Vluchtelingen: de ultieme uitdaging voor Europa? Prof.dr. Han Entzinger Erasmus Universiteit Rotterdam Docentendag Maatschappijleer ProDemos, Den Haag, 29 januari 2016

Te behandelen thema’s: De huidige vluchtelingencrisis Uitdagingen voor Europa Vluchtelingen en integratie in Nederland

Deel I: De huidige vluchtelingencrisis

Recente ontwikkelingen Wat is er momenteel aan de hand? Zeer sterke toename in korte tijd van ‘spontane’ migratie naar Europa, m.n. vluchtelingen uit Syrië.

.

Recente ontwikkelingen Wat is er momenteel aan de hand? Zeer sterke toename in korte tijd van vluchtelingenbewegingen naar Europa, m.n. uit Syrië. Forse en snelle verschuivingen in migratieroutes.

1. Minderheden Hoe uniek zijn de huidige aantallen ? Na WO II plm. 12 miljoen Heimatvertriebene in Duitsland. Medio jaren ‘90 plm. 3 miljoen Joegoslaven op de vlucht, van wie zeker 1 miljoen buiten Joegoslavië. In 2000 90.000 asielzoekers in de opvang in Nederland; thans 35 à 40.000.

Recente ontwikkelingen Wat is er momenteel aan de hand? Zeer sterke toename in korte tijd van vluchtelingenbewegingen naar Europa, m.n. uit Syrië. Forse en snelle verschuivingen in migratieroutes. In kielzog vluchtelingen komen ook primair economisch gemotiveerde migranten mee (West Balkan, Afrika).

Lesbos, Griekenland

Recente ontwikkelingen Wat is er momenteel aan de hand? Zeer sterke toename in korte tijd van vluchtelingenbewegingen naar Europa, m.n. uit Syrië. Forse en snelle verschuivingen in migratieroutes. In kielzog vluchtelingen komen ook primair economisch gemotiveerde migranten mee (West Balkan, Afrika). Vluchtelingen/asielzoekers nog altijd een minderheid van alle migranten naar Nederland (in 2015 bijna 30 %) en EU.

Oorzaken Hoofdoorzaken recente toename vluchtelingen: Politieke instabiliteit Syrië, Midden Oosten, Noord Afrika, Hoorn van Afrika. Verelendung in vluchtelingenkampen rond Syrië; afnemend perspectief op terugkeer. Voorbeeld van ‘succesvolle’ vlucht doet volgen. Nog geen 20 % van 4 miljoen Syrische vluchtelingen naar EU getrokken (kostbare reis); 7 miljoen ontheemden in Syrië.

Precendenten? Hoe uniek is de huidige ‘vluchtelingencrisis’? UNHCR: wereldwijd 60 miljoen ontheemden, van wie bijna 20 miljoen vluchtelingen. Na WO II: plm. 12 miljoen Heimatvertriebene opgenomen in (West-)Duitsland alleen. Medio jaren ‘90: plm. 3 miljoen vluchtelingen uit Joegoslavië van wie plm. 1 miljoen naar West-Europa. In 2000 90.000 asielzoekers in de opvang in Nederland; thans 48.000. Er zijn sinds 1979 4 miljoen Iraniërs als vluchteling in westerse landen opgenomen.

Asielaanvragen in Nederland

Herkomst asielzoekers NL 1991-2015

Opvang in Hongarije, zomer 2015

Deel II: Uitdagingen voor Europa Enkele paradoxen en dilemma’s (1) : ‘Fort Europa’ of humanitair beleid? Buitengrenzen beschermen, maar toch liever geen hek? Vluchtelingenverdrag vooronderstelt poreuze grenzen, maar steeds meer landen verscherpen de controles (ook intra-Schengen) Rol mensensmokkelaars zeer paradoxaal (mensensmokkelaars ≠ mensenhandelaars) Hoe lastiger toegang tot Europa, des te hoger de prijs.

Uitdagingen voor Europa Enkele paradoxen en dilemma’s (2) : Waarom haalt de EU de vluchtelingen niet op? Aanmeldcentra in de regio? ‘Hotspots’ aan EU-grenzen? Opvang in de regio verenigbaar met non-refoulement?

Uitdagingen voor Europa Dilemma’s voor de EU (1): ‘Dublin’ of eerlijke verdeling over lidstaten? Wat is een eerlijke verdeelsleutel? Waarom willen zo velen naar Duitsland? Hoe te voorkomen dat men na asielverlening alsnog doorreist binnen EU?

Uitdagingen voor Europa Dilemma’s voor de EU (2): Hoe houdbaar zijn grote verschillen in asielbeleid binnen de EU (mede i.v.m. Schengen)? Vergelijking met €-crisis. Hoe terugkeer van afgewezen asielzoekers bevorderen? Dilemma’s rond concept ‘veilige derde landen’ Grote verschillen tussen EU-lidstaten in perceptie van de situatie en in belangen leidt tot patstelling, en dreigt verworvenheden van de EU te ondermijnen

Statusverleningen Percentages in eerste aanleg ingewilligde asielverzoeken in enkele EU-landen, 2014: Zweden 77 % Nederland 70 % Denemarken 68 % Italië 59 % EU-28 45 % Duitsland 42 % België 40 % Ver. Koninkrijk 39 % Frankrijk 22 % Griekenland 15 % Hongarije 9 %

Verwachtingen Mijn verwachtingen voor de nabije toekomst: Voorlopig voortgaande vluchtelingenstroom naar Europa; iets minder in de winter, maar later weer toename. EU sluit een soort compromis, maar Oost-Europa blijft dwarsliggen; Schengen deels opgeschort. Meer druk op grootmachten om Syrië-conflict te beëindigen, maar wat volgt? IS? Meer aandrang op terugkeer van afgewezen asielzoekers. Meer en bredere afspraken met herkomstlanden (Malta-top) Sterkere polarisatie rond immigratie in de EU (zie: Keulen). Discussies over wijzigingen Vluchtelingenverdrag(en).

Deel III: Vluchtelingen en integratie Hoe verder met hen die hier zijn gekomen? Opvang volgens Verdrag van Genève voor maximaal vijf jaar; daarna definitief hier, dan wel terug. Meeste toegelaten vluchtelingen zullen hier blijven. Verstandig om zo snel mogelijk met integratie te beginnen. Probleem: integratiebeleid in Nederland is intussen goeddeels ontmanteld.

Noodopvang Erasmus Universiteit november 2015

Vluchtelingen en integratie Veruit het grootste deel van de thans in Nederland aanwezige asielzoekers zal een verblijfstitel krijgen. Ga er niet vanuit dat veel statushouders zullen terugkeren: van de in 2010 erkende vluchtelingen verbleef vier jaar later nog 96 % in Nederland.

Statusverlening naar nationaliteit (EU, 2014)

Ingewilligde asielaanvragen (EU)

Vluchtelingen en integratie Er kan niet vroeg genoeg worden begonnen met de integratie. Maanden- of jarenlang wachten in een azc schaadt het integratie-potentieel van toch al getraumatiseerde mensen.

Vluchtelingen en integratie Aangrijpingspunten voor integratie(beleid): Eerste opvang Verblijfszekerheid Inburgering Werk Huisvesting Onderwijs Culturele aspecten

1. Eerste opvang Momenteel te weinig capaciteit, zowel voor huisvesting (COA) als voor intake (IND). Gevolg: gesleep met mensen, overvallen gemeentebesturen, achterstanden in verwerking asielaanvragen. Tijdens eerste periode: isolement t.o.v. NL samenleving. Voor velen valse start.

2. Verblijfszekerheid Grote verschillen in erkenningspercentages naar nationaliteit. Liefst z.s.m. zekerheid, maar snelheid en zorgvuldigheid kunnen botsen (fraudeurs, ‘economische’migranten). Meer ‘veilige derde landen’ zou helpen, zij het in NL niet veel. Naturalisatie komt onder vluchtelingen veel meer voor dan bij andere migranten.

3. Inburgering Kennis van taal en gewoonten onontbeerlijk voor vlotte integratie: 2 tot 3 maal meer kans op werk als men de taal goed spreekt (SCP). Inburgering kan niet vroeg genoeg beginnen, maar is thans formeel niet toegestaan zolang asielaanvraag in behandeling is. Probleem van ledigheid in azc’s wordt hierdoor geaccentueerd: ruzies, onderling geweld etc. Inburgeringsbeleid van de overheid is de laatste jaren systematisch ontmanteld: eigen verantwoordelijkheid nieuwkomer.

4. Werk Arbeidsparticipatie onder vluchtelingen zeer laag, ook in vgl. met andere migranten en andere landen; tevens veel deeltijd- en uitzendwerk. Nieuwkomers z.s.m. toeleiden naar arbeidsmarkt, liefst in combinatie met inburgering/taallessen. Veel barrières: socialezekerheidsstelsel, erkenning diploma’s, discriminatie, gebrek aan netwerken etc. Toch is werk de beste ‘motor’ voor integratie.

Arbeidsparticipatie

5. Huisvesting 14.500 statushouders wachten in azc’s wegens gebrek aan doorstroommogelijkheden: te weinig sociale woningen (‘scheefwonen’, verkoop) Noodmaatregelen getroffen: kantoren ombouwen, containerwoningen. Dilemma: normen verlagen voor iedereen of alleen voor vluchtelingen? Evenredige spreiding vluchtelingen over gemeenten leidt tot huisvesting in regio’s met weinig werk en tot doorverhuizen naar de grote steden.

6. Onderwijs Fundamenteel recht op onderwijs voor alle leerplichtige kinderen. Veel problemen vragen om gespecialiseerde benadering: leerachterstanden, trauma’s, vele verhuizingen, onzekerheid over verblijf. Ook problemen met diploma-erkenning volwassenen: bewijsvoering, waardering buitenlandse diploma’s. Vluchtelingen met NL diploma’s werken op hetzelfde niveau als autochtonen, maar wel veel meer werkloosheid.

7. Culturele aspecten De culturele integratie van vluchtelingen kan sneller verlopen dan die van veel andere migrantengroepen, mits hun voldoende mogelijkheden tot sociaaleconomische participatie worden geboden.

Identificatie

Religiositeit

Conclusies In een wereld waar afstand steeds minder telt, is het logisch dat mensen op zoek naar vrijheid en mogelijkheden tot zelfverwezenlijking in steeds grotere aantallen en van steeds verder weg komen. Europa kan zich niet volledig afsluiten van de rest van de wereld, zeker niet nu het ook in demografisch opzicht steeds minder meetelt. Echter, het kan ook niet voortgaan met het opnemen van grote aantallen vluchtelingen. Waar ligt de grens? De huidige, veel te weinig proactieve aanpak van de integratie van vluchtelingen legt de kiem voor grote integratieproblemen in de toekomst.