Introductiebijeenkomst

Presentatie over: "Introductiebijeenkomst"— Transcript van de presentatie:

1 Introductiebijeenkomst
Compacten van de taalles voor (hoog)begaafde leerlingen Wat is compacten en verrijken? Compacten en verrijken zijn begrippen die meestal gebruikt worden in de context van onderwijs voor (hoog)begaafde leerlingen. Leerlingen die (hoog)begaafd zijn, hebben in de regel minder behoefte aan instructie en aan herhalings-en oefenstof en verder zijn ze in staat leerstof in een hoog tempo te verwerken (Bronkhorst en Drent, 2001). De leerstof in methoden zal dus niet altijd passen bij deze leerlingen, er zullen aanpassingen nodig zijn. Die aanpassingen worden wel aangegeven met de term ‘compacting’: het indikken van de reguliere lesstof waarbij de stof beperkt wordt tot de essenties (Janson en Noteboom, 2004). Compacten heeft enerzijds als doel te voorkomen dat leerlingen zich gaan vervelen en gedemotiveerd raken wanneer zij steeds leerstof moeten oefenen en herhalen die ze al beheersen. Anderzijds komt door het indikken tijd vrij die anders gevuld kan worden, namelijk met leerstof die meer een beroep doet op de intellectuele capaciteiten van deze leerlingen. Leerstof die ervoor zorgt dat ze ‘leren te leren’ (Bronkhorst en Drent, 2001), in de vorm van alternatieve, ‘rijke’ taken. We vatten de term ‘verrijken’ op zoals Bonset e.a. (2003) dat doen in navolging van Pluymakers en Span (2001): verrijken is daar uitdrukkelijk iets anders, iets meer dan wat men noemt ‘verdiepen en verbreden’. Deze laatste twee termen duiden op de inhoudelijke component van de verrijkingstaak. Het gaat dan om het vergroten van het kennisarsenaal, en bij het verdiepen bovendien om een manier van verwerken die verder gaat dan het opslaan van feitenkennis. Essentieel voor een verrijkingstaak is dat deze, behalve op dit wat ook mikt op het hoe, oftewel op het uitbreiden van de metacognitie: het kennisgebied dat gaat over hoe mensen kennis verwerven.(2003: 23). Bonset e.a. (2003) onderscheiden voor verrijkingstaken verschillende doelstellingen, op verschillende domeinen: - vakinhoud (je leert bijvoorbeeld iets over taalstructuur of over het effect van taal in reclame); - vak- of disciplinegebonden kennis over methoden en technieken van onderzoek (hoe houd je een interview bijvoorbeeld, of hoe vind je informatie in een naslagwerk); - kennis over meer algemeen toepasbare procedures en strategieën om werk aan te pakken en (bij) te sturen (hoe maak je een bijvoorbeeld een planning of een verslag, een presentatie); - algemene kennis over leerprocessen; - persoonsgebonden kennis van de leerling over zichzelf als lerende (je leert waar je goed en minder goed in bent, wat je leerstijl is, hoe je je werk en leerstrategie af kunt stemmen op de specifieke taak); - kennis over samenwerkprocessen en de eigen rol daarin (je leert bijvoorbeeld dat samen werken en samen denken bijdraagt aan de kwaliteit van het werken en denken). Introductie ©SLO 2009 Powerpointpresentatie bij de scholing 'Compacten van de taalles'

2 Richtlijnen bij het compacten
Wat schrappen? Schrap 50% tot 75% van de oefenstof Schrap 75% tot 100% van herhaling Schrap verrijkingsstof die meer van hetzelfde biedt Wat wel aanbieden? introductie van een nieuw thema bied instructie verkort aan (of laat instructie achterwege) ontdek- en onderzoeksactiviteiten verrijkingsstof die wezenlijk moeilijker is (open opdrachten) belangrijke leerstappen in de leerlijn (nieuwe leerstof) betekenisvolle taalactiviteiten (variatie in informatiebronnen) taalactiviteiten die gericht zijn op metacognitieve vaardigheden Niet vakinhoudelijke, pedagogische en onderwijskundige overwegingen bijvoorbeeld wel samenwerkingsopdrachten aanbieden Compacten van de taalles Compacting van taal Bij het compacten van de taalles of taalmethode gaat het erom voor de leerling die goed is in taal (begaafd, hoogbegaafd, goed in taal) een selectie te maken, wat zinvolle lesstof is voor deze kinderen en wat ze mogen overslaan. Immers, gezien hun vaardigheid kunnen ze met minder uitleg, oefening en herhaling dan de taalmethode biedt. SLO heeft richtlijnen ontwikkeld voor het compacten van de methode voor de (hoog)begaafde leerlingen: kinderen die methodegebonden toetsen doorgaans goed maken en/of een A-score of hoge B-score halen op de toetsen Taal van het Leerlingvolgsysteem van de CITO-groep. Op basis van de richtlijnen zijn compactingprogramma's gemaakt bij taalmethodes, waarin per les wordt aangegeven, wat deze leerlingen wel moeten meedoen/maken en wat ze mogen overslaan. Veel leerkrachten durven niet goed opgaven voor leerlingen te schrappen uit angst belangrijke onderdelen over te slaan en de kinderen tekort te doen. Zelfs als ze zien wat SLO allemaal laat overslaan, krijgen sommigen het gevoel dat dit voor (hun) kinderen veel te veel is. Daarom is het goed als men zelf een stukje uit de eigen methode en het eigen leerjaar compact. Opdracht 1: Compacten volgens SLO-richtlijnen U bespreekt aan de hand van de richtlijnen zoals SLO die heeft gehanteerd heeft (zie ook pagina 5 handleiding) en is het de bedoeling dat deelnemers deze bekijken en aan de hand daarvan hun eigen ideeën daarnaast leggen. Het bespreken van de richtlijnen geeft een idee van de keuzes die gemaakt kunnen worden en wat de achterliggende gedachten zijn. ©SLO 2009 Powerpointpresentatie bij de scholing 'Compacten van de taalles'

3 Wat wordt wel aangeboden?
Introductie van een nieuw thema Verkorte (of geen) instructie Ontdek- en onderzoekactiviteiten Verrijkingsstof die wezenlijk moeilijker is (open opdrachten) Belangrijke leerstappen in de leerlijn (nieuwe leerstof) Betekenisvolle taalactiviteiten Taalactiviteiten gericht op metacognitieve vaardigheden Rekening houden met niet vakinhoudelijke, pedagogische en onderwijskundige overwegingen Compacten van de taalles Compacten van de taalles Welke onderdelen wel aanbieden? De introductie van een nieuw thema, waar in de eerste les meestal het thema in verhaalvorm wordt aangeboden: dit maakt de woordenschat rond het thema actief en biedt aanknopingspunten tot de opdrachten waarin samenwerkend leren en interactief taalonderwijs centraal staan. Een verkorte of soms zelf geen instuctie aan te bieden. Aanbieden van ontdek- en onderzoeksactiviteiten Methodegebonden verrijkingsopdrachten. Deze zijn alleen aan te raden wanneer het gaat om opdrachten met een hogere moeilijkheidsgraad. Belangrijke leerstappen in de leerlijn, zoals nieuwe leerstof worden ook niet overgeslagen. Hierbij wordt vooral rekening gehouden met de leerlijnen spreken/luisteren (praktische oefeningen) en formele taalbeschouwing (komt een begrip voor aan bod, dan doet de (hoog)begaafde leerling mee). Betekenisvolle taalactiviteiten (opdrachten gericht op generalisatie en transfer). Taalactiviteiten gericht op metacognitieve vaardigheden (alle reflectieve activiteiten) ook aangeboden. Het is belangrijk rekening te houden met niet vakinhoudelijke overwegingen zoals organisatorische (een leerling moet niet steeds van zijn werk gehaald worden om weer even mee te doen), pedagogische of onderwijskundige overwegingen: het is goed om de leerlingen mee te laten doen aan activiteiten die samen worden uitgevoerd (SLO, 2009) ©SLO 2009 Powerpointpresentatie bij de scholing 'Compacten van de taalles'

4 Hoe gaan we om met spelling?
Vooraf toetsen: 1. De toets wordt goed gemaakt. Als de toets goed gemaakt wordt, worden de bijbehorende spellingsoefeningen overgeslagen, behalve de leerkrachtgebonden les aan het begin van het blok. Dit is de les waarin het woordpakket wordt geïntroduceerd en de spellingsregel wordt uitgelegd. 2. De toets wordt op onderdelen niet goed gemaakt. Stap 1: Toets welke spellingscategorie(ën) van de vier spellingscategorieën onvoldoende beheerst word(t)(en). Stap 2: Stel vast tot welke spellingscategorie(ën) de fout(en) behoort/behoren. Stap 3: Leg de denkwijze/strategie/regel uit en maak daarbij gebruik van de voorbeeldwoorden. Stap 4: Geef een of enkele oefeningen uit de methode die betrekking hebben op de spellingscategorie(ën) waartoe de fouten behoren. Compacten van de taalles Compacting van taal - Anders dan bij compacten van rekenen maken de leerlingen die werken met het compacte programma van de methodegebonden toetsen van taal op hetzelfde moment als de andere leerlingen. De reden hiervoor is dat ook leerstof uit voorafgaande blokken in de toets aan bod komt. - De methodegebonden spellingstoets wordt wel vooraf afgenomen, omdat hierin wel getoetst wordt wat in een voorafgaand blok aan bod is gekomen. Wanneer de toets goed gemaakt wordt, kunnen bijbehorende spellingsonderdelen worden overgeslagen op de leerkracht gebonden les na. Is de toetst slecht gemaakt, dan kan men door middel van een foutenanalyse achterhalen welke van de vier spellingscategorieën nog niet beheerst wordt door de leerling. ©SLO 2009 Powerpointpresentatie bij de scholing 'Compacten van de taalles'

5 Voorbeeld uit een Routeboekje
Routeboekje Taal Actief groep 6 Groep 6 Blok 2 Les 14 Basisles Waar? Blz Doen? JJ? Ok? LB6 35 De Japanse camera nee Klaar? ja Les 15, Toets KB6 11 Toets 2 12 Toets (vervolg) 4 dagen differentiatielessen Herhaling/ verrijking Dag 1 TBE6 16 R3 Vroeger en nu? 17 V3 De beer en de prinses ja, alleen deel 2 Compacten van de taalles Compacting van taal De compactingprogramma's zoals ze bij de methode zijn gemaakt op basis van de richtlijnen, zijn uitgewerkt in Routeboekjes voor de leerlingen. In de routeboekjes zien de leerlingen per les en per opgave wat ze mee moeten doen of moeten maken, en wat ze mogen overslaan. Ze kunnen hiermee, na een introductie zelfstandig aan de slag. Opdracht 2: Compacte programma's in Routeboekjes Bij deze opdracht maken de deelnemers kennis met de adviezen van de compactingprogramma's zoals deze zijn uitgewerkt in de Routeboekjes voor de kinderen. Men kijkt concreet bij enkele lessen, aan de hand van de leerlingen boeken en een print van Routeboekjes, welke adviezen worden gegeven en gaat na of men zich hierin kan vinden. - Ook komt aan de orde in hoeverre men ermee kan omgaan, kinderen zelf keuzes te laten maken en verantwoordelijkheid te geven voor het eigen leerproces. - De deelnemers kunnen zelf ook aanpassingen maken in de programma, wanneer men meer of minder wil laten overslaan in de leerstof. - Er wordt nu nog niet ingegaan op de praktische uitvoering met de kinderen in de klas. Dit komt aan de orde in 'Voordat u begint...' LB=lesboek, WB=werkboek, KB=Kopieerbladen, TBE=Taalboek Extra, HL=handleiding, Ja=meedoen met groep, JJ = groepsopdracht, Ok=(goed)gedaan ©SLO 2009 Powerpointpresentatie bij de scholing 'Compacten van de taalles'

6 Criteria verrijkingsmateriaal voor taal
Criteria waaraan verrijkingsmateriaal voor taal moet voldoen (zie 'Slimme Taal') Het biedt interessante en uitdagende opdrachten voor (hoog)begaafde leerlingen Het bevat een goede afwisseling (qua inhoud en werkvormen) Het is constructief van aard Het bevat open problemen Het maakt verschillende oplossingswegen mogelijk Het stimuleert een onderzoekende houding Het lokt interactie uit Het roept reflectie op Verrijken van de taalles Verrijking van de taalles Bij dit onderdeel komt aan de orde dat compacten alleen niet voldoende is. Het is een gedeeltelijke oplossing. De kinderen hebben vervolgens behoefte aan verrijking. Verrijken is meer dan 'verdiepen en verbreden'. Essentieel voor een verrijkingstaak is dat deze behalve op het wat ook mikt op het hoe, oftewel het uitbreiden van de emtacognitie: het kennisgebied dat gaat over hoe mensen kennis verwerven. Het is belangrijk om eisen en daarmee doelen te stellen aan de verrijkingsopdrachten. Voor de leerling met duidelijk zijn dat de aangeboden verrijking niet vrijwillig is, maar dat er iets van hen wordt verwacht. Opdracht 3: Laat de deelnemers eerst nadenken over de criteria waaraan verrijkingmaterialen en opdrachten volgens hen aan moet voldoen. Bespreek vervolgens de criteria op dia 6 voor verrijkingsstof voor taal en laat de deelnemers de verschillen bekijken. Hebben de deelnemers nog aanvullingen? Is het duidelijk wat er met elk van de criteria bedoeld wordt? ©SLO 2009 Powerpointpresentatie bij de scholing 'Compacten van de taalles'

7 Aan de slag met verrijking
1. Bestaand verrijkingsmateriaal inzetten Op onze website van het Landelijk Informatiepunt Hoogbegaafdheid Primair Onderwijs treft u een overzicht aan van verrijkingsmaterialen Voorbeelden verrijking: Vooruit Slimme Taal Villa Alfabet/Villa Verdieping Beter gedaan dan gelaten Bolleboos Rekenen Wiskunde - Reis om de wereld in 80 dagen Plustaak Taal en Lezen Taal- en zaakvakken met webquests Wensen: Enerzijds bronnenboek met verrijkende taal opdrachten waar scholen uit kunnen putten Anderzijds uitgebreide methodegebonden verrijking Verrijken van de taalles Verrijking van de taalles Wees ervan bewust dat verrijkingsmethoden- en materialen geen rijk onderwijsaanbod garanderen. Belangrijk is dat de verrijkingsstof actief wordt aangeboden. Het initiatief daarvoor ligt bij de leerkracht. Zoals eerder gezegd zullen er aanvullende doelen geformuleerd moeten worden voor het aanvullende leerstofaanbod en er zullen eisen gesteld moeten worden aan het werken met de verrijkingsstof. Het is daarom van belang er voor te zorgen dat de leerkracht uitleg, begeleiding en feedback geeft, zowel het product als het proces beoordeelt en deze beoordeling ook rapporteert. Opdracht: Laat de deelnemers de materialen op de sheet bekijken en bespreek vervolgens: - Het belang van het aanbieden van verrijkingsmateriaal. - Benadruk dat leerkrachten eisen en doelen aan verrijkingstaken dienen te stellen en dat verrijking niet vrijblijvend is voor de betreffende leerlingen. - De leerkracht zal instructie, feedback en begeleiding moeten verzorgen. - Aan de hand van dia 8 kunt u bespreken wat de kracht en het belang is van gesprekken binnen verrijking. - Verrijking op gebied van taal vindt men niet alleen binnen het vakgebied van taal, maar ook binnen andere vakgebieden. Op de lijst met verrijkingsmaterialen vinden de deelnemers een beschrijving van verschillende verrijkingsmaterialen die taalgerelateerd zijn: taal, lezen, algemene materialen talige aspecten, materialen wereldoriëntatie met talige aspecten, materialen studievaardigheden met talige aspecten. Op de website van het Landelijk Informatiepunt (Hoog)begaafdheid Primair Onderwijs vinden de deelnemers een overzicht van alle verrijkingsmaterialen, waaronder verrijking voor taal. Zij vinden hier ook informatie over en bestelgegevens van de materialen. ©SLO 2009 Powerpointpresentatie bij de scholing 'Compacten van de taalles'

8 Aan de slag met verrijking
2. Gesprekken voeren Gesprekken met kinderen zijn enorm belangrijk (“vertel eens, leg eens uit”) i.v.m. reflectie en het ontwikkelen van metacognitieve vaardigheden Zowel individueel als in (kleine) groepen Dit kan aan de hand van onderwerpen uit de actualiteit maar ook aan de hand van breinbrekers, puzzels, raadselverhalen ("hoe kom je aan de oplossing", "waarom pak je het zo aan"). Verrijken van de taalles Verrijking van de taalles Zoals gezegd is het van belang dat de leerkracht uitleg, begeleiding en feedback geeft, zowel het product als het proces beoordeelt en deze beoordeling ook rapporteert. De leerling heeft dan ook het gevoel dat het werk dat hij verricht rondom verrijking serieus genomen wordt. Aan de hand van deze dia kunt u bespreken wat de kracht en het belang is van gesprekken binnen verrijking. ©SLO 2009 Powerpointpresentatie bij de scholing 'Compacten van de taalles'

9 Voordat u begint … In het team: welke aandachtspunten?
Signaleren van leerlingen Organisatie van het compacten Keuze van materialen Verrijking of basisstof Planning Begeleiding en ondersteuning Evaluatie en beoordeling Relatie met de groep Voordat u begint … Voordat u begint... Inventariseer en bespreek met het team welk beeld nu is ontstaan over wat compacten en verrijken dagelijks betekent voor de doelgroepleerlingen, voor de andere leerlingen en voor hen als leerkracht. Orden deze inbreng op een bord of flap. Vervolgens laat u de teamleden aan de hand van de opdracht 'het invoeren van acties' samen bespreken welke acties concreet genomen/uitgevoerd moeten worden om een traject van compacten en verrijken succesvol binnen de groep uit te voeren. Compacten van de taallessen is een mooie oplossing voor de (hoog)begaafde leerlingen. Ze hoeven minder overbodigs te doen, hun motivatie neemt toe en ze houden tijd over om aan verrijkingsopdrachten te werken. Voor u als leerkracht betekent het wel, dat u het een en ander in uw groep (en ook binnen de school) moet organiseren om er zorg voor te dragen dat een traject van 'compacten en verrijken' slaagt. Door gezamenlijk met elkaar als team te bespreken wat men belangrijke kenmerken vindt, ontstaat er (een aanzet tot) een gemeenschappelijke visie. Dit is belangrijk als men verrijkende materialen wil aanschaffen en ook voor hoe men de begeleiding van (hoog)begaafde leerlingen schoolbreed wil aanpakken. Opdracht 4: Wat vraagt het invoeren aan acties? De deelnemers gaan in groepjes na, wat het invoeren van een traject 'compacten en verrijken' binnen hun groep voor consequenties heeft voor henzelf, voor de (hoog)begaafde leerlingen en voor de hele groep. En wellicht ook voor hun collega's en afspraken binnen school. Waar moet men praktisch aan denken, wat moet geregeld worden, enzovoort. U presenteert eerst de diverse aandachtsgebieden die een rol spelen bij het invoeren en uitvoeren van een succesvol traject 'compacten en verrijken'. - Signaleren en selecteren van leerlingen (inclusief de communicatie met de ouders daarover); - Organisatie van het compacten (werken met routeboekjes, wel/niet meedoen met de groep); - Kiezen van geschikte verrijkingsmaterialen; - Organiseren van de verrijking in gezamenlijke lessen en als alternatief programma (keuze planperiode, zelfstandigheid en zelfverantwoordelijkheid); - Werken met een planning en een logboek, eventueel de organisatie van een verrijkingsgroep); - Begeleiding en ondersteuning (de rol van de leerkracht: instructie en ondersteuning, observatie, reflectie en beoordeling); - Evaluatie, eisen stellen en rapporteren. Het resultaat moet zijn dat helder is welke praktische gevolgen de invoering heeft. Laat de deelnemers de 'spinnen' in bijlage 1 gebruiken, om notities te maken. De hoofdgebieden die het betreft zijn vast gegeven. Indien men er een mist, kan deze worden toegevoegd. Noteer bij elk hoofdgebied wat er voor acties verwacht worden. Bijvoorbeeld bij het hoofdgebied 'verrijking voorbereiden'. Wat betekent dat concreet en voor wie? Een traject van 'compacten en verrijken' ingaan, is een keus van het hele team. Er moeten niet alleen allerlei zaken binnen de klas geregeld worden, ook zijn er onderwerpen die de hele school betreffen. Dat kan het organiseren van het printen van Routeboekjes zijn, maar ook de organisatie betreffen van een eventuele schoolbrede verrijkingsgroep of het kiezen van verrijkingsmaterialen. Het kan handig zijn om samen vast te stellen welke 'klussen' er allemaal te doen zijn, taken te verdelen en afspraken te maken. Dit verhoogt de kans van slagen van het traject. Opdracht 5: Aandachtspunten en afspraken binnen het team. Biedt deelnemers het overzicht van aandachtspunten en afspraken aan. - Het team bekijkt gezamenlijk het schema bij de opdracht (bijlage 2). In dit schema worden verschillende grote en kleinere taken beschreven die bij een succesvol traject vroeger of later moeten worden uitgevoerd. Het team heeft gelegenheid om gezamenlijk deze taken te bekijken, eventueel aan te vullen en indien mogelijk te verdelen. - Om de daad bij het woord te voeren zou aandachtspunten vertaald in afspraken geformuleerd kunnen worden: wie doet wat en voor wanneer? (Zie bijlage 2) Probeer ervoor te zorgen dat er aan het eind van de bijeenkomst in ieder geval enkele concrete afspraken van een naam en datum zijn voorzien. - Bekijk samen als team de lijst 'aandachtspunten en afspraken' op de volgende pagina. Hierin staan aandachtspunten die bij een traject 'compacten en verrijken' van belang zijn, vertaald in afspraken: wat is er te doen, wie doet wat en (voor) wanneer? Stel eventueel een prioriteitenlijstje vast. Immers, niet alles kan meteen. - Welke aandachtspunten mist u? Vul deze aan in de lijst en kijk ook hierbij hoe deze aangepakt kunnen worden, door wie en wanneer. ©SLO 2009 Powerpointpresentatie bij de scholing 'Compacten van de taalles'