Capaciteit in omgaan met tegenslag dr. Annelieke Drogendijk Veerkracht Capaciteit in omgaan met tegenslag dr. Annelieke Drogendijk dr. Hans te Brake December 2015 Impact biedt advies en ondersteuning aan diverse organisaties en overheden over psychosociale zorg en veiligheid bij rampen, crisis, of andere schokkende gebeurtenissen. Het doel van Impact is het bevorderen van hoge kwaliteit en adequaat georganiseerde psychosociale zorg. Dit doen wij door het schrijven van richtlijnen voor het veld, (internationale) netwerken van organisaties, universiteiten maar ook getroffenen om kennis te halen en te brengen. Wij doen onderzoek maar ontwikkelen ook producten en instrumenten om deze kennis om getroffenen of organisaties te ondersteunen. Zo ook online toepassingen. Hier gaat het vooral over e-health. Bij ons is dat veel breder, zoals u zult zien. 1

Veerkracht als capaciteit Veerkracht is heel normaal We beschrijven dan de basis waarnaar we willen terugveren. Het is te beschouwen als capaciteit; ‘Samenspel van bronnen, gericht op het behouden en bereiken van een wenselijk niveau van functioneren en welzijn’ Capaciteiten gelden voor alle niveaus: van individu, via organisaties naar maatschappij; de basis dient per niveau te worden beschreven (wat willen we ondersteunen, wat zijn de uitkomstmaten) Maar eerst Veerkracht, wat was dat ook al weer. SLIDE Hoewel het een simpel mooi woord is, blijft het een ingewikkeld concept. Het is niet anders!   Gevolg: Veerkracht is platgeslagen woord: Resilience Weerbaarheid Zelfredzaamheid Eigenredzaamheid Samenredzaamheid

Veerkracht model veerkracht omgaan met tegenslag Bevorderende \ belemmerende factoren Signalering Uitgangspunten en Inzet om capaciteit te vergroten Opbouw en controle van CAPACITEIT Waar capaciteit tekort schiet condities, maatregelen, risicofactoren “de grote onbekende; de black box” Responsepatroon Individu Organisatie Vorig jaar op de Inpreze conferentie heeft Hans te Brake dit model gepresenteerd. Middelste (geeloranje) vak is steeds beschrijving van de te bereiken capaciteiten Groen beschrijft de gewenste stress en bronnen etc, rood beschrijft hoe vast te stellen dat deze niet meer voldoen/te ver schieten. Dus bij het individu zijn het de bronnen, de stressoren en maatregelen om deze zo optimaal te maken. Bij erge psychische klachten schiet de capaciteit tekort. Voor de organisatie zijn het werkbronnen als zaken als veilige cultuur), stressoren als reorganisatie: de maatregelen kunnen bijvoorbeeld trainingen zijn. Als het mis gaat is er sprake van uitval en verloop etc. Ook op niveau van de samenleving kan je de verschillende onderdelen zien: bij de groene balk is het een goede structuur die werkt wanneer er een ramp is. Samenleving

INPREZE Onderzoek en Implementatie Abstracte parameters Vertaling Bevindingen Voor diverse diensten en projecten binnen Impact is dit model zowel de grondslag. Het versterken van de rampenorganisatie met Kenniskringen voor de personen die verantwoordelijk zijn, maarook instrumenten voor de politie of andere hoogrisico organsaties MODEL Diensten, project in context Diensten, project in andere context 4

Veerkracht model: invulling projecten omgaan met tegenslag Bevorderende \ belemmerende factoren Signalering Individu DAPPR COMPASS Zelfscreener KP/Zeden MIRROR RES DAPPR COMPASS Psychotraumanet COMPASS Organisatie DAPPR COMPASS Psychotraumanet Zelfscreener KP/Zeden QPC COMPASS Op het gebied van de vluchtelingen stroom/crisis zijn er weer twee projecten binnen: NIDOS/ HUMAN Maar ik geef twee voorbeelden van projecten waar we de veerkracht ondersteunen Samenleving COMPASS COMPASS QPC Impact Veerkrachtmonitor

MH17 de crash op 17 juli 2014. Al de volgende dag kregen wij om samen met SHN een IVC (online inform en verwijscentrum) op te richten naast de ondersteuning van de familie rechercheurs: Actuele- en achtergrondinformatie voor alle betrokkenen Onderling contact voor direct betrokkenen en gerichte vragen te stellen Informatie over behoeften, problemen en risicogroepen komt op groepsniveau beschikbaar - Eén loket functie voor overheid - Informatie over mogelijke reacties van gevolgen, tips, duiding aangepast aan de fase na de ramp - Forum voor nabestaanden Afgeschermde omgeving Naast het Forum ook en Nazorg Contact Punt opgericht Dienstverlenend loket voor nabestaanden en professionals - Persoonlijk - Luisterend oor voor nabestaanden; - Beantwoorden van vragen: gevolgen van schokkende gebeurtenissen, rouw en verliesverwerking; - Grove taxatie psychische problemen; - Aanvullende hulpbehoeften signaleren; - Doorverwijzen naar passende, reguliere, specialistische zorg in de buurt. www.vliegrampoekraine.nl

Veerkracht model: IVC/e-consult MH17 omgaan met tegenslag Bevorderende \ belemmerende factoren Signalering Individu Informatie Betrouwbaar Archief (feitelijke reconstructie) Diepgravend over rouw,langetermijn Versterken herstel nabestaanden, zoveel mogelijk voorkomen van negatieve gevolgen Verlagen drempel toegang tot zorg Persoonlijk advies Organisatie Informatie voor hulpverlenende instanties, huisartsen, werkgevers Betrokken hulpverleners Scholen Werkgevers Casemanagers met praktische vragen Huisartsen met zorg vragen Werkgevers Samenleving Erkenning vanuit overheid en maatschappij Voorkomen van desillusie Steun genereren

Ervaringen: IVC als online interventie veerkracht Ook online IAC werkt! Door professionals georganiseerde online community building is ingewikkeld: MH17 geen welomschreven community; nabestaanden voelen zich niet ‘een en dezelfde groep’ Young adult room ging snel IRL; vinden wij ook terug in evaluatie: er is behoefte aan blended care, persoonlijk contact. Het IVC kan wel ondersteunen dat te vinden. De betrouwbaarheid en vertrouwelijkheid van informatie en online diensten is zeer belangrijk Toegang tot zorg kan via IVC, maar persoonlijk contact werkt beter bij erkenning problemen en boosheid ICT opbouwen in crisis is ingewikkeld (kostbaar!) en moet onder hoge tijdsdruk plaatsvinden; concessies aan kwaliteit? Weten dat er achter het IVC mensen zitten helpt; erkenning van het bestaan van de problematiek Online IAC: en misschien ook wel goed ivm media aandacht 8

Wat is volgende stap? IVC ook in EU breed COMPASS is gebouwd, hoeft niet van scratch te beginnen Gebaseerd op 280+ internationale relevante guidelines, longitudinaal onderzoek, 600+ tools COMPASS kan zoveel mogelijk taylor made gemaakt worden voor specifieke situaties: hoort bij training Vraag is of COMPASS het houdt in een ramp 9

www.wijzijndappr.nl 10

www.wijzijndappr.nl Interventie 1 Interventie 2 Interventie 3 Simulatie Professioneel Samenspel Zelftest Persoonlijke Agressie- hantering Informatie Verwerking E-learning DAPPR is een multi-level interventie voor agressie preventie vanuit actuele wetenschappelijke inzichten, die aansluiten bij het primaire proces van publieke organisaties. Zowel een Simulatie Professioneel samenspel waarin we afvaardiging van alle lagen van de organisatie in bij elkaar zetten. We ontwikkelden de interventie volgens het 80/20 principe. DAPPR bestaat voor 80% uit generieke informatie die voor elke publieke organisatie relevant is. De overige 20% kan een organisatie sector- of zelfs organisatiespecifiek laten maken. Een zelftest gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek Persoonlijke uitslag wat betreft zwaktes en sterke kanten Toeleiding tot e-learning en dan de specifieke aspecten die voor jou belangrijk zijn En een info knop voor verwerking als je iets hebt meegemaakt en doorverwijzing naar opvang binnen de organisatie Uitslag en Persoonlijk Advies Bewijs van deelname www.wijzijndappr.nl

12

Veerkracht model: DAPPR omgaan met tegenslag Bevorderende \ belemmerende factoren Signalering Individu Zelfinzicht in capaciteiten Stress niveau kennen Capaciteit om te gaan met alledaagse agressie Zelftest E-learning Stresshandeling Signalering klachten (MIRROR) Organisatie Samenspel: rollen en taken duidelijk Onderling samenwerken Bespreekbaarheid grenzen Beter werkgeverschap Geen uitval Uitval Tevredenheid Incidentmeldingen Samenleving … Minder agressie tegen medewerkers publieke taak ...

Ervaringen: DAPPR als online en irl agressie-programma Online tool, vooral gericht op individu Zonder Simulatiespel geen implementatie van online tool Samenspel tussen individu en organisatie van groot belang Praktisch: ondanks cognitieve test blijkt de online werkwijze niet voor iedereen goed te begrijpen Implementatie blijft daarmee een lastig probleem Praktisch zijn organisaties niet altijd klaar voor online toepassingen (geen wifi, geen mobieltjes) Inhoudelijk: door beperking van mogelijkheden (i.v.m. kosten) kan niet elk niveau bediend worden. Vooral beginnelingen hebben baat. 14

Conclusies Veerkrachtmodel Door elk project uit te voeren komen we verder met een ‘generiek’ veerkracht model. Dit is voor ons een ‘stip op de horizon’, een richtinggevend principe. Het is de vraag of een geheel overkoepelend model te bereiken is. Stap 1 wordt het expliciet maken van contextuele factoren Stap 2 wordt het sturen op domeinen binnen Veerkracht model: onderzoek en ontwikkeling 15

+ ++ -- + + -

Conclusies Online toepassingen Online toepassingen kunnen makkelijk ingezet worden en kunnen grote groepen mee bereikt worden. Voordelen: anonimiteit, brede bereikbaarheid (geen geografische beperkingen), snelle verbeteringen en aanpassingen mogelijk Belangrijk: de link met de praktijk (hulpverlening, organisatie) Implementatie en onderzoek Implementatie en onderzoek wisselen elkaar af en dragen zo bij aan kennistoename.   Er komt veel op de markt zonder goed onderzoek – soms kan dat ook niet, maar dan zou de effectiviteit van de applicatie wel alsnog onderzoekt moeten worden!  Van implementatie naar onderzoek of van onderzoek naar implementatie: allebei is mogelijk, zolang er maar een ‘loop’ ontstaat. Online Toepassingen: zie SHEET Imple & onderzoek Implementatie en onderzoek wisselen elkaar af en dragen zo bij aan kennistoename. Constant toetsen we de theorie aan de praktijk. Constant koppelen we de ervaringen uit het veld terug naar de theorie, het model. Daarbij nemen we de kennis uit de literatuur mee - ik vertelde u echter al eerder dat daar geen eenduidige oplossing te halen. Zo bouwen we voort.    Wat betekent dit nu voor de discussie over implementatie versus onderzoek? Het een sluit het andere niet uit. Eerlijkheid gebiedt te zeggen dat wij als impact ook afhankelijk zijn van projecten. Projecten hebben een zeer specifiek doel voor een vaak specifieke doelgroep en opdrachtgever. Dat zou je als belemmerend kunnen zien, maar wij zien het als stappen in een misschien wel oneindig proces van aanpassen en verbeteren. De praktijk gaan we in met de best mogelijke kennis, maar we gebruiken de kennis uit de praktijk ook in verder te bouwen op bestaande kennis. Zo ontstaat een zichzelf versterkende spiraal.  En met deze positieve woorden wil ik graag besluiten! Hartelijk dank! 17

www.vliegrampoekraine.nl www.wijzijndappr.nl www.psychotraumanet.nl www.opsic.eu/compass-demonstration/ www.impact.arq.org Annelieke Drogendijk a.drogendijk@impact.arq.org Hans te Brake h.te.brake@impact.arq.org