansprakelijkheid Voor de aansprakelijkheid, belastingen, sociale zekerheid en continuïteit van de naamloze vennootschap, gelden dezelfde regels als voor de bv. Voor een nv in oprichting gelden dezelfde regels als voor een bv in oprichting. Bron:

34 Vereniging - 2 soorten verenigingen - Oprichting: notariële akte - Bestuur: bestuur - Aansprakelijkheid: rechtspersoon - Belastingen Heeft u een wens of doel en wilt u met anderen samenwerken om dit te bereiken? Bijvoorbeeld om uw winkelgebied te verbeteren, samen te sporten of muziek te maken? Dan kunt u kiezen voor de vereniging als rechtsvorm. Organisatie van een vereniging: - Een vereniging heeft minstens 2 leden; - De hoogste macht ligt bij de ledenvergadering; - De leden hebben in principe allemaal 1 stem op de ledenvergadering; De ledenvergadering benoemt het bestuur, dat meestal uit leden bestaat. Soorten vereniging Er zijn 2 soorten verenigingen: 1. Vereniging met volledige rechtsbevoegdheid Als u een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid opricht, dan bent u als bestuurder in principe niet met uw privé-vermogen aansprakelijk voor de verplichtingen. U richt deze vereniging op met een akte van de notaris. In deze akte staan de statuten. Hierin staan in ieder geval: - naam en vestigingsplaats - doel (het maken van winst om onder de leden te verdelen kan geen doel zijn) - verplichtingen van de leden - wijze waarop de algemene vergadering bijeen wordt geroepen - regels voor benoeming en ontslag bestuurders - bestemming van het overschot na ontbinding. Ook als u de statuten wilt wijzigen, moet u langs de notaris. Naast statuten hebben veel verenigingen een huishoudelijk reglement, waarin de praktische zaken zijn geregeld. Hiervoor heeft u geen notaris nodig. Een vereniging met rechtsbevoegdheid moet zich in het handelsregister. 2. Vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid Als u uw vereniging niet via de notaris opricht, dan hebt u een vereniging met beperkte rechtsbevoegdheid. U bent als bestuurder met uw privé-vermogen aansprakelijk voor de verplichtingen. U kunt uw aansprakelijkheid wel beperken door de vereniging in te schrijven in het Handelsregister. De vereniging kan niets erven en geen registergoederen (zoals een pand) verkrijgen. Inschrijving Handelsregister Heeft uw vereniging volledige rechtsbevoegdheid? Dan is inschrijving in het Handelsregister verplicht. U bent persoonlijk aansprakelijk zolang u dit niet heeft gedaan. Meestal verzorgt de notaris de inschrijving, maar vraag hier wel bevestiging van. Geef bestuurswisselingen binnen 8 dagen door aan de KvK. Afgetreden bestuurders die nog in het Handelsregister staan, lopen het risico aansprakelijk te worden gesteld. Belastingen Een vereniging met een onderneming betaalt vennootschapsbelasting. Of een vereniging btw moet betalen, hangt af van de specifieke situatie. Raadpleeg hiervoor een belastingdeskundige of de Belastingdienst via Bestuurders en werknemers Verenigingen kunnen werknemers in dienst hebben. De bestuurders zijn in principe niet in loondienst en vallen dus niet onder de werknemersverzekeringen. Vereniging beëindigen Ontbinding van een vereniging kan onder meer als de algemene vergadering de vereniging opheft, door het ontbreken van leden of bij faillissement. Vereniging van Eigenaars (VvE) Alle appartementseigenaars in Nederland zijn verplicht lid van een Vereniging van Eigenaars (VvE). Deze behartigt de gemeenschappelijke belangen, zoals onderhoud van het gebouw en de technische installaties. Elke VvE moet zich inschrijven in het handelsregister.

35 Stichting - Oprichting: notariële akte - Bestuur: bestuur - Aansprakelijkheid: rechtspersoon - Belastingen Wilt u een bepaald doel sociaal of ideëel realiseren, zoals natuurbehoud, hulp aan andere mensen of de verspreiding van cultuur? En heeft u hiervoor een vermogen beschikbaar? Dan kunt u kiezen voor de stichting als rechtsvorm. Hoe richt u een stichting op? U richt een stichting op met een akte van de notaris. Hierin verklaart u dat u de stichting in het leven roept en bepaalt u de statuten. U kunt een stichting alleen oprichten (ook via uw testament) of samen met anderen. Ook een rechtspersoon (zoals een bv) kan een stichting oprichten. In de statuten staan onder meer: - de naam van de stichting, met het woord 'stichting' als deel van de naam; - het doel van de stichting; - hoe bestuurders benoemd en ontslagen worden; - de vestigingsplaats van de stichting; - waar het geld naartoe gaat als de stichting wordt opgeheven. - Meestal staan er ook regels over de organisatie in de statuten. Als u de statuten wilt wijzigen, dan heeft u ook een akte van de notaris nodig. U moet uw stichting inschrijven in het handelsregister. Organisatie stichting Een stichting heeft een bestuur, maar geen leden. Een stichting kan een onderneming hebben. U moet de winst van de onderneming besteden aan het doel. De bestuurders van een stichting kunnen ook in loondienst zijn van de stichting. Dit komt niet vaak voor. Meestal krijgen de bestuurders alleen een vergoeding voor gemaakte onkosten. Bij een stichting die de ANBI (Algemeen Nut Beoogende Instelling) status heeft, kan een bestuurder geen loondienstverband met de ANBI hebben. Dat is niet toegestaan. Een stichting kan personeel in dienst nemen. Aansprakelijkheid van bestuurders Een stichting is een rechtspersoon. Dit betekent dat de bestuurders in principe niet aansprakelijk zijn voor de schulden. Er zijn wel uitzonderingen op deze regel. Bestuurders zijn bijvoorbeeld wel aansprakelijk bij wanbestuur, of als de stichting niet is ingeschreven in het Handelsregister (zie hiervoor ook aansprakelijkheid bij de bv). Stichting en belastingen Een stichting met een onderneming betaalt vennootschapsbelasting. Een onderneming is een organisatie van kapitaal en arbeid, die winst probeert te maken door deel te nemen aan het economisch verkeer. Of de stichting btw moet inhouden en afdragen aan de Belastingdienst, hangt af van uw specifieke situatie. Vraag dit na bij een belastingdeskundige of de Belastingdienst. Stichting en sociale zekerheid Als bestuurder bent u in principe niet in loondienst van de stichting en valt u dus niet onder de werknemersverzekeringen. Bron:

36 Coöperatie - Oprichting: notariële akte - Bestuur: bestuur - Aansprakelijkheid: - Belastingen Wat is een coöperatie? Een coöperatie is een speciale vereniging, die overeenkomsten aangaat met en voor haar leden. Veel voorkomende coöperaties voor ondernemers zijn de bedrijfscoöperatie en de ondernemerscoöperatie. Bedrijfscoöperatie Een bedrijfscoöperatie behartigt bepaalde zakelijke belangen van haar leden, zoals inkoop of reclame. Een bekend voorbeeld is FrieslandCampina, een grote zuivelcoöperatie. De leden zijn aangesloten melkveehouders, die meedelen in de winst. Ondernemerscoöperatie De ondernemerscoöperatie is een coöperatie waarbij alle leden zelfstandig samenwerken, bijvoorbeeld aan een project. Deze coöperatievorm is onder meer geschikt voor zzp’ers. Die kunnen gezamenlijk een bepaalde klus of project doen, die zij in hun eentje niet kunnen aannemen of uitvoeren. Voor de klant heeft dat als voordeel dat hij één aanspreekpunt heeft en dat hij meer zekerheid heeft over het op tijd afronden van het project. Let op: leden die aan zo’n project deelnemen (als natuurlijke persoon, niet als rechtspersoon) moeten ook nog andere opdrachtgevers hebben om te worden beschouwd als ondernemer voor de inkomstenbelasting. Oprichten en in stand houden van een coöperatie U kunt met minimaal één partner een coöperatie oprichten. De hoogste zeggenschap ligt bij de Algemene Ledenvergadering. Deze vergadering benoemt het bestuur. Voor de oprichting laat u een akte opmaken bij de notaris en laat u de coöperatie inschrijven in het handelsregister. De leden betalen mee aan de kosten voor oprichting en het in stand houden van de coöperatie. Winst kan bijvoorbeeld worden verdeeld op basis van het werk dat een lid voor de coöperatie heeft uitgevoerd. De leden mogen hier zelf afspraken over maken. Aansprakelijkheid De coöperatie is als rechtspersoon aansprakelijk. Als uw coöperatie wordt ontbonden en er zijn schulden, dan zijn u en uw medeleden voor een gelijk deel aansprakelijk hiervoor. Wilt u de aansprakelijkheid uitsluiten? Dat kan als u een 'coöperatie met beperkte aansprakelijkheid' (BA) of een 'coöperatie met uitgesloten aansprakelijkheid' (UA) opricht. Bij een ondernemerscoöperatie zijn de leden die meedoen aan een project aansprakelijk voor de goede uitvoering van dat project. Bent u bestuurder? Voor bestuurders geldt de anti-misbruikwetgeving (zie de bv). Belastingen Een coöperatie betaalt vennootschapsbelasting over de winst. De leden betalen individueel belasting over de winst die zij vanuit de coöperatie ontvangen. Zie Sociale zekerheid Bent u lid-bestuurder van een coöperatie met werknemerszelfbestuur? Dan heeft u een fictieve dienstbetrekking en gelden voor de inhoudingen op het loon dezelfde regels als bij een normale dienstbetrekking. Jaarstukken Iedere coöperatie moet elk jaar de jaarstukken opstellen en openbaar maken. Zie Bron:

37 Belastingen

38 Starten als freelancer/zzp'er
Programma Starten als freelancer/zzp'er Omzetbelasting (BTW) Ondernemer en de belastingdienst (IB en VPB) VAR-verklaring Filmpje

39 Starten als freelancer/zzp'er
Omzetbelasting (BTW) Starten als freelancer/zzp'er - Oefen je zelfstandig een beroep of bedrijf uit? - Heb je regelmatig inkomsten? Heb je inkomsten naast je werk in vaste dienst Exploiteer je een vermogensbestanddeel of een recht? Om te beoordelen of u ondernemer bent voor de btw, let de belastingdienst op de volgende zaken: - Oefent u zelfstandig een bedrijf of beroep uit? Als u zelfstandig werkt en u hebt inkomsten, dan bent u meestal ondernemer voor de btw. U kunt ondernemer zijn voor de btw, ongeacht de rechtsvorm die u kiest. - Hebt u regelmatig inkomsten? U moet regelmatig inkomsten hebben uit uw bedrijf of beroep. Het maakt hierbij niet uit of u winst maakt. Mogelijk maakt u in het begin van uw onderneming zelfs verlies. Ook dan moet u btw betalen over uw omzet. - Hebt u inkomsten naast uw werk in vaste dienst? Over inkomsten naast uw werk in vaste dienst moet u meestal btw betalen. Bijvoorbeeld als u als stukadoor naast uw vaste baan regelmatig stucwerk doet. Meer hierover leest u bij Nevenwerkzaamheden. - Exploiteert u een vermogensbestanddeel of een recht? Als u een vermogensbestanddeel of een recht exploiteert, bijvoorbeeld omdat u een pand verhuurt of een vergoeding voor een octrooirecht ontvangt, dan bent u meestal ondernemer voor de btw. Geen ondernemer voor inkomstenbelasting, wel voor de btw Het kan zijn dat u geen ondernemer bent voor de inkomstenbelasting, maar wel voor de btw. Bijvoorbeeld als u wel omzet hebt, maar geen of weinig winst maakt. Bron: &

40 Starten als freelancer/zzp'er
Omzetbelasting (BTW) Starten als freelancer/zzp'er - Tarieven - Vrijstelling - Aangifte - Kleineondernemersregeling (KOR) Omzetbelasting (OB) ook BTW genoemd, komt boven op het bedrag waarvoor u het zelf verkoopt. Waar kijkt de Belastingdienst naar om te bepalen of u ondernemer bent voor de BTW: zie opsomming. Verschillende tarieven (Onduidelijk welk tarief berekent moet worden? BD vragen!): 21%: Algemene BTW-tarief 6%: Verlaagde tarief: eten en drinken, geneesmiddelen, kappers, herstellen van kleding, schoenmakers, agrarische producten. 0%: Kan gelden voor ondernemers die zaken doen met het buitenland. Kan ook zijn dat % van betreffende land gerekend moet worden. Check bij IH adviseur KvK. Vrijgesteld: kinderopvang en verzekeringen, financiële diensten, erkende onderwijsinstellingen. Aangifte verschillende tijdvakken: maand, kwartaal, jaar Hoe werkt het? Ontvangen BTW minus Betaalde BTW Kleineondernemersregeling KOR: Minder dan € af te dragen - niets betalen Meer dan € af te dragen - alles betalen Tussen € en € gedeeltelijk betalen (Download brochure KOR op de site BD) Bonnen op naam – bewaren. Tip: doe zoveel mogelijk zelf, zo krijgt u inzicht in betaalgedrag klant. Bron: &

41 Inkomstenbelasting (IB)
Starten als freelancer/zzp'er - Maak je winst? Hoeveel? - Hoe zelfstandig is je onderneming? - Beschik je over kapitaal (geld/goederen)? - Hoeveel tijd steek je in de werkzaamheden? - Wie zijn mijn opdrachtgevers en hoeveel? - Hoe maak je je onderneming bekend? - Loop je ondernemersrisico? - Ben je aansprakelijk voor je schulden? + Urencriterium 1225 uur per kalenderjaar = extra aftrekposten Allereerst: Inkomstenbelasting (IB) versus Vennootschapsbelasting (VPB) Een natuurlijk persoon (bijv. eenmanszaak) betaalt inkomstenbelasting. Rechtspersonen betalen vennootschapsbelasting. Dit geldt voor bv’s, nv’s, coöperaties en sommige stichtingen en verenigingen. Wanneer bent u in de ogen van de Belastingdienst ondernemer voor de IB? Zie opsomming. Deze opsomming heeft u al eerder gezien in deze presentatie! In combinatie met urencriterium 1225 uur komt u in aanmerking voor extra fiscale voordelen Startersaftrek… - Betalen over winst kalenderjaar. - Wat is winst? Omzet minus kosten. - Welke kosten zijn aftrekbaar? Drukwerk, telefoon, huur bedrijfspand.. Belang en noodzaak van administratie toelichten. Wijzen op de administratieve verplichtingen en de bewaarplicht van 7 jaar. Alles zelf doen of uitbesteden? In principe mogelijk alles zelf te doen. Kennis van administratie wel noodzakelijk om juiste beslissingen te nemen of administratie/cijfers goed te kunnen interpreteren. Nut goede accountant/boekhouder. Hoe komt u eraan? Benoemen brancheorganisaties NBA en NOAB. Belangrijk om te benadrukken dat de ondernemer wel zelf verantwoordelijk is voor zijn administratie, ervoor moet zorgen dat de klant betaalt en actief moet bezig zijn met zijn eigen debiteurenbeheer. Bron:

42 Starten als freelancer/zzp'er
Fiscale aftrekposten Starten als freelancer/zzp'er - MKB winstvrijstelling - Startersaftrek - Zelfstandigenaftrek Investeringsaftrek Filmpje MKB winstvrijstelling De mkb-winstvrijstelling is een aftrekpost op uw winst. U krijgt deze vrijstelling als u ondernemer bent. U krijgt geen mkb-winstvrijstelling over de winst die u hebt behaald als medegerechtigde. De mkb-winstvrijstelling is een percentage van de behaalde winst uit 1 of meer ondernemingen. In 2013 en 2014 bedraagt de mkb-winstvrijstelling 14% van de winst. U moet de winst eerst verminderen met de ondernemersaftrek. Startersaftrek U krijgt de startersaftrek (verhoging van de zelfstandigenaftrek) als u voldoet aan de volgende voorwaarden: - U kon in het aangiftejaar de zelfstandigenaftrek krijgen. - U was in de voorafgaande 5 jaar minimaal 1 jaar geen ondernemer voor de inkomstenbelasting. - U hebt in de 5 voorafgaande jaren niet meer dan 2 maal gebruikgemaakt van de zelfstandigenaftrek. Tel het bedrag van de startersaftrek bij het bedrag van de zelfstandigenaftrek. Het kan zijn dat de zelfstandigenaftrek en de startersaftrek bij elkaar hoger zijn dan uw winst. Het deel dat hoger is dan uw winst kunt u verrekenen met andere inkomsten uit werk en woning. Hebt u geen andere inkomsten, dan kunt u het bedrag verrekenen in andere jaren. Zelfstandigenaftrek U krijgt de zelfstandigenaftrek als u voldoet aan alle volgende voorwaarden: - U bent ondernemer. - U voldoet aan het urencriterium. U krijgt geen zelfstandigenaftrek over de winst die u hebt behaald als medegerechtigde. De zelfstandigenaftrek bedraagt niet meer dan het bedrag van de winst vóór ondernemersaftrek. Deze beperking geldt niet als u in aanmerking komt voor de startesaftrek. Als uw winst te laag is om de zelfstandigenaftrek geheel toe te passen, kunt u het bedrag aan niet-gerealiseerde zelfstandigenaftrek verrekenen in de volgende 9 jaar. De winst moet in die jaren dan wel hoger zijn dan de zelfstandigenaftrek in die jaren. Investeringsaftrek U kunt als ondernemer financieel voordeel behalen met een aantal investeringsregelingen. Er zijn 3 soorten investeringsaftrek, en er is de VAMIL-regeling. Iedere ondernemer in Nederland die belastingplichtig is voor de inkomstenbelasting of vennootschapsbelasting, kan deze regelingen gebruiken. Soms moet u investeringsaftrek terugbetalen, via de desinvesteringsbijtelling. Kleinschaligheidsinvesteringsaftrek U komt in aanmerking voor kleinschaligheidsinvesteringsaftrek als u hebt geïnvesteerd in bedrijfsmiddelen. Het bedrag dat u van de winst mag aftrekken, is afhankelijk van het totaalbedrag dat u per onderneming hebt geïnvesteerd. Maakt uw onderneming deel uit van een samenwerkingsverband, zoals een vennootschap onder firma of een maatschap? Dan berekent u de aftrek door een percentage te nemen van de totale investering van het samenwerkingsverband. Milieu-investeringsaftrek en VAMIL U komt in aanmerking voor milieu-investeringsaftrek als u hebt geïnvesteerd in nieuwe bedrijfsmiddelen die het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en het Ministerie van Financiën hebben erkend als milieu-investeringen. Kiest u voor energie-investeringsaftrek? Dan kunt u geen milieu-investeringsaftrek krijgen voor diezelfde bedrijfsmiddelen. Bepaalde milieuvriendelijke investeringen komen ook in aanmerking voor de VAMIL-regeling (willekeurige afschrijving) Energie-investeringsaftrek U kunt hiervoor kiezen als u hebt geïnvesteerd in nieuwe bedrijfsmiddelen die het Ministerie van Financiën en het Ministerie van Economische Zaken hebben erkend als energie-investeringen. Kiest u voor energie-investeringsaftrek? Dan kunt u geen milieu-investeringsaftrek krijgen voor diezelfde bedrijfsmiddelen. Desinvesteringsbijtelling Hebt u bedrijfsmiddelen vervreemd (onder andere verkocht of geschonken) waarvoor u in vorige jaren investeringsaftrek hebt toegepast? Dan kan het zijn dat u een deel van die aftrek moet terugbetalen. Dit gebeurt via de desinvesteringsbijtelling. Bron:

43 Verklaring Arbeidsrelatie
Starten als freelancer/zzp'er - VAR-Winst uit onderneming (WUO) - VAR-Resultaat uit overige werkzaamheden (ROW) - VAR-Loon - VAR-DGA Hoe voorkomt u problemen en krijgt u duidelijkheid over uw situatie? Door het aanvragen van de Verklaring arbeidsrelatie (VAR). Verschillende soorten VAR verklaringen: VAR-Winst uit onderneming (WUO) Als u een VAR-wuo hebt, hoeven uw opdrachtgever geen loonheffingen in te houden en te betalen onder de volgende voorwaarden: De omschrijving van het werk in de VAR komt overeen met het werk dat u voor uw opdrachtgevers uitvoert. U voert het werk uit binnen de geldigheidsduur van de VAR. Uw opdrachtgevers hebben uw identiteit vastgesteld. Uw opdrachtgevers bewaren een kopie van de VAR en van een geldig identiteitsbewijs bij hun administratie. Niet verzekerd voor de werknemersverzekeringen U bent niet verplicht de VAR-wuo te gebruiken. Gebruikt u deze wel bij een opdracht, dan bent u voor deze opdracht niet verzekerd voor de werknemersverzekeringen en kunt u geen beroep doen op de bijbehorende uitkeringen. Wanneer krijgt u een VAR-wuo? U krijgt een VAR-wuo als wij uw inkomsten beschouwen als winst uit onderneming. Niet iedereen die zichzelf als ondernemer ziet, beschouwen wij als ondernemer. Om te bepalen of u een ondernemer bent, letten wij vooral op de volgende punten: - Maakt u winst en zo ja, hoeveel? - Hoe zelfstandig is uw onderneming? - Beschikt u over kapitaal in de vorm van geld? - Hoeveel tijd steekt u in de onderneming? - Hoeveel tijd steekt u in uw werkzaamheden? - Hoeveel opdrachtgevers hebt u? - Hoe maakt u uw onderneming bekend naar buiten? - Loopt u ondernemersrisico? - Bent u aansprakelijk voor de schulden van uw onderneming? VAR-Resultaat uit overige werkzaamheden (ROW) De VAR-row biedt u en uw opdrachtgevers geen zekerheid over de vraag of zij loonheffingen moeten inhouden en betalen. Uw opdrachtgevers moeten zelf toetsen of er een dienstbetrekking is. Toetsen: wel of geen dienstbetrekking Uw opdrachtgevers moeten bij een VAR-row altijd toetsen of er een (fictieve) dienstbetrekking is. Alleen als zij tot de conclusie komen dat daar geen sprake van is, zal hij geen loonheffingen inhouden en betalen. Bij twijfel of er een dienstbetrekking is, kan de opdrachtgever zijn belastingkantoor om een uitspraak vragen. Als opdrachtnemer kunt u UWV om een uitspraak vragen. Als uw opdrachtgevers tot de conclusie komen dat er geen sprake is van een dienstbetrekking, kunnen wij achteraf toch een dienstbetrekking constateren. In dat geval moeten uw opdrachtgevers alsnog loonheffingen betalen en kunnen zij de loonbelasting/premie volksverzekeringen op u verhalen. Houden uw opdrachtgever geen loonheffingen in, dan kunt u aan een VAR-row geen uitkeringsrechten voor de werknemersverzekeringen (WW, ZW en WIA) ontlenen. VAR-Loon De VAR-loon biedt u en uw opdrachtgevers geen zekerheid over de vraag of zij loonheffingen moeten inhouden en betalen. Uw opdrachtgevers moeten zelf toetsen of er een dienstbetrekking is. Uw opdrachtgevers moeten bij een VAR-loon altijd toetsen of er een (fictieve) dienstbetrekking is. Alleen als zij tot de conclusie komen dat daar geen sprake van is, zullen zij geen loonheffingen inhouden en betalen. Bij twijfel of er een dienstbetrekking is, kan een opdrachtgever zijn belastingkantoor om een uitspraak vragen. Als opdrachtnemer kunt u UWV om een uitspraak vragen. Houdt uw opdrachtgever geen loonheffingen in, dan kunt u aan een VAR-loon geen uitkeringsrechten voor de werknemersverzekeringen (WW, ZW en WIA) ontlenen. Wanneer krijgt u een VAR-loon? U krijgt een VAR-loon als wij op basis van uw aanvraagformulier en eventuele aanvullende informatie vinden dat uw inkomsten (grotendeels) loon uit dienstbetrekking zijn. Hierbij bekijken wij onder andere of: - u verplicht bent om instructies op te volgen - u verplicht bent om het werk persoonlijk uit te voeren - uw opdrachtgevers u tijdens vakantie en ziekte doorbetalen VAR-DGA Als u een VAR-dga hebt, hoeven uw opdrachtgevers geen loonheffingen in te houden en te betalen onder de volgende voorwaarden: - De omschrijving van het werk in de VAR komt overeen met het werk dat u voor uw opdrachtgever uitvoert. - U voert het werk uit binnen de geldigheidsduur van de VAR. - Uw opdrachtgevers hebben uw identiteit vastgesteld. - Uw opdrachtgevers bewaren een kopie van de VAR en van een geldig identiteitsbewijs bij hun administratie. U bent niet verplicht de VAR-dga te gebruiken. Gebruikt u deze wel bij een opdracht, dan bent u voor deze opdracht niet verzekerd voor de werknemersverzekeringen en kunt u geen beroep doen op de bijbehorende uitkeringen. Geen vrijwaring van de inleners- en ketenaansprakelijkheid Lenen uw opdrachtgevers u in voor de VAR-werkzaamheden, of zijn zij aannemers in een keten en besteden zij de VAR-werkzaamheden aan u uit? Dan blijven zij aansprakelijk voor de betaling van de loonheffingen, ook al hebt u een VAR-dga. Als de vennootschap waar u als dga in dienst bent, de loonheffingen voor uw VAR-werkzaamheden niet betaalt, dan kunnen wij uw opdrachtgever daarvoor dus aansprakelijk stellen. De ketenaansprakelijkheid geldt alleen voor de loonheffingen. De inlenersaansprakelijkheid geldt ook voor de btw die u over de werkzaamheden moet betalen. Hebt u een VAR winst uit onderneming (VAR-wuo) of een VAR resultaat uit overige werkzaamheden (VAR-row), terwijl u een VAR-dga moet hebben? Dan zijn uw opdrachtgevers niet aansprakelijk voor de loonheffingen en de btw als zij geen reden hebben om te twijfelen aan de juistheid van de VAR-wuo of de VAR-row. Wanneer krijgt u een VAR-dga? U krijgt een VAR-dga als u directeur-grootaandeelhouder (dga) bent en de inkomsten uit uw VAR-werkzaamheden voor rekening en risico komen van uw vennootschap. U bent dga als u minimaal 5% van de aandelen van uw vennootschap hebt. Bij uw aanvraag bekijken wij of uw bv als onderneming kan worden aangemerkt. Daarbij kijken we vooral naar de volgende punten, waarbij we met 'u' meestal ook uw bv bedoelen: Verklaring arbeidsrelatie aanvragen U kunt de verklaring digitaal aanvragen met het formulier 'Aanvraag Verklaring arbeidsrelatie‘ of downloaden van de site van de Belastingdienst. Geldigheid Een VAR is maximaal 1 kalenderjaar geldig. De geldigheidstermijn gaat in aan het begin van het kalenderjaar. Vraagt de VAR aan per bedrijfsactiviteit. Bij deze sheet kan er voor gekozen worden om een uitgeprint VAR formulier uit te delen en te bespreken. Bron:

44 Starten als freelancer/zzp'er
Aandachtspunten VAR Starten als freelancer/zzp'er - Aanvragen op verzoek van de opdrachtgever - Geldig per kalenderjaar - Aanvragen via website belastingdienst (digi-D) - Alleen geldig voor omschreven werkzaamheden - Bemiddelingsbureau mag geen verkapte werkgever zijn - Werken voor ex-werkgever is risicovol Een opsomming van aandachtspunten bij de VAR.

45 Administratie

46 Starten als freelancer/zzp'er
Programma Starten als freelancer/zzp'er Belang van een goede administratie Bewaartermijn administratie Wat hoort er allemaal bij een administratie BTW administratie Welke verplichtingen heeft een werkgever

47 Belang van een goede administratie
Starten als freelancer/zzp'er Dashboard bedrijf Inzicht in resultaten Bedrijfsvoering Invullen belastingaangifte Filmpje Administratie wil zeggen: alle gegevens over uw onderneming die u op papier (ook kladaantekeningen) of elektronisch (bijvoorbeeld met de computer) vastlegt. Een goed opgezette en overzichtelijke administratie is van groot belang: niet alleen om aan uw wettelijke verplichtingen te voldoen, maar ook voor ‘uw’ bedrijfsvoering. Een goede administratie vormt het dashboard van uw bedrijf. Als ondernemer bent u wettelijk verplicht een goede administratie bij te houden en te bewaren, die is afgestemd op de aard van uw bedrijf. Begin daarom meteen met het opzetten van een administratie, zelfs als uw onderneming nog niet eens van start is gegaan. Voor uw bedrijfsvoering Met een goed bijgehouden administratie hebt u snel de beschikking over de cijfers en resultaten van uw onderneming om inzicht te krijgen in uw kosten, uw omzet en uw winst. Aan de hand hiervan kunt u inspelen op ontwikkelingen en kunt u uw activiteiten eventueel bijstellen. Voor het invullen van uw aangiften Uw administratie vormt de basis van uw aangiften. De belastingdienst moet deze aangiften snel en goed kunnen controleren. Als uw administratie niet volledig is en niet binnen een redelijke termijn te controleren is of als u uw administratie niet lang genoeg bewaart, kan dat vervelende gevolgen hebben. Wij zullen dan zelf uw omzet en winst vaststellen en de verschuldigde belasting berekenen. Als u het niet eens bent met die berekening, dan zult u zelf moeten bewijzen dat de berekening onjuist is. Dit heet 'omkering van bewijslast'. Als u geen duidelijke overzichten hebt van uw aan- en verkopen, zult u uw aangifte omzetbelasting niet kunnen invullen. En zonder een goede administratie kunt u geen aanspraak maken op voordelige regelingen, zoals de kleineondernemersregeling voor de btw. Bron:

48 Bewaartermijn administratie
Starten als freelancer/zzp'er Hoelang moet je een administratie bewaren? Uitzondering Hoe lang moet u uw administratie bewaren? Iedere ondernemer is wettelijk verplicht zijn administratie 7 jaar te bewaren (fiscale bewaarplicht). De belastingdienst streeft echter naar zo min mogelijk administratieve lasten en ze hanteren soms kortere bewaartermijnen. Hoe lang u uw administratie moet bewaren, hangt af van het belang dat wij hebben bij de verschillende soorten gegevens in uw administratie. Bepaalde onderdelen van uw administratie worden aangemerkt als basisgegevens. Daarbij moet u denken aan: - het grootboek - de debiteuren- en crediteurenadministratie - de voorraadadministratie - de in- en verkoopadministratie - de loonadministratie De basisgegevens moeten 7 jaar bewaard blijven. Na deze termijn vragen wij deze gegevens niet meer bij u op. Uitzondering In verband met de herzieningstermijn van de aftrek voorbelasting voor onroerende zaken, zoals bedrijfspanden, moet u de gegevens van onroerende zaken 10 jaar bewaren. Voor de overige gegevens kunt u met ons afspraken maken over kortere bewaartermijnen dan 7 jaar. Voor de basisgegevens en de overige gegevens kunt u met ons afspraken maken over: - de vorm waarin u de gegevens bewaart (op papier of elektronisch) - het detailniveau (bijvoorbeeld dagstaten of telstroken van de kassa) Deze afspraken worden schriftelijk vastgelegd. De bewaarplicht geldt ook voor computerprogramma's en bestanden. U moet er dus ook voor zorgen dat deze programma's en bestanden bij een controle kunnen worden gebruikt. Met het uitsluitend bewaren van een bestand in afgedrukte vorm voldoet u niet aan uw bewaarplicht. Wel kunt u, onder bepaalde voorwaarden, bestanden en andere gegevens in een andere vorm bewaren. Dit wordt conversie genoemd. De voorwaarden zijn: - U zet alle gegevens over. - U zet de gegevens inhoudelijk juist over. - U zorgt ervoor dat de nieuwe gegevensdrager tijdens de hele bewaartermijn beschikbaar is. - U kunt de geconverteerde gegevens binnen redelijke tijd (re)produceren en leesbaar maken. - U zorgt ervoor dat een controle van de geconverteerde gegevens binnen redelijke tijd kan worden uitgevoerd. Het is verstandig om, voordat u tot conversie overgaat, uw plannen aan ons voor te leggen. Laat u (een deel van) uw administratie verzorgen door een computer- of loonservicebureau? Dan vallen de gegevensdragers van die servicebureaus waarop gegevens staan over uw onderneming, ook onder de fiscale bewaarplicht. Bron:

49 Wat hoort er allemaal bij de administratie?
Starten als freelancer/zzp'er Waaruit bestaat een administratie Kassasystemen Inrichting administratie Alle gegevens over uw onderneming die u vastlegt op papier of in digitale vorm, horen bij uw administratie. Voorbeelden hiervan zijn: - kasadministratie (ook kladaantekeningen) en kassabonnen - financiële aantekeningen, zoals het inkoop- en verkoopboek - tussentijds gemaakte controleberekeningen - ontvangen facturen en kopieën van verzonden facturen - bankafschriften (ook privé bankafschriften) - contracten, overeenkomsten en andere afspraken - agenda's en afsprakenboeken - correspondentie - software en databestanden Veel van de gegevens die nodig zijn voor het voeren van een bedrijf, worden allereerst digitaal vastgelegd. Het gaat hierbij niet alleen om de bestanden van de financiële administratie. Maar bijvoorbeeld ook de zakelijke agenda die u bijhoudt met uw mobiele telefoon. Of de verkoopgegevens die u registreert met een kassasysteem of Point of Sale systeem. Sommige kassasystemen voldoen niet aan onze eisen. Laat u daarom bij de aanschaf van een kassasysteem goed adviseren. Lees de brochure 'Het kassasysteem in uw bedrijf' voor meer informatie. U kunt deze brochure downloaden via Steeds meer administratie, maar ook delen van het bedrijfsproces (zoals verkoop via een webwinkel) gaat via internet. Ook deze gegevens behoren bij uw administratie! Ook als u gegevens (direct of later) op papier afdrukt, moet u de gegevens digitaal blijven bewaren. Keurmerk kassasystemen Leveranciers van kassasystemen hebben een keurmerk voor kassasystemen ontwikkeld: 'Keurmerk Betrouwbare Afrekensystemen'. Vanaf januari 2013 brengen verschillende leveranciers kassa’s met dit keurmerk op de markt. Het keurmerk garandeert een gesloten kassasysteem. Deze techniek voorkomt misbruik en beschermt u tegen ongewenste wijzigingen in uw gegevens. Dit keurmerk bevordert het vertrouwen van uw bank, uw adviseur en de Belastingdienst dat uw kassasysteem betrouwbare informatie levert. In het toezicht van de Belastingdienst kan dit ook tijdwinst opleveren. Inrichting administratie U kunt uw administratie inrichten en bijhouden op een manier die past bij uw onderneming. Daarbij moet u er wel rekening mee houden dat uw administratie de basis is voor uw aangiften. Als uw administratie niet volledig is en niet binnen een redelijke termijn te controleren is of als u uw administratie niet lang genoeg bewaart, dan kan dat vervelende gevolgen hebben. Wij kunnen dan uw omzet en winst vaststellen en de belasting berekenen. Het bedrijfsproces moet volledig en redelijk gedetailleerd worden vastgelegd. Als u de gegevens digitaal vastlegt, dan moet u deze ook digitaal bewaren. En wel voor de geldende bewaartermijn van 7 jaar. U mag de gegevens alleen op papier bewaren als u een zeer kleine administratie hebt die binnen een redelijke termijn is te controleren. Tip! Houd een urenadministratie bij van hoeveel uren u en eventueel uw fiscale partner aan de onderneming besteden. Sommige aftrekposten voor de inkomstenbelasting (de zelfstandigenaftrek en de meewerkaftrek) zijn namelijk afhankelijk van het aantal uren dat u aan de onderneming besteedt. U vindt meer informatie over het urencriterium, de zelfstandigenaftrek en de meewerkaftrek op bij ondernemersaftrek

50 Starten als freelancer/zzp'er
BTW administratie Starten als freelancer/zzp'er Wat administreer je voor de btw? Tarieven Aangifte Buitenland Uit uw administratie moet duidelijk blijken hoeveel btw u moet betalen. In de praktijk betekent dit dat u van de volgende zaken overzichten per tijdvak bijhoudt: - facturen die u zelf uitschrijft - facturen die u moet betalen - uitgaven - ontvangsten - privégebruik van goederen en diensten Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een verkoopboek, inkoopboek en kas- en bankboek. Wat administreert u voor de btw? Hoe u uw administratie opzet, bepaalt u zelf. Uit uw administratie moet wel duidelijk blijken hoeveel btw u moet betalen en hoeveel btw u van ons terugvraagt. Hoe u ook administreert, zorg ervoor dat u de gegevens die u nodig hebt voor uw btw-aangifte en voor uw opgaaf ICP, gemakkelijk kunt vinden in uw administratie. Dat betekent dat u per aangiftetijdvak (maand, kwartaal, jaarlijks) overzichten moet bijhouden van: - uitgaande facturen (als u het factuurstelsel toepast) - inkomsten (als u het kasstelsel toepast) - ontvangen facturen Verschillende btw-tarieven Ontvangsten die zijn belast met verschillende btw-tarieven, registreert u afzonderlijk per btw-tarief. De btw kent verschillende tarieven. Het algemene tarief is 21% (sinds 1 oktober 2012). Voor sommige goederen en diensten geldt het verlaagde tarief van 6%. Doet u zaken met het buitenland, dan kan het tarief van 0% van toepassing zijn. 21% btw Sinds 1 oktober 2012 is het algemene btw-tarief gewijzigd van 19% naar 21%. Kijk voor meer informatie over de toepassing van het 21%-tarief bij overgangsregeling op de website van de belastingdienst. 6% btw 6% is het verlaagde btw-tarief. Het geldt onder meer voor etenswaren en sommige diensten. Meer hierover leest u bij goederen met 6% btw en diensten met 6% btw op de website van de belastingdienst. 0% btw Voor een aantal goederen en diensten geldt het 0%-tarief. U berekent dan geen btw, maar btw die u betaalt over uw uitgaven, kunt u ‘wel’ aftrekken als voorbelasting. Het 0%-tarief kan gelden als u zakendoet met het buitenland. En in een aantal gevallen voor de visserij en de bevoorrading van zeeschepen. Vrijgesteld Een aantal goederen en diensten zijn vrijgesteld. U berekent hierover geen btw. Btw die u voor deze goederen of diensten betaalt, kunt u ‘niet’ aftrekken als voorbelasting. Goederen en diensten met verschillende tarieven Verkoopt u goederen of diensten waarvoor verschillende btw-tarieven gelden? Dan houdt u in uw administratie rekening met de verschillende tarieven. De meeste afrekensystemen (bijvoorbeeld kassasystemen) splitsen de verkopen automatisch naar btw-tarief. Buitenland Als u zaken doet met het buitenland, houdt u afzonderlijk bij: - verwervingen uit andere landen van de Europese Unie - ingevoerde goederen uit landen buiten de Europese Unie - leveringen aan andere landen van de Europese Unie - diensten aan andere landen van de Europese Unie - uitgevoerde goederen naar landen buiten de Europese Unie Bron:

51 Verplichtingen werkgever
Starten als freelancer/zzp'er Aanmelden als werkgever Gegevens voor de loonheffing krijgen Identiteit van je medewerker vaststellen Loonstaat Loonstrook Jaaropgaaf Loonadministratie Als u personeel gaat aannemen dan moet u zich als werkgever bij de belastingdienst aanmelden. U krijgt als werkgever te maken met loonheffingen (premies werknemersverzekeringen, inkomensafhankelijke bijdrage Zorgverzekeringswet en loonbelasting/premie volksverzekeringen). U moet de loonheffingen zelf berekenen en afdragen. Dat doet u met de aangifte loonheffingen. Als werkgever hebt u voor de loonheffingen een aantal verplichtingen. Zo moet u: - de dag voor de eerste werkdag van de werknemer de nodige gegevens voor de loonheffingen hebben ontvangen - de dag voor de eerste werkdag de identiteit van de medewerkers vaststellen en een kopie maken van het identiteitsbewijs - een loonstaat aanleggen - de werknemer periodiek een loonstrook toesturen - 1 keer per jaar bepaalde inkomensgegevens aan de werknemer verstrekken met een jaaropgaaf Er is een administratieplicht voor diverse betalingen (kostenvergoeding en dergelijke) die u onbelast aan de werknemer doet. Bron:

52 Het bedrijf

53 Starten als freelancer/zzp'er
Programma Starten als freelancer/zzp'er Handelsnaam Inschrijven in het Handelsregister Algemene voorwaarden Verzekeringen Vergunning

54 Starten als freelancer/zzp'er
Handelsnaam Starten als freelancer/zzp'er U wilt een passende naam voor uw bedrijf. Want een goede bedrijfsnaam kan bijdragen aan het succes van uw onderneming. Dat maakt het kiezen van uw bedrijfsnaam één van de belangrijkste beslissingen die u neemt. Stap 1: Bedenk een goede bedrijfsnaam Als u een bedrijfsnaam kiest en deze gebruikt als aanduiding voor uw onderneming, dan heet dat officieel een 'handelsnaam'. Er zijn dan bepaalde regels waar u aan moet voldoen. Wek geen verkeerde indruk U mag zich niet groter of anders voordoen dan u bent. Heeft u bijvoorbeeld een eenmanszaak, dan mag u niet de naam Jansen & partners voeren. Daarmee wekt u immers de indruk dat er meerdere eigenaren zijn. U mag alleen het woord ‘bank’, ‘architect’ of ‘accountant’ in uw bedrijfsnaam gebruiken als u dat ook echt bent. Ook mag u geen persoonsnaam van iemand anders gebruiken, ook niet als degene daar toestemming voor geeft. Alleen uw eigen naam mag u gebruiken in uw bedrijfsnaam. Maar heet u toevallig Albert Heijn, dan mag dit weer niet. Kies geen bedrijfsnaam met een merknaam van een ander bedrijf (of namen die daarop lijken). Een klant of leverancier kan dan in verwarring raken. Ze kunnen denken dat de producten met dat merk afkomstig zijn van de onderneming die de merknaam in zijn bedrijfsnaam gebruikt. Zo kunt u ten onrechte meeliften op de naamsbekendheid van een bestaand merk. De volgende tekens zijn & +. Overige lees- en speciale tekens zoals bijvoorbeeld () ? ! * # / mogen niet in uw bedrijfsnaam voorkomen. U mag geen bedrijfsnaam gebruiken die bij het publiek (bijvoorbeeld bij klanten of leveranciers) verwarring kan veroorzaken omdat de naam lijkt op een al bestaande handelsnaam. Of er verwarring kan ontstaan, hangt onder andere af van: de gelijkenis in naam; hoe meer de namen op elkaar lijken, hoe eerder er verwarring mogelijk is; de mate waarin de activiteiten op elkaar lijken; de overlap van het werkgebied, dus het gebied waar de onderneming actief is. Controleer hieronder bij stap 2 of uw bedrijfsnaam (of namen die daarop lijken) al als handelsnaam in gebruik is. Stap 2: Controleer of uw bedrijfsnaam als handelsnaam voorkomt in het Handelsregister Via de website kun je zoeken in het Handelsregister. Let op, zoek ook fonetisch (klankwijze). Stap 3: Beoordeel de gevonden ‘handelsnamen’ Hoe beoordeelt u of de gevonden handelsnamen verwarrend kunnen zijn met de naam die u wilt gebruiken? Voor het antwoord op deze vraag zijn geen keiharde regels te geven. Het belangrijkste is de gelijkenis in naam. Maar ook de activiteiten en het werkgebied spelen een rol bij de beoordeling. Beantwoord voor uzelf de volgende vragen: Hoe sterk lijken de namen op elkaar? Voor alle gevonden namen geldt dat ze in meer of mindere mate lijken op uw bedrijfsnaam. Hierbij is vooral gelet op de ‘hoofdbestanddelen’ (de ‘onderscheidende’ delen) van de handelsnaam en niet de algemeen beschrijvende delen. Bijvoorbeeld in de naam Ajax Brandblussers is ‘Ajax’ het hoofdbestanddeel en ‘Brandblussers’ algemeen beschrijvend. Tegen het gebruik van ‘brandblussers’ zal minder bezwaar zijn dan tegen het gebruik van ‘Ajax’. Ook handelsnamen die korter dan een jaar geleden zijn vervallen, kunnen als treffer worden getoond. Deze kunnen verwarrend zijn als het publiek nog bekend is met de oude naam. Betreft het dezelfde activiteiten? Voor iedere gevonden naam is aangegeven in welke sector dit bedrijf actief is. Nader onderzoek is aan te raden, want de sectoraanduiding is slechts indicatief. Kijk bij voorkeur op de website van het bedrijf wat het precies doet of check het uittreksel. Let op: ook als de activiteiten niet rechtstreeks concurrerend zijn, kan er toch nog sprake zijn van ‘verwarring’. Zit er bijvoorbeeld een handelsnaam bij met algemene bekendheid (bijvoorbeeld Albert Heijn), dan zijn activiteiten en het werkgebied niet echt belangrijk meer. In deze gevallen wordt snel verwarring aangenomen. Is er overlap in ‘werkgebied’ of is dat in de toekomst te verwachten? Bij iedere gevonden naam is aangegeven waar het bedrijf is gevestigd. Niet alleen de vestigingsplaats is van belang, maar ook de ‘werkingssfeer van de onderneming’. Oftewel: Waar zitten de (potentiële) klanten? Door toenemend gebruik van internet wordt Nederland steeds ‘kleiner’. Een slagerij op Texel die via zijn webshop door het hele land lamsvlees aanbiedt en levert, kan daardoor verwarring opleveren met een slagerij in Eindhoven die alleen regionaal actief is. Tip: Krijgt u te veel gelijkende namen bij de door u ingevoerde naam? Probeer dan eens een onderscheidend element aan uw naam toe te voegen of aan te passen. Kijk vervolgens welke effect dit heeft op uw trefferlijst. Stap 4: Controleer of uw bedrijfsnaam voorkomt als merknaam of domeinnaam Voordat u definitief uw bedrijfsnaam kiest, is het verstandig om ook de beschikbaarheid als merknaam en domeinnaam te checken. Onderzoek verder of de naam in het buitenland voorkomt. Deze informatie kunt u namelijk niet uit het Handelsregister halen. Is uw bedrijfsnaam afkomstig van een buitenlandse onderneming? Als deze buitenlandse naam nog naamsbekendheid heeft in Nederland, moet u ook voor deze buitenlandse naam beoordelen of deze nog verwarring kan opleveren. Is uw bedrijfsnaam mogelijk een merknaam? Uw bedrijfsnaam mag geen verwarring opleveren met gelijke of gelijkende merknamen in het register van het Benelux Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BBIE). Noemt u uw snackbar bijvoorbeeld McRonald’s, dan kunt u problemen verwachten met de eigenaar van de merknaam McDonald’s. Controleer dus of uw bedrijfsnaam als merknaam voorkomt bij de BBIE. Tip: wilt u uw bedrijfsnaam ook als merknaam voor uw producten en diensten gaan gebruiken? Zorg dan voor een goede onderscheidende naam die ook als merk geregistreerd kan worden. Wilt u uw bedrijfsnaam gebruiken als domeinnaam? Als u uw bedrijfsnaam ook wilt gebruiken als domeinnaam, controleer dan eerst bij de Stichting Internet Domeinnaamregistratie (SIDN) of deze nog vrij is. Tip: registreer uw domeinnaam altijd eerst bij de SIDN en pas daarna bij de KvK. Door registratie bij de KvK wordt uw naam openbaar. Een ander zou deze dan ‘snel’ als domeinnaam kunnen registreren. Helaas komt dit nog al eens voor. Bron:

55 Starten als freelancer/zzp'er
Het handelsregister Starten als freelancer/zzp'er Inschrijven bij de KvK Btw-nummer aanvragen Filmpje Het is soms lastig om te bepalen wanneer er precies sprake is van een onderneming. De Kamer van Koophandel gebruikt een aantal criteria om te bepalen of u een onderneming heeft. Dit zijn dezelfde richtlijnen die de Belastingdienst gebruikt om te bepalen of u btw moet betalen. Als u btw-plichtig bent, heeft u dus meestal een onderneming. Criteria voor een onderneming Uitleg U levert goederen of diensten. Goederen: u verkoopt bijvoorbeeld fietsen Diensten: u bent bijvoorbeeld klusjesman, journalist of boekhouder. U vraagt hier een vergoeding voor. Het gaat dus niet om vrijwilligerswerk. U neemt regelmatig deel aan het normale economische verkeer. Als u een enkele keer een fiets opknapt en verkoopt aan familie of vrienden, dan bent u geen ondernemer. U heeft meer dan 1 opdrachtgever. Als u het hele jaar voor maar 1 opdrachtgever werkt dan lijkt het er meer op dat u in loondienst bent. U kunt uw werkzaamheden naar eigen inzicht uitvoeren. Als ondernemer bepaalt u hoe en wanneer u uw werk doet. Ook als u zich laat inhuren door een opdrachtgever. Extra richtlijnen Soms geven de criteria niet genoeg duidelijkheid. Dan telt ook de tijd die u in uw bedrijf steekt mee. Gemiddeld moet dat meer dan 15 uur per week zijn. Als een stille maatschap niet aan al deze criteria voldoet, maar de omzet meerdere jaren hoger dan € was, dan kunt u een beroep doen op het zogenaamde 'substance'-begrip. De Kamer van Koophandel beoordeelt dan opnieuw of er toch sprake is van een onderneming. De volledige informatie over de criteria voor een onderneming vindt u in de beleidsregel over het ondernemingsbegrip. Voorbeelden Geen ondernemer U organiseert jaarlijks een kleinschalig straatfeest voor uw buren. Om de kosten te dekken, vraagt u een kleine bijdrage, maar u houdt er geen geld aan over. U bent geen ondernemer en hoeft zich niet in te schrijven. Wel ondernemer U heeft een bedrijf dat straatfeesten organiseert. Dat doet u door heel Nederland. U wilt winst maken met uw bedrijf. Daarom vraagt u, naast de kosten voor drank en hapjes, een extra bedrag. U bent wel ondernemer en moet zich inschrijven. Ik voldoe nog niet aan alle eisen, moet ik me nu inschrijven? Als u start, dan voldoet u vaak nog niet aan alle criteria. U heeft bijvoorbeeld nog geen klanten. U kunt zich dan wel inschrijven als u kunt aantonen dat u wel aan die criteria gaat voldoen. Bijvoorbeeld door het huurcontract van uw bedrijfspand mee te nemen. Inschrijven eenmanszaak, vof, maatschap of cv in 2 stappen 1. Vul digitaal alvast zo volledig mogelijk uw gegevens in U kunt digitaal alvast zo uitgebreid mogelijk uw gegevens invullen voordat u uw bedrijf gaat inschrijven bij een kantoor van de Kamer van Koophandel. Dit kan alleen voor de rechtsvormen eenmanszaak, vof, de maatschap en de cv. OP dit formulier worden ook gelijk de gegevens gevraagd voor het aanvragen van een BTW-nummer. Hoeveel omzet denkt de ondernemer te maken? Hoeveel kosten? En het aantal opdrachtgevers. Dit zijn schattingen die lastig te maken zijn. Maar de Belastingdienst wil dat je als ondernemer hierover nadenkt. Om een rechtspersoon zoals de B.V., de N.V., een Stichting of een vereniging te kunnen inschrijven moet de ondernemer altijd eerst naar de notaris. Veelal zal de notaris daarna zorgen voor de inschrijving in het Handelsregister. 2. Ga naar de Kamer van Koophandel om uw inschrijving af te ronden Voor een bezoek aan de KvK moet u een afspraak maken. Nadat u uw gegevens digitaal heeft verstuurd, kunt u zien bij welke kantoren u terecht kunt en wat u bij uw bezoek moet meenemen, zoals een geldig legitimatiebewijs en uw bankpas voor de betaling van de inschrijfvergoeding van € 50,--. Bij uw bezoek controleert een medewerker van de Kamer van Koophandel uw legitimatie en of u aan de voorwaarden voldoet om zich in te schrijven. Bron:

56 Starten als freelancer/zzp'er
Algemene voorwaarden Starten als freelancer/zzp'er Waarom algemene voorwaarden opstellen? Wilt u dat uw klanten precies weten onder welke voorwaarden u levert, betaalt, verkoopt of inkoopt? Met algemene voorwaarden is het direct duidelijk welke rechten en plichten u en uw klant hebben. De zogenaamde 'kleine lettertjes' besparen u een hoop tijd. U hoeft er dan niet elke keer apart over te onderhandelen. Ook verkleinen uw algemene voorwaarden de risico's die u loopt. Wettelijke eisen aan algemene voorwaarden Als u algemene voorwaarden opstelt, moeten deze redelijk zijn voor uw klant. Ook moet u uw voorwaarden vóór of tijdens het sluiten van een overeenkomst aan de klant verstrekken. Dat is de informatieplicht. Algemene voorwaarden opstellen In algemene voorwaarden staan bijna altijd bepalingen over de offerte, transport, levertijd, betaling, garantie en aansprakelijkheid. Ook moet het taalgebruik in uw algemene voorwaarden begrijpelijk zijn. Algemene voorwaarden deponeren U kunt uw algemene voorwaarden deponeren bij de Kamer van Koophandel of bij de rechtbank. Dit hoeft niet maar kan wel handig zijn. Via onze site kun je een brochure downloaden over algemene voorwaarden. Bron:

57 Starten als freelancer/zzp'er
Verzekeringen Starten als freelancer/zzp'er Nadat je algemene voorwaarden gemaakt zijn, kun je het overgebleven risico afdekken met verzekeringen. Als ondernemer bent u aansprakelijk voor uw eigen handelingen en voor die van uw bedrijf. Dit betekent dat u mogelijk schade moet vergoeden als er iets fout gaat. Persoonlijke verzekeringen Als ondernemer bent u niet automatisch verzekerd tegen bijvoorbeeld ziektekosten. Deze verzekeringen regelt en betaalt u zelf. Als zelfstandig ondernemer bent u niet verplicht verzekerd voor inkomensverlies door ziekte, arbeidsongeschiktheid of werkloosheid. U moet zelf uw verzekeringen regelen. Anders krijgt u geen uitkering als u bijvoorbeeld ziek of arbeidsongeschikt wordt. Bedrijfsverzekeringen Uw voorraad verwoest door brand, een schadeclaim van een boze opdrachtgever; u moet er niet aan denken. Gelukkig kunt u zich tegen veel risico's verzekeren. Voor als het toch gebeurt. Bedrijfsverzekeringen zijn bedoeld om de risico's voor uw bedrijf te dekken. Voor sommige bedrijfsrisico's hebt u geen verzekeringsplicht. U kunt zich vrijwillig verzekeren bij een verzekeringsmaatschappij. Het gaat bijvoorbeeld om de: bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering bedrijfsschadeverzekering beroepsaansprakelijkheidsverzekering autoverzekering exportkredietverzekering (EKV) goederenverzekering inkomensverzekering inventarisverzekering kredietverzekering opstalverzekering rechtsbijstandverzekering verzuimverzekering Verzekeringen als u personeel heeft Een medewerker van uw bouwbedrijf valt van de steiger. Dan bent u aansprakelijk. Maar ook als uw medewerker een fout maakt, moet u soms de schade vergoeden. Werknemersverzekeringen en volksverzekeringen zijn sociale verzekeringen tegen inkomensverlies door bijvoorbeeld werkloosheid, ouderdom, ziekte of arbeidsongeschiktheid. Welke werknemersverzekeringen zijn er? Werknemersverzekeringen zijn voor iedere werknemer verplicht. De werknemersverzekeringen zijn: Werkloosheidswet (WW) Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) Ziektewet (ZW) Als werkgever betaalt u de premies voor uw werknemer aan de Belastingdienst. UWV zorgt voor de uitkering aan de werknemer. U kunt ook eigenrisicodrager worden voor de Ziektewet of de WGA (regeling Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten, onderdeel WIA). Welke volksverzekeringen zijn er? Volksverzekeringen zijn verplicht voor iedereen die in Nederland werkt of woont. De volksverzekeringen zijn: Algemene Kinderbijslagwet (AKW) Algemene nabestaandenwet (Anw) Algemene Ouderdomswet (AOW) Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) Verzekeringen bij internationale handel Transportverzekering Deze informatie is afkomstig van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Goederen zijn kwetsbaar en tijdens het transport kan het nodige misgaan. Goederen kunnen beschadigd aankomen, gestolen worden of in een storm verloren raken. Bepaal van te voren wie verantwoordelijk is voor de schade: u, de vervoerder, de klant? Maar ook of de verzekering van de ander voldoende dekking biedt. Zorg dat de goederen verzekerd zijn en dat de verzekering ook stormschade dekt of schade door een staking of terrorisme. Een goede transportverzekering is daarom noodzakelijk. Kredietverzekering bij export Deze informatie is afkomstig van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Wat als uw buitenlandse klant niet betaalt? In zo’n geval biedt een kredietverzekering uitkomst. Om zeker te weten dat u uw geld krijgt als u op rekening levert, kunt u een kredietverzekering nemen. U betaalt dan een premie over uw omzet. Als uw klant niet kan betalen, krijgt u het geld uitbetaald van uw verzekeringsmaatschappij. Die maatschappij neemt de vordering over en probeert alsnog het geld van uw klant te krijgen. Een kredietverzekering kunt u alleen afsluiten als u levert aan zakelijke klanten. Hoe komt u aan een kredietverzekering? Sommige brancheverenigingen bieden een kredietverzekering. Ook bieden banken vaak een kredietverzekering als onderdeel van een breder financieel pakket. Daarnaast zijn er allerlei commerciële aanbieders. Exportkredietverzekering (EKV) via de Staat Soms kan een exportkredietverzekeraar geen dekking bieden. Bijvoorbeeld bij hele grote transacties, lange looptijden of als het land waarnaar u wilt exporteren minder stabiel is. Bekijk dan of de exportkredietverzekeringsfaciliteit (EKV) van de Nederlandse Staat iets voor u is. Atradius Dutch State Business is de uitvoerder in opdracht van het ministerie van Financiën. Bron:

58 Starten als freelancer/zzp'er
Vergunningen Starten als freelancer/zzp'er Als ondernemer krijgt u te maken met wetten en regels. Zo bent u verplicht om uw bedrijf in te schrijven bij de KvK. U kunt zich gelijktijdig aanmelden bij de Belastingdienst. Soms moet u zich ook registreren bij een product- of bedrijfschap. Aan welke verplichtingen moet u voldoen? U heeft bijvoorbeeld vergunningen nodig als u een café of peuterspeelzaal begint, als u gaat verbouwen, en soms als u een reclamebord ophangt. Vergunningen voor uw branche In sommige branches heeft u een vergunning nodig voor u kunt beginnen. Als u start in de horeca bijvoorbeeld. Maar ook bij goederenvervoer of financiële dienstverlening. Als u een bedrijf start dan krijgt u naast algemene verplichtingen soms ook te maken met verplichtingen die specifiek gelden voor uw branche. Bijvoorbeeld in de horeca, maar ook in de detailhandel of de transportsector gelden aanvullende eisen. Waar moet u aan denken? in de detailhandel in de horeca in financiële dienstverlening in de transportsector in de markthandel en straathandel in de colportage Meer informatie over vergunningen in de branches staan op Vestigingsvergunning is niet nodig Vroeger moesten ondernemers altijd een vestigingsvergunning hebben. Deze regel is vervallen. U hoeft dus geen vestigingsvergunning meer aan te vragen. Omgevingsvergunning Wilt u uw fabriek of bedrijfspand uitbreiden of verbouwen? Of een gevelreclame plaatsen? Dan had u voorheen te maken met vergunningen voor bijvoorbeeld bouwen, kappen, milieu, reclame en gebruik. Voortaan vraagt u vanuit huis of kantoor één omgevingsvergunning aan, via het Omgevingsloket Online. Meer informatie over de omgevingsvergunning via antwoordvoorbedrijven.nl Bron:

59 Netwerken & Samenwerken

60 Starten als freelancer/zzp'er
Programma Starten als freelancer/zzp'er Netwerken Communiceren Samenwerken

61 Starten als freelancer/zzp'er
Netwerken Starten als freelancer/zzp'er De een voelt zich als een vis in het water op een netwerkbijeenkomst en twittert erop los. De ander weet niet wat hij met zijn stapel visitekaartjes aan moet. Netwerken, wat kunt u ermee en wat levert het op? Wat levert netwerken u op? Netwerken kan u iets concreets opleveren, zoals een nieuwe opdracht. Of u bespaart geld door bijvoorbeeld samen met ondernemers uit uw buurt de kosten van een beveiligingshek te delen. Het effect van netwerken is niet altijd precies te benoemen. Belangrijk is dat mensen in uw netwerk weten wat u doet. Iemand die u hebt ontmoet op een netwerkborrel kan u zo bijvoorbeeld maanden later vragen om een website te bouwen. Waar kunt u netwerken? Netwerken kan overal, online en offline. Online kan uw netwerk flink groeien met bijvoorbeeld: Higher Level Hallo! de community voor ondernemers Twitter LinkedIn Offline kunt u mensen persoonlijk aanspreken op bijvoorbeeld een netwerkborrel of Open Coffee-bijeenkomst. Welk netwerk past bij u? Om uit te zoeken welk netwerk bij u past, kunt u verschillende bijeenkomsten bezoeken. Leg contacten tijdens een receptie of congres en sluit u aan bij een netwerkorganisatie in uw woonplaats of regio. Kies een netwerk dat bij u past. Gericht op bijvoorbeeld uw branche, vrouwelijke, jonge of allochtone ondernemers, pas gestarte ondernemers of bijvoorbeeld een winkeliers- of belangenvereniging. Bron:

62 Starten als freelancer/zzp'er
Communiceren =SOM(B4:B37) =SOM(B4:B37) Vanaf de dag dat we zijn geboren, communiceren we. Met communicatie delen we informatie met elkaar door middel van geluid en gebaren. Hoe datgene wat wij zeggen overkomt bij de ander hangt van veel dingen af. Is de andere er met zijn gedachten bij? Heeft hij of zij dezelfde beleving? Hoe is de non-verbale communicatie? Non-verbale communicatie = de manier hoe je kijkt. Heb je een gesloten houding? Denk je iets anders dan je zegt? Oefening: Laat alle leerlingen een vliegtuigje vouwen van een A-4 met hun naam erop. Als de vliegtuigjes klaar zijn mogen ze “weggevlogen” worden op een plek waar dit kan. Het vliegtuigje dat het verst komt, heeft gewonnen. Deze persoon moet met zijn rug naar de klas verwoorden hoe zijn klasgenoten het vliegtuigje moeten vouwen. Na afloop kijken hoe dat communiceren ging.

63 Starten als freelancer/zzp'er
Als je als ondernemer gaat netwerken is het handig als je in korte tijd jezelf kunt voorstellen, duidelijk kunt uitleggen wat je bedrijf doet en wat je voor de ander kunt betekenen. Ofwel, wat is je onderscheidend vermogen is ten opzichte van anderen. Dit is bij marketing aan de orde gekomen. De elevator pitch iets wat we kennen uit Amerika. Stel je hebt als ondernemer een afspraak op de top etage van een wolkenkrabber. Op het moment dat je in de lift stapt op de begane grond stapt tegelijk de directeur in van het bedrijf waar je dolgraag zaken met wilt doen. Tot aan de top etage heb je dus de tijd om deze directeur te vertellen wie je bent, wat je doet en waarom hij met JOU zaken moet doen. In redelijke korte tijd, goed communiceren om de ander aan jou kant te krijgen. TIP: Laat de leerlingen hiermee oefenen. Hoe stel je jezelf voor in een elevator pitch.

64 Starten als freelancer/zzp'er
Samenwerken Starten als freelancer/zzp'er Als zzp’er werkt u veelal in uw eentje. Heeft u er wel eens aan gedacht om samen te werken met andere zzp’ers als een opdracht voor u alleen te groot is? Denk bijvoorbeeld aan meedingen naar een aanbesteding. Maar hoe pakt u dit aan: hoe vindt u een geschikte samenwerkingspartner? En hoe gaat u samenwerken? Waarom samenwerken? Ga op zoek naar samenwerkingspartners met dezelfde motieven. Zo voorkomt u verkeerde verwachtingen. Er zijn verschillende motieven om samen te werken. Een samenwerking is noodzakelijk om een opdracht te kunnen krijgen of deze te kunnen uitvoeren. Een samenwerking maakt het mogelijk om gezamenlijk als groep (onder één naam) naar buiten op te kunnen treden Het delen van kosten, kennis en risico’s; denk aan gezamenlijke huisvesting of promotie, maar ook aan het gebruik maken van elkaars kwaliteiten of elkaar vervangen tijdens ziekte. Persoonlijke ontwikkeling; ontwikkeling door kennis en netwerk uit te wisselen en elkaar onderling te stimuleren of te coachen. Hoe vindt u een geschikte samenwerkingspartner? Misschien is een netwerkbijeenkomst iets voor u? Of zoekt u liever op sociale media? Gebruik daarvoor bijvoorbeeld Twitter. Met de hashtag #durftevragen of #dtv kunt u een tweet plaatsen of zoeken naar tweets. Met de hashtag #zzpmatch kunt u ook op zoek naar samenwerkingspartners. Kijk ook eens op Hallo! Daar vindt u een netwerk van ondernemers. Ook op Facebook zijn er allerlei mogelijkheden. Hoe organiseert u de samenwerking? Heeft u uw samenwerkingspartner gevonden? Maak dan duidelijke afspraken over de wijze waarop u gaat samenwerken. Welke samenwerkingsvorm het beste bij jullie past, hangt samen met het type opdracht. Bron:

65 Ondernemingsplan

66 Starten als freelancer/zzp'er
Programma Starten als freelancer/zzp'er Samenvatting Wie ben je als ondernemer? Wat is mijn idee Wat is mijn markt Marketing Financiën Bijlagen Maak uw idee concreet Veel goede ideeën beginnen op een bierviltje. Heeft u een goed bedrijfsidee? Met een ondernemingsplan (businessplan) maakt u uw idee concreet. Wat is een ondernemingsplan? In uw ondernemingsplan zet u uw eigen plannen op een rij. U beantwoordt vragen als: Wat wil ik precies gaan doen? Waar ga ik me vestigen? Welke rechtsvorm kies ik? Is er een markt voor mijn product en hoe kom ik aan klanten? Hoeveel geld heb ik nodig om mijn plannen van de grond te krijgen? Waarom een ondernemingsplan opstellen? Een ondernemingsplan is handig om inzicht te krijgen in uw plannen. Bovendien kunt u het ondernemingsplan gebruiken bij het aanvragen van een lening bij de bank. Maar er is meer. Maak een ondernemingsplan en ontdek nu zelf: welke persoonlijke eigenschappen onmisbaar zijn voor uw bedrijf: hoe u nu al kan zien of uw plannen haalbaar zijn... en de bank ook; wie uw potentiële klanten zijn en hoe u de concurrentie de baas blijft; waarom nadenken over risico's en verplichtingen de moeite loont; welke financiële informatie u absoluut moet opnemen in uw ondernemingsplan. Bron:

67 Starten als freelancer/zzp'er
Samenvatting Starten als freelancer/zzp'er Je plan begint met een samenvatting. Dit is eigenlijk je elevator pitch. Wie ben je? Wat doe je? Waarom moet de klant voor jou kiezen? Deze samenvatting moet de lezer prikkelen om jou plan verder te willen lezen. Hij moet er enthousiast van worden. Het wordt ook wel de twinkeling in de ogen van de ondernemer genoemd.

68 Wie ben je als ondernemer?
Starten als freelancer/zzp'er Met een ondernemingsplan presenteert u zichzelf. Bijvoorbeeld aan een bank. Die kijkt ook naar wat voor persoon u bent en welke ervaringen u heeft. U bent uniek en daarom is uw bedrijf dat ook. Dit maakt een ondernemingsplan altijd persoonlijk: met persoonlijke gegevens en eigenschappen. Persoonlijke gegevens Dit zijn basisgegevens van u en uw eventuele zakenpartner. Denk aan: naam, adres, woonplaats, gezinssamenstelling, wel of geen huwelijkse voorwaarden, opleidingen, arbeidsverleden, wel of geen concurrentiebeding. Persoonlijke eigenschappen Breng uw persoonlijke eigenschappen goed in kaart. Bron: kun je een ondernemerstest doen. Geef aan dat het een goed idee is om je beste vriend of vriendin, je ouders of je zus ook eens deze test voor jou te doen. Zien anderen jou zoals jij denkt dat je bent. ) Beantwoord voor uzelf en de lezer vragen als: Waarom wil ik ondernemer worden? Bijvoorbeeld: vanwege de financiële onafhankelijkheid, de vrijheid of omdat u niet langer voor een werkgever wilt werken. Of omdat u een goed idee heeft, dat u als ondernemer in de markt wilt zetten. Wat wil ik met mijn bedrijf bereiken? Bepaal wanneer uw bedrijf voor u een succes is. Bijvoorbeeld: als u winst maakt, marktleider bent, of persoonlijke groei bereikt. Wat zijn mijn ondernemersvaardigheden? Zet op een rij welke van uw eigenschappen en vaardigheden bijdragen aan het succes van uw bedrijf. Heeft u bijvoorbeeld financieel inzicht, of bent u goed in netwerken? Hoe ga ik me als ondernemer ontwikkelen? U kunt bijvoorbeeld een seminar of cursus volgen, netwerken met andere ondernemers of zaken uitbesteden. Tip; laat de leerlingen de ondernemerstest doen. Eventueel voor elkaar. Bron:

69 Starten als freelancer/zzp'er
Wat is mijn idee? Starten als freelancer/zzp'er Wie Waarom Waar Wat Uitwerken van uw ideeën In uw ondernemingsplan werkt u uw ideeën zo precies mogelijk uit. U maakt voor uzelf en voor anderen concreet wat u gaat doen. Zo bewijst u bijvoorbeeld aan de bank dat u goed over uw bedrijf heeft nagedacht. U legt uit waarom u kiest voor de locatie en rechtsvorm van uw bedrijf. Maak uw bedrijf concreet Beschrijf wat u gaat doen, hoe u het gaat doen en voor wie. Zo ziet u of uw plannen haalbaar zijn. Geef bijvoorbeeld antwoord op de vragen: Wat voor soort bedrijf wilt u beginnen en wanneer? In welke behoefte voorziet u? Hoe gaat u de onderneming succesvol maken en hoe heeft u zich georiënteerd? Wat zijn de voordelen en welke risico’s ziet u? Tip: leg uw plan aan iemand voor Leg uw plan eerst aan bekenden voor en daarna aan 'professionals', de bank bijvoorbeeld. Zo kunt u uw verhaal oefenen en krijgt u meteen advies. Kies een rechtsvorm Uw bedrijf heeft een bepaalde juridische vorm, de rechtsvorm. De rechtsvorm bepaalt onder andere of u privé aansprakelijk bent. Geef aan in uw plan voor welke rechtsvorm u kiest en waarom. Een reden kan zijn vanwege een gunstige belastingregel of om aansprakelijkheid te beperken. Bedrijfsgegevens Vermeld uw bedrijfsgegevens, voor zover die al bekend zijn. Bijvoorbeeld: bedrijfsnaam, adres, plaats, postcode, telefoonnummers, adres en website. Op zoek naar een goede bedrijfsnaam? Een goede bedrijfsnaam is essentieel voor het slagen van uw onderneming. Aan welke eisen moet een bedrijfsnaam voldoen? Hoe komt u erachter of uw bedrijfsnaam nog niet bestaat? Volg het stappenplan ‘Hoe kies je een goede bedrijfsnaam’. Welke locatie kiest u? U geeft hier aan op wat voor locatie u uw bedrijf gaat vestigen. Gaat u vanuit huis werken, in een bedrijfsverzamelgebouw of heeft u een winkelpand op het oog? Schrijf op waarom u kiest voor huren of kopen. Ook kunt u hier beschrijven of: er uitbreidingsmogelijkheden zijn; u op de hoogte bent van het bestemmingsplan; er genoeg parkeergelegenheid is voor klanten en leveranciers; uw locatie bereikbaar is per openbaar vervoer. Bron:

70 Starten als freelancer/zzp'er
Wat is mijn markt? Starten als freelancer/zzp'er Marktonderzoek U bent overtuigd van uw product of dienst, maar zijn anderen dat ook? Met een marktonderzoek bekijkt u of er klanten zijn voor uw bedrijf. Ook brengt u de concurrentie in kaart. Zo ziet u hoe u zich kunt onderscheiden. Uw marktonderzoek vormt dan ook de basis voor uw marketing. Klantenanalyse: hoe ziet uw markt er uit? U weet pas hoe u uw product of dienst kunt verkopen als u weet wie uw klanten zijn. Met een klantenanalyse brengt u uw potentiële klanten zo gedetailleerd mogelijk in beeld. Bijvoorbeeld waar uw klanten vandaan komen, welke leeftijd ze hebben en hoe en waar ze hun geld uitgeven. Lees meer over klantenanalyse Concurrentieonderzoek: wat weet u van uw concurrenten? Meestal bent u niet de enige die een bepaalde dienst of product aanbiedt. In een concurrentieonderzoek gaat u na wie uw concurrenten zijn en wat ze precies doen. Wie zijn uw belangrijkste concurrenten? Wat bieden zij voor product of dienst en voor welke prijs? Lees meer over concurrentenonderzoek Bron:

71 Starten als freelancer/zzp'er
Marketing Starten als freelancer/zzp'er Marketingmix: hoe pakt u uw marketing aan? Een marktonderzoek is de basis voor uw marketing. U verzamelt gegevens over klanten en concurrenten. Die gegevens gebruikt u bij het maken van een concreet plan van aanpak: de marketingmix. Daarin werkt u de verschillende onderdelen van uw marketing uit, zoals product, prijs en promotie. Lees meer over marketingmix U wilt dat klanten voor úw bedrijf kiezen. En niet voor uw concurrent. Hoe gaat u dat voor elkaar krijgen? Met de marketingmix vertaalt u snel uw plannen naar een praktische aanpak. Van marktonderzoek naar marketingmix De uitkomsten van uw marktonderzoek laten zien wie uw klanten zijn en waar u die kunt vinden. Met de marketingmix werkt u uit hoe u uw marketing in de praktijk gaat uitvoeren. Daarmee geeft u een duidelijk eigen gezicht aan uw bedrijf, dat past bij de wensen van uw klanten. Heeft u een klein budget en wilt u uw bedrijf promoten? Lees het artikel 'Gratis promotie, zo doe je dat' in Eigen Bedrijf. De marketingmix: een kloppend plaatje U wilt dat uw marketing past bij het beeld dat u wilt uitstralen. Stel: u heeft gekozen voor een statig herenhuis als bedrijfspand. Dan wilt u waarschijnlijk aan uw klant overbrengen dat uw product van hoogwaardige kwaliteit is. En niet dat u een prijsvechter bent. Met de marketingmix stemt u de verschillende elementen van uw marketing op elkaar af, zodat het totaalbeeld 'klopt'. De P's van de marketingmix Product Product staat voor meer dan alleen uw product of dienst. Wat is de toegevoegde waarde? Welk probleem lost het op? Welke kansen biedt het? Denk ook aan verpakking, garantievoorwaarden, uitstraling en merk. Prijs De prijs zegt iets over het product dat u levert, maar ook over het deel van de markt waar u zich op richt. Met een hoge prijs trekt u een andere doelgroep dan met een stuntprijs. Plaats De plaats waar uw bedrijf is gevestigd, is niet altijd de plaats waar klanten uw product vinden. Dat kan bijvoorbeeld ook in een winkel zijn, via een distributeur of op internet. Promotie Promotie maken kan op allerlei manieren en via verschillende kanalen. Ook beurzen, nieuwsbrieven of Twitter zijn mogelijke promotiekanalen. Presentatie Uitstraling en imago beïnvloeden de keuze van de klant. Laat uw presentatie goed aansluiten bij de rest van uw marketingmix. Maak uw marketingmix maatschappelijk verantwoord De vraag naar duurzame producten en diensten neemt toe. U kunt daar op inspelen met uw marketingmix. Lees Duurzame marketing (brochure van MVO Nederland) Scan uw bedrijf om erachter te komen hoe bewust u onderneemt Bron:

72 Starten als freelancer/zzp'er
Financiën Starten als freelancer/zzp'er Uw financiële plan Een bedrijf starten kost geld. In het financiële deel van uw ondernemingsplan berekent u hoeveel geld u nodig heeft en waar u dat vandaan haalt. Ook begroot u hoeveel winst uw bedrijf gaat maken. Een compleet financieel plan bestaat uit de volgende begrotingen: Investeringsbegroting In de investeringsbegroting zet u op een rij welke investeringen nodig zijn om te starten en welke kunnen wachten. Zo ziet u hoeveel geld u minimaal nodig heeft om uw bedrijf te kunnen beginnen. Financieringsbegroting In uw financieringsbegroting werkt u uit hoe u de investeringen uit uw investeringsbegroting gaat bekostigen. Dit kan met eigen geld (eigen vermogen) of geld van financiers, zoals een bank (vreemd vermogen) of een combinatie van die twee. Exploitatiebegroting Met een exploitatiebegroting berekent u of uw bedrijf rendabel is. U maakt een inschatting van de omzet. Daarna bekijkt u wat de kosten zijn om uw bedrijf draaiende te houden. Daarmee kunt u berekenen of uw bedrijf winst of verlies gaat maken. Liquiditeitsbegroting In een jaar wisselen inkomsten en uitgaven vaak sterk. In uw liquiditeitsbegroting staan ontvangsten en uitgaven in een periode, bijvoorbeeld per maand of per kwartaal. Zo ziet u op welke momenten u geld overhoudt of extra geld nodig heeft. Persoonlijke begroting U kunt ook eerst kijken hoeveel geld u privé nodig heeft en daar uw financieel plan op baseren. U berekent wat u minimaal nodig heeft en telt daar belastingen, inkoopkosten en bedrijfskosten bij op. Zo weet u wat u minimaal moet omzetten om privé rond te kunnen komen. Bron:

73 Starten als freelancer/zzp'er
Bijlagen Starten als freelancer/zzp'er De gegevens die in het plan staan, komen ergens vandaag. Onderzoeken, onderbouwing en de financiële onderbouwing boeg je toe als bijlage. De lezer van het plan moet ervoor kunnen kiezen om deze bijlage in te zien.

74 Starten als freelancer/zzp'er
Voor- en nadelen + - - Eigen baas - Vrijheid - Specialisme - Ontevreden over baan - Meer geld verdienen - Werk en gezin combineren - Gat in de markt - Realiseren ideeën/droom - Aantal klanten/verkoop - Onbegrip thuisfront - Eenzaamheid - Onzekerheid - Wanbetalers - Belastingdienst - Dure verzekeringen - Lange werkdagen Wat kunnen positieve kanten van ondernemerschap zijn en wat kan negatief zijn… Deze sheet komt aan het einde van het programma terug. Zijn de studenten van mening veranderd? TIP: bespreek als docent deze voor- en nadelen en zijn er nog andere te bedenken?


Download ppt "Starten voor het onderwijs"

Verwante presentaties


Ads door Google