Hoe begin je eraan? Dpb Brugge 11/03/2015 K. De Strooper Taalbeleid Hoe begin je eraan? Dpb Brugge 11/03/2015 K. De Strooper

TAALBELEID

TAALBELEID

Taalbeleid is … = “een structurele en strategische poging van een schoolteam om de onderwijspraktijk aan te passen aan de taalleerbehoeften van de leerlingen met het oog op het bevorderen van hun algehele ontwikkeling en het verbeteren van hun onderwijsresultaten.” Structureel Strategisch Schoolteam Taalleerbehoeften van leerlingen Bevorderen algehele ontwikkeling Verbeteren onderwijsresultaten

Hoe ‘werkt’ taalbeleid? Doelgericht leerling – klas – school Taalgericht taal is middel en doel Structureel elke les – preventie Strategisch cyclus In dialoog met hele team Schoolspecifiek school is uniek Samenhang proberen nastreven

Over welke taal gaat het eigenlijk? Soorten ‘taal’ op school Standaardnederlands gebruikt bij elke communicatie (directie, leraren, ondersteunend personeel en leerlingen) Schooltaal gebruikt om leerstof over te dragen en te verwerken Vaktaal nodig om in een vak te volgen Instructietaal instructiewoorden en het formuleren van vragen of opdrachten

figuurlijke taal in zegswijzen woorden met een dubbele betekenis Schooltaal Alledaagse woorden figuurlijke taal in zegswijzen woorden met een dubbele betekenis verbindings- en verwijswoorden Algemene schooltaal abstracte begrippen, bv. kenmerk, functie functiewoorden, bv. ten eerste, daarna, vervolgens instructiewoorden, bv. bespreken, uitleggen

samenstellingen, bv. stroomkring afleidingen, bv. ontembaar, ontzet Vaktaal Wetenschappelijk perspectief bv. vergelijking, membraam, lijdend voorwerp Woorden met verschillende betekenissen, afhankelijk van het vak (context) bv. cel, behoefte, uitzetten Woorden moeilijk door de vorm samenstellingen, bv. stroomkring afleidingen, bv. ontembaar, ontzet

Instructietaal Werkwoorden die aangeven wat de leerlingen moeten doen bv. benoem, bespreek, schets, markeer … Formulering van opdrachten

Wat heeft ‘taal’ met ‘leren’ te maken? Hoe leer je het best? Luisteren Lezen Uitleggen aan anderen Toepassen Doen Erover praten Zien Horen

Leren is een sociaal gebeuren! Interactie! Leren is een sociaal gebeuren!

Deel 1: Bouwstenen van taalbeleid

1. Doelen voor taal op Leerlingniveau Taalcompetent zijn ‘Efficiënt’ communiceren Standaardnederlands? ‘geletterdheid’ Taaldoelen LP Nederlands Toename complexiteit Verschillende taalhandelingen Schooltaal Wetenschappelijk taal ontwikkelen Analyse vakterminologie Toename abstractieniveau Vaktaalwoorden Té wetenschappelijk, teveel ‘evidenties’, teveel doceren…

2. Werken aan taalontwikkeling in het vakgebied taal 1. Krachtige didactiek zelf ontdekken diversiteit grenzen verleggen positief leerklimaat motivatie hoge verwachtingen 2. Kwaliteitsvolle taken aantrekkelijk relevant thematisch geïntegreerd 3. Samen staan ze sterk(er) ‘oefenen oefenen ‘ zelfvertrouwen heterogene groepjes coach 4.Ondersteuning op maat voor - tijdens – na (+ OVUR) 5. Taal beschouwen taalgebruik en taalsysteem + 6. Omgaan met minder taalvaardige leerlingen detecteren ≠> apart behandelen! recht op krachtige taaldidactiek

3. Werken aan taalontwikkeling in de niet-taalvakken Enkele aandachtspunten: 1. doceren ----- inzicht 2. ‘Sesam open je’ 3. interactie: over de leerstof in de vaktaal (‘duurzaam’ verwerven) 4. bronnen: functioneel lezen 5. lees- en schrijfsituaties scheppen 4. werk trajectmatig (+ zorg voor transfer) 5. taal(vaardigheid) bevorderen: vakoverschrijdend werken 6. ‘vakdoelen’ niet in het gedrang … integendeel

4. Evalueren en opvolgen van taalontwikkeling 1. Waarom evalueren? informeren ondersteunen besluiten 2. Wat evalueren? taalgedrag, -kennis en –attitudes product – proces 3. Hoe evalueren? vaardigheden attitudes en taalgedrag kennis peer- en zelfevaluatie 4. Opvolgen

5. Omgaan met meertaligheid LEERKRACHTIGE TAALOMGEVING/DIDACTIEK!

6. Ouders en de buurt betrekken bij het taalbeleid Ouders zijn partners (verrijkende competenties) 2. Ouders zijn betrokken opm: ‘thuistaal’ schoolse competenties 3. ‘Brede’ school

Deel 2: Taalbeleidsplan opstellen

10 tips voor efficiënt uitvoeren TB plan Iedereen geïnformeerd Hele team actief Realistisch blijven (tijd, vernieuwingen) Olievlekstrategie Kernteam of taalbeleidscoördinator Externe hulp, deskundigheid Intensief blijven overleggen Successen tellen ook Doelstellingen blijven bewaken Evalueer permanent

Belang van kleine stappen Niet iedereen houdt van ‘bruuske’ revoluties Trouwens: leerproces Hou rekening met verschillende types leraars Zorg ervoor dat de vernieuwing: Voordelig is Niet teveel botst met huidige praktijk Concreet en haalbaar is Uittestbaar is Probleemgeoriënteerd is Acties leraars stapsgewijs opbouwen Eerst op: kennisaspect – materieel aspect Daarna pas: overtuigingsaspect - competentieaspect Welke voordelen heeft het (voor mij)? Is het nieuwe inpasbaar in het oude? Is het moeilijk om te begrijpen? Kan ik het uitproberen? Kan ik de gevolgen zien? Is het praktisch haalbaar? Is het concreet? Speelt het in op mijn problemen? Word ik ondersteund?

Hoe overleggen over taalbeleidsplan? Leerkrachten individueel Doelstellingen => prioritaire acties -> synthese maken => personeelsoverleg -> teamoverleg => personeelsoverleg Per graad -> graadcoördinator + directie/team taalbeleid In groepen -> doelen selecteren => personeelsvergadering -> acties zoeken => personeelsvergadering Personeelsvergadering bv via placemattechniek: discussie => prioriteiten Combinatie … Opm: taalbeleidsplan ≠ schoolwerkplan, zorgplan, GOK-plan – wel gerelateerd

Taalbeleidsacties acties : samenspel 4 dimensies Visieontwikkeling vs concrete acties Bottom up vs top down Individuele (vak)leraar vs het team Korte termijn vs middellange en lange termijn

Aanpak mogelijkheid 1: 1. Inhoudelijke component Zie vragen kopie p.2 o.a. visie op taal, taalvaardigheid, taalonderwijs, taalvaardigheidsonderwijs, taal(vaardigheids)verwerving,…? (visietekst?) de belangrijkste doelstellingen met betrekking tot taal(vaardigheid)? stand van zaken? op welke momenten welke concrete acties? de relatie taalbeleid ------ beleidsvoering?  - wie is betrokken?

Aanpak voorbeeld 1: 2. Procesmatige component Zie vragen kopie p.3 1. stappen? 2. teamproces? 3. participanten? 4. communicatie leerlingen? 5. communicatie ouders? 6. structuren? 7. vergaderingen? 8. communicatie naar hogere beleidsvoerders? 9. hoe, waar, wanneer, door wie en op basis waarvan concrete acties? 10. evalueren acties? 11. evalueren strategie? 12. integreren in een schoolwerkplan?

Aanpak mogelijkheid 2: Beginsituatieanalyse leerlingen-, klas- en schoolniveau Bovenstaande documenten: uit; Handboek taalbeleid secundair onderwijs, p. 204, 206-207 en 210 -> Kopie in bijlage

Aanpak mogelijkheden 3 en 4 Steunpunt GOK http://www.steunpuntgok.be/downloads/screeningsinstrument_2008_taal beleid_secundair.pdf -> stand van zaken: waar sta ik als leraar, als school, als team?? 4. ‘Taaldrempels’ van Riet De Vos -> overzichtje van een jaarplanning -> kopie in bijlage

Aanpak mogelijkheid 5 5. Klare Taal rendeert.be > opleiding

Aanpak mogelijkheid 6 < behoeften, klachten in de lerarenkamer (maak eventueel een ‘klachtenbox’ [-spelling]!) Filteren volgens vaardigheden Selecteer een vaardigheid Link met doelstellingen Nederlands => criteria opstellen Hele team past toe Effect evalueren en bijsturen … volgende vaardigheid etc….

Aanpak mogelijkheid 7 Interessant materiaal o.a. voor de verschillende vakken i.v.m. taalgericht vakonderwijs op http://www.kogent.be/taaldrempels-op-school

aanpak mogelijkheid 8 ondersteuning vanuit volgende inspirerende informatie: Van Braak,J. en Schrauwen, W., Stappen op weg naar een taalbeleid op school Link: https://pincette.vsko.be/organisaties/VICOG/website/DPB/BaO/Leergebieden/Taalbeleid/2001-2002- 2%20Stappen%20op%20weg%20naar%20een%20taalbeleid%20op%20school.pdf Van Gorp,.K. en Verheyden, L. , “Taalbeleid op school: hoe begin je eraan? Verkenning van een zoekproces”, Vonk, nov.-dec. 2003, nr 2, jrg 33, p.3-17. Bogaert,N en Van den Branden K., Handboek voor taalbeleid secundair onderwijs, Acco, Leuven/Den Haag, 2013, 278 blz.

Stappen in het taalbeleidsplan (‘routeplanner’) Onderdelen taalbeleidsplan toelichting 1. Synthese beginsituatieanalyse 1.1 Onze schoolcontext 1.2 Onze sterktes en zwaktes 1.3 Onze prioriteiten Noteer cruciale info over 1.1 Lln instroom, ouders, buurt 1.2 Ons taalbeleid in het verleden, onze sterktes of zwaktes op klas- en schoolniveau 1.3 Wat baart ons zorgen? Waaraan iets doen? Welke sterktes behouden of uitbouwen? 2. Doelstellingen Leerlingniveau Klasniveau Schoolniveau Vuistregels voor doelstellingen SMART formuleren Samenhang tussen 3 niveaus bewaken Niet te veel doelen formuleren 3. Acties Welke concrete acties zijn nodig/wenselijk om de doelstellingen te halen? Vuistregels voor acties Wees concreet (wie, wat, wanneer, hoe) Definieer een tijdsperiode Let op samenhang met doelstellingen Werk met actiefiche per actie 4. Hoe evalueren? Hoe opvolgen en in kaart brengen of de acties behoorlijk werden uitgevoerd en de doelstellingen bereikt? Vuistregels voor evalueren Verzamel gegevens om de 3 niveaus Werk met beoordelingssleutels (kijkwijzers) voor de evaluatie van doelen 5. Bijsturen van acties Voortdurend bewaken van de relatie tussen doelstellingen/prioriteiten, concrete acties en het grote kader

Richtlijnen voor een taalbeleidsplan 1. Probleemstelling Wat is het prioritaire probleem voor de school op het vlak van taalbeleid? Hoe manifesteert het probleem zich bij de leerlingen? (objectieve gegevens om het te staven?) Hoe ervaren de leerkrachten het probleem? Hoe gaan de leerkrachten op dit ogenblik om met het probleem? 2. Actiepunten Wat gaat de school ondernemen om het probleem aan, te pakken, beschreven in concrete termen: – Welke acties? Wat is het specifieke doel van deze acties? Welk effect wens je te bereiken? – Wie voert wat uit? Wat doen individuele leerkrachten? Aanvullende leerkrachten? Directie? Wat gebeurt gezamenlijk? Wat gebeurt er, met andere woorden, op het niveau van de individuele leerkracht, op het niveau van samenwerking en overleg tussen leerkrachten, en op het beleidsniveau? Wat is de eventuele inbreng van externen (bijvoorbeeld schoolbegeleidingsinstanties, ouders,…)? – Wanneer worden acties uitgevoerd? Tegen wanneer moet een actiepunt uitgevoerd zijn? – Wie volgt de uitvoering van de acties op? 3. Evaluatie en terugkoppeling – Wat zijn de te verwachten effecten op leerling-, leerkracht- en schoolniveau? Wat hoopt de school concreet bereikt te hebben tegen wanneer? – Hoe worden die resultaten (objectief) gemeten of beschreven? – Wat wordt er met de resultaten gedaan? Waar worden ze besproken, opgevolgd? – Wat is het langetermijnperspectief? Zijn er al ideeën over eventuele volgende stappen?

Gegevens analyseren Hele team Filteren en beoordelen => prioriteitenmatrix Verbinden: ≠ niveaus Rapporteren: kort! sterktes en zwaktes zelfkritisch vermogen … niemand is perfect! Voor? (zeker: leraars, nieuwe leraars/interims, stagiairs, ook: ouders? Externen? Belang hoog Belang laag Huidige werking met doelen is goed A B Huidige werking met doelen is niet ok C D

Belang van teamwerk iedereen is een taalbewuste leraar stroomlijnen iedereen verantwoordelijkheid actielijnen doorkruisen mekaar: klas - school

Evalueren Voortdurend zelfevaluatie Acties uitgevoerd? Doelen bereikt? Onderwijskwaliteit toegenomen? Rapport Dynamisch rapport Toevoegen aan taalbeleidsplan Cruciaal: iets mee doen! “Uit de kwantitatieve en kwalitatieve analyses blijkt dat scholen die werken volgens de kwaliteitscirkel en die rekening houden met de drie niveaus school, leraren en leerlingen, met het creëren van een voldoende groot draagvlak, met netwerking en professionele aanpak van vraaggestuurde nascholing en professionalisering juist de voorbeelden van goede praktijk zijn” (Onderwijsspiegel 2004-2005, p. 25)

Taalbeleid is … Slotbedenking … van een team … een dynamisch verhaal … van een team … met verschillende soorten acties … gebalanceerd rond 4 dimensies Taalbeleid is …

Geraadpleegde literatuur Bogaert,N en Van den Branden K., Handboek voor taalbeleid secundair onderwijs, Acco, Leuven/Den Haag, 2013 Centrum voor taal en onderwijs, Taalbeleid, internet, 2015-02-23 www.taalbeleid.org Lippens M, Taalgericht vakonderwijs, powerpoint, VVKSO, 2010-02-04 Van Gorp,.K. en Verheyden, L. , “Taalbeleid op school: hoe begin je eraan? Verkenning van een zoekproces”, Vonk, nov.-dec. 2003, nr 2, jrg 33, p.3-17.