Studie begeleiding “COMMUNICATIE” 23 januari 2016 Waarom Communicatie?! Communicatie is onderdeel van het LAPL(S). Deze presentatie behandelt o.a. het gebruik van radio en transponder.

Onderwerpen van het vak Communicatie: Door EASA voorgeschreven: 4. COMMUNICATIONS 4. Communicatie 4.1. VFR COMMUNICATIONS 4.1. VFR-communicatie 4.2. DEFINITIONS 4.2. Begrippen 4.3. GENERAL OPERATING PROCEDURES 4.3. Algemene procedures 4.4. RELEVANT WEATHER INFORMATION TERMS (VFR) 4.4. Weersinformatie via de radio 4.5. ACTION REQUIRED TO BE TAKEN IN CASE OF COMMUNICATION FAILURE 4.5. Maatregelen bij communicatiestoring 4.6. DISTRESS AND URGENCY PROCEDURES 4.6. Nood- en spoedprocedures 4.7. GENERAL PRINCIPLES OF VHF PROPAGATION AND ALLOCATION OF FREQUENCIES SAILPLANES 4.7. De indeling van de VHF-luchtvaartband en het toewijzen van zweefvliegfrequenties LET OP: Dit is geen cursus Radio-Telefonie voor de Luchtvaart (Een praktijkcursus RT is uitgebreider en besteed veel meer aandacht aan het oefenen van berichten)

4.1. VFR-communicatie

spraakcommunicatie: radio datacommunicatie: transponder en Flarm Een modern zweefvliegtuig heeft tegenwoordig minimaal een radio, transponder en Flarm aan boord en worden er de volgende communicatievormen gebruikt: spraakcommunicatie: radio datacommunicatie: transponder en Flarm Miscommunicatie kan, naast gevaarlijke situaties, ook voor heel veel irritatie zorgen. (voorbeeld: Air_China_981.mp4 ) Zender/ontvanger in de luchtvaartband Frequentiebereik: 118.000-136.975 Mhz Kanaalseparatie: 25/8.33 kHz Mode S Transponder, wordt ondervraagd door radarinstallaties (SSR op 1030 Mhz) en geeft als antwoord (op 1090 Mhz): Code Hoogte Identificatie Flarm anti-botsing en waarschuwingssysteem. De werking is gebaseerd op uitwisseling van GPS informatie tussen Flarm apparaten onderling (op 868 MHz). Van de naderende toestellen wordt richting- en hoogte informatie getoond en bij botsingsgevaar wordt er een waarschuwing gegeven (een pieptoon en knipperende led’s) Automatic Depended Surveillance Broadcast (ADS-B). Met het transpondersignaal kan ook GPS informatie worden meegezonden. Dit kan dan weer zichtbaar worden gemaakt op een display in het vliegtuig of op een kaart (http://planefinder.net)

Enkele belangrijke frequenties: Iedere radio heeft: een display met de geselecteerde frequentie een zendknop op de stuurknuppel of het instrumentenbord (push to talk button / PTT) een volume en squelch knop (ruisonderdrukker) knoppen om frequenties in te stellen Met de komst van de 8.33 KHz kanaal-separatie, komen er ook nieuwe geavanceerde radio’s op de markt. Lees de gebruiksaanwijzing of vraag een deskundig iemand in de vereniging om uitleg. KRT2 radio, m.i.v. seizoen 2016 in de clubvliegtuigen. Handleiding en simulator staan op de ZCH-website. KRT2-simulator In Nederland wordt bij radiotelefonie voor de luchtvaart de Engelse taal gebruikt. Op de aangewezen zweefvliegfrequenties mag Nederlands worden gesproken. Houders van een RT-license moeten een taaltest afleggen. Voor het verkrijgen van een Language Proficiency Endorsement (LPE) wordt basiskennis van de Engelse taal verwacht. Een LPE kent 6 niveau’s (1 t/m 3 = onvoldoende, 4 t/m 6 = voldoende). Enkele belangrijke frequenties: 121.500 MHz = Internationale noodfrequentie 124.300 MHz = Amsterdam Information 132.350 MHz = Dutch Mil Info 120.130 MHz = De Kooy Tower (8.33kHz) 122.100 MHz = Ieder militair vliegveld Deze frequenties mogen alleen worden gebruikt wanneer je een RT-license hebt!

Radiovergunningen In de luchtvaart is voor het gebruik van frequenties (en bijbehorende apparatuur) een vergunning vereist: Recreatieve vergunning Beperkte vergunning (VFR RT) Volledige vergunning (VFR+IFR RT) Zie ook: Agentschap Telecom/Luchtvaart Met een beperkte vergunning en een RT-licentie (met LPE) is het toegestaan om alle VHF luchtvaart frequenties, óók internationaal, te gebruiken: OF Met een recreatieve vergunning mag je zonder radio-telefonie aantekening alleen binnen Nederland gebruik maken van de volgende frequenties: De beperkte vergunning kan worden uitgebreid tot een volledige vergunning en geeft dan recht op het gebruik van deze apparatuur en frequenties:

ICAO spellings alfabet: Uitspraak A ALFA AL-FA N NOVEMBER NO-VEM-BER B BRAVO BRA-VO O OSCAR OS-CAR C CHARLIE CHAR-LIE P PAPA PA-PA D DELTA DEL-TA Q QUEBEC KEH-BECK E ECHO É-KO R ROMEO RO-ME-O F FOXTROT FOX-TROT S SIERRA SEE-AIR-RA G GOLF T TANGO TENG-GO H HOTEL HO-TEL U UNIFORM YOU-NI-FORM I INDIA IN-DIA V VICTOR VIK-TOR J JULIETT DJOE-LIET W WHISKY WIS-KIE K KILO KI-LO X X-RAY EKS-RAY L LIMA LI-MA Y YANKEE JENG-KEY M MIKE MAAIK Z ZULU ZOE-LOE Cijfers en getallen: Cijfer uitspraak voorbeeld ZERO SIRRO , DECIMAL 1 ONE 30 TREE ZERO 2 TWO 75 SEVEN FIFE 3 TREE 100 ONE HUNDRED 4 FOUR FOU-ER 1000 ONE TOUSAND 5 FIVE PH-731 PAPA HOTEL SEVEN TREE ONE 6 SIX FL 95 FLIGHT LEVEL NINER FIVE 7 SEVEN 090° HEADING ZERO NINER ZERO 8 EIGHT SQUAWK 7000 SQUAWK SEVEN ZERO ZERO ZERO 9 NINER NEI-NER 123.35 ONE TWO TREE DECIMAL TREE FIVE

Standaardwoorden: Testprocedure: Term Uitspraak Betekenis Negative Nè-ga-tif Nee, niet (ontkenning) Affirm Ee-firm Ja (bevestiging) Unable Un-Eebel Kan niet, mag niet, wil niet Wilco Wil-ko Ik zal dat doen. Wilco betekent: Ik begrijp het bericht en zal het uitvoeren. Standby Stend-bij Wacht (niet op reageren, ik ben bezig) Roger Rot-sjer Ik heb je bericht ontvangen Say again Zee-a-gên Herhaal bericht Confirm Kon-furm Kun je bevestigen dat..? How do you read Hoe goed kun je me verstaan (zie uitleg hieronder) Radio check Kun je bevestigen dat mijn radio goed werkt? Acknowledge Ek-nolledsj Laat me weten dat je dit bericht ontvangen en begrepen hebt Cleared to Kleerd toe Geklaard om.. (toestemming om) Recleared Rie-kleerd Klaring gewijzigd, je nieuwe klaring is… Approved Ap-proeft Je hebt toestemming Maintain Meen-teen Ga door met de afgesproken klaring (Vb.: “Maintain speed …”) Cancel Ken-sel Annuleer de eerder gegeven klaring Correction Korrektsjon Ik heb het fout gezegd, het juiste bericht is…. Disregard Dis-rie-gaard Negeer mijn bericht en beschouw als niet verzonden Contact Kon-tekt Neem contact op met Monitor Monnie-tor Luister de volgende frequentie uit, maar neem geen contact op Break break breek breek Dit is een bericht aan een tweede station, het is druk Break breek Nu komt het tweede deel van mijn bericht Read back Riet-bek Herhaal alles van mijn bericht exact zoals ontvangen Report Rie-pôrt Geef me de volgende informatie Testprocedure: Scale Readibility Betekenis 1 Read you one niet te verstaan 2 Read you two zo nu en dan te verstaan 3 Read you tree verstaanbaar, maar met moeite 4 Read you four verstaanbaar 5 Read you five perfect te verstaan

Zend- en microfoontechniek: bereid het bericht eerst voor. luister uit voor het zenden en voorkom het wegdrukken van een andere conversatie. houd de microfoon op constante afstand van de mond. controleer de frequentie en het volume (m.b.v. de squelch) druk de zendknop eerst volledig in en begin dan te spreken, laat deze weer los wanneer je bent uitgesproken. gebruik een normale toon en tempo en een spreeksnelheid van niet meer dan 100 woorden per minuut. als de zendknop blijft “plakken” zul je de radio uit moeten zetten. Bij een radiostation hoort een roepnaam. Voor vliegtuigen is dit meestal de registratie of de naam van de maatschappij + een nummer. Bij grondstations wordt ook nog de functie van het station vermeld. Gecontroleeerd (verkeersleiding) Ongecontroleerd (havenmeester) Schiphol Tower (TWR) Texel Radio Amsterdam Radar Hoogeveen Radio De verkeersleider op bijv. De Kooy TWR, zal je een klaring geven en informeren over en indien nodig vrijhouden van ander verkeer. De havenmeester op een ongecontroleerd vliegveld zal (mag) geen klaring verstrekken. Je ontvangt slechts vliegveldinformatie en je bent zelf verantwoordelijk voor separatie met het overige verkeer.

Afkorten van de roepnaam: 1e + tenminste de laatste 2 letters/cijfers alleen wanneer de verkeersleider dit ook doet De PH-771 wil vanwege slechter wordend weer en lage wolkenbasis via de Eelde CTR naar Drachten Airport (Opmerking: in dit voorbeeld wordt uitgegaan van een motorzwever. Een zweefvliegtuig zonder motor zal algauw een buitenlanding moeten maken.) Teruglezen van berichten (readback): klaring, koers, hoogte, QNH, transpondercode en frequentie altijd teruggelezen wanneer je een bericht niet begrijpt, antwoord dan met “SAY AGAIN” (herhaal bericht) sluit af (bij antwoord) met eigen roepnaam Maak eerst contact: roepnaam station eigen roepnaam Inhoud bericht om CTR te kruisen: type voorschriften van naar positie verzoek route hoogte eigen roepnaam (Officieel voorgeschreven volgorde)

Fraselogie voor het kruisen van een CTR: EELDE TOWER, PH-771 PH-771, EELDE TOWER, GO AHEAD (of STAND BY) type, voorschriften van naar (MOTOR-)GLIDER, VFR, FROM LEEUWARDEN, TO LEEUWARDEN, positie 2 NM EAST OF ASSEN, verzoek route hoogte REQUEST TO CROSS EELDE CTR, VIA NORG TO DRACHTEN, ALTITUDE 1500FT, (DUE TO WEATHER) eigen roepnaam PH-771 weigering PH-771, NEGATIVE, UNABLE TO CLEAR YOU DUE TO TRAFFIC , REMAIN CLEAR OF THE CTR toestemming CLEARED TO CROSS THE CTR, VIA NORG, ALTITUDE 1500FT, QNH 1005, SQUAWK 1234 weigering ROGER, REMAINING CLEAR OF THE CTR AND LEAVING YOUR FREQUENCY, PH-771 toestemming CLEARED TO CROSS THE CTR, VIA NORG, ALTITUDE 1500FT, QNH 1005, SQUAWKING 1234, PH-771

Beter nog: volg een RT-cursus! Wanneer je toestemming hebt gekregen moet je op de frequentie van het vliegveld blijven totdat je de Controle Zone (CTR) weer hebt verlaten. Blijf goed uitluisteren want de verkeersleider kan je mogelijk opnieuw oproepen. Fraselogie bij het verlaten van de CTR: PH-771 LEAVING THE CTR, REQUEST FREQUENCY CHANGE PH-771, ROGER, FREQUENCY CHANGE APPROVED FREQUENCY CHANGE APPROVED, PH-771 Het kruisen van een CTR en het contact maken met de verkeerstoren is in principe alleen mogelijk wanneer je een RT-license hebt. LET OP! De voorbeelden in de syllabus wijken af van de voorgeschreven fraselogie. TIP: Zit je ECHT in de problemen en heb je dringend hulp nodig maar heb je geen RT-license, roep dan op in het Nederlands (i.p.v. te stuntelen in het Engels). Maak eerst contact en geef daarna aan dat je in het Nederlands verder gaat. Houd de berichtgeving kort en zakelijk. Beter nog: volg een RT-cursus!

De naam transponder komt van de woorden transmit (zenden) en respond (antwoorden). Een radarinstallatie ondervraagd de transponder (elektronisch) en deze zendt een antwoord terug (afhankelijk van mode). We kennen de volgende typen transponders: Mode A: alleen de 4-cijferige code wordt uitgezonden Mode C: cijfercode en hoogte worden uitgezonden Mode S: cijfercode, hoogte en unieke ID-code worden uitgezonden deze ID-code bevat o.a. de registratie Zet de transponder voor de start op SBY. Dit is de opwarmstand. Na het ontkoppelen draai je de knop op ALT (code en hoogte wordt verzonden). ON = alleen 4-cijferige code wordt verzonden, geen hoogte. GND = wordt gebruikt tijdens het taxiën. IDT = IDENT, 1 x drukken, positie op radarscherm gaat knipperen. VFR = code 7000 wordt ingesteld. FN = AFBLIJVEN! (installatie menu) CODE + ENT = code veranderen. Zet de transponder eerst op SBY voordat je de code verandert! Bijna heel Nederland is Transponder Mandatory Zone (TMZ). Op doordeweekse dagen is boven 1200 voet een transponder verplicht. Voor meer info zie AIP: ENR 2.2 Other Regulated Airspace Enkele belangrijke transpondercodes: 7000 = VFR code 7500 = kaping 7600 = geen radiocontact mogelijk 7700 = noodsituatie Binnen de FIR Amsterdam zijn ook Transponder Free Zones (TFZ) aangewezen. Deze staan vreemd genoeg niet in de AIP. (Aanwijzing TFZ)

Fraselogie wanneer de transponder op ALT moet worden gezet: PH-771, SQUAWK CHARLIE SQUAWKING CHARLIE, PH-771 Fraselogie wanneer IDT moet worden gebruikt: PH-771, SQUAWK IDENT SQUAWKING IDENT, PH-771

4.2. Begrippen

Meteorologie: VMC Zeg: Vie-Em-Cie Visual Meteorological Conditions Bij het vliegen in VMC vlieg je op zicht. Je zit dus niet in de wolken en je kunt de grond constant zien. VFR Zeg: Vie-Ef-Aar Visual Flight Rules Bij het VFR vliegen, volg je de regels van het vliegen op zicht. Deze regels vind je per luchtruim onderop de ICAO navigatie kaart of in de AIP (Aeronautical Information Publication) Dit is een informatiepakket dat per land wordt uitgegeven (zie: http://ais-netherlands.nl/). Special VFR Special Visual Flight Rules Dit zijn speciale regels die per vliegveld verschillen, waarbij je onder de VFR weerlimiet nog steeds op zicht mag vliegen. Vaak wordt dit gebruikt voor het trainen in het circuit bij marginaal weer. IMC Zeg: Ei-Em-Sie Instrumental Meteorological Conditions Je vliegt op je instrumenten, buiten zie je niet constant de grond en je voldoet niet aan de VFR zichtlimieten. Je hebt je instrumenten nodig om veilig te blijven vliegen. Dit is niet toegestaan voor zweefvliegen of motorzweven! IFR Zeg: Ei-Ef-Aar Instrument Flight Rules Bij het IFR volg je de regels van het vliegen op je instrumenten. Als het weer buiten de limieten van VFR is, dan is IFR de enige mogelijkheid. Dit is niet toegestaan voor zweefvliegen of motorzweven! ATIS Zeg: Ee-Tis Automatic Terminal Information Service Start- en landingsinformatie die constant wordt uitgezonden via een radiofrequentie. Een ATIS wordt regelmatig vernieuwd, vooral wanneer er grote veranderingen in het weer zijn. Zie 4.4.1. voor meer informatie over de ATIS. VOLMET Meteorological Information for Aircraft in Flight. Weerinformatie voor vliegtuigen in de vlucht (zie 4.4.1.) bevat METAR en SPECI. METAR Meteorological Aerodrome Report. Het actuele weerrapport dat door een vliegveld om de 30 minuten of 60 minuten wordt uitgegeven. SPECI Special weather report. Betekent: speciaal weerrapport. Een SPECI wordt gemaakt als er significante (duidelijk meetbare) verslechtering of verbetering in het weer van een vliegveld plaats vindt. Het is opgesteld zoals een METAR. TAF Terminal Aerodrome Forecast. Een 9, 24 -of 30 uren weersvoorspelling (soms zelfs langer) voor een vliegveld. SIGMET Significant Meteorological Information. Weerrapport dat waarschuwt voor gevaarlijke weersverschijnselen onderweg. Bijvoorbeeld: onweer, ijsaanzetting, turbulentie, vulkanische as, enzovoorts. RVR Zeg: Aar-Vie-Aar Runway Visual Range De afstand waarover een vlieger over de centerline (=middellijn) van de baan de markeringen of lampen kan zien. Visibility Laagste zichtwaarde gemeten in alle richtingen (360°), deze waarde is altijd lager of gelijk aan de RVR. De lampen op een baan kunnen leiden tot een hogere RVR dan de visibility, ook is de RVR slechts in één richting gemeten. NOSIG No Significant Change, geen significante veranderingen. Dit betekent dat het weer in de komende twee uren niet erg verandert. BECMG Betekent en uitgesproken als: Becoming. In de komende twee uren verandert het weer naar… TEMPO Betekent en uitgesproken als: Temporarily. In de komende twee uren, voor een periode van maximaal één uur verandert het weer naar… Voorbeeld uit Digitale ATIS (zie 4.4.1.): “TEMPO TSRA” , dit betekent in de komende twee uren, voor een periode van maximaal één uur onweer met stevige regen.

Hoogtemeting: Tijd: Altitude (ALT) Verticale afstand gemeten vanaf zeeniveau. In de luchtvaart wordt altitude uitgedrukt in een getal in voeten beneden de Transition Altitude (zie hieronder) en in een Flight Level van het Transition Level (zie hieronder). Altimeter setting Dit is de druk die je in de subscale (kleine venster) van je hoogtemeter draait. Het instrument geeft op basis van deze druk aan op welke hoogte je vliegt. Voor de luchtverkeersleiding is het belangrijk dat iedereen in een bepaald stuk luchtruim of onder een bepaalde hoogte (zie Transition Altitude) dezelfde setting heeft. Dit is belangrijk omdat de verkeersleiding bij het toewijzen van hoogtes aan vliegtuigen een bepaalde onderlinge afstand wil houden. QNH (zeg:, Kju-En-Eetsj), QNH is de gecorrigeerde druk naar zeeniveau MSL (mean sea level). Als je op een vliegveld landt met de QNH van dat vliegveld in de subscale van je hoogtemeter, dan lees je op de grond de elevatie (de hoogte van dat vliegveld boven zeeniveau) af. QNE/Standard Altimeter (zeg: Stendard-Altimeter) Dit is de druk van de standaardatmosfeer. Zet , 1013,25hPa in de subscale van de hoogtemeter om de hoogtemeter op QNE te zetten. Boven een bepaalde hoogte schakel je van de QNH om naar 1013,25hPA (zie Transition Altitude). QFE (zeg: Kju-Ef-Ie), QFE is de druk op veldniveau. De meeste zweefvliegers zijn gewend deze druk te gebruiken (bij de cockpitcheck de hoogtemeter op nul zetten). Door de hoogtemeter op nul te zetten, draai je eigenlijk de QFE in de subscale. Als je ergens naar toe gaat, of als je een lange vlucht maakt, is dit geen handige instelling. QFE wordt buiten het zweefvliegen dan ook bijna niet gebruikt. Transition Altitude Dit is de hoogte waarop je de standaard druk (1013,25hPa) in de subscale van de hoogtemeter behoort te zetten. In Nederland is de transition altitude voor VFR-verkeer vastgesteld op 3500 voet. Transition Level Het transition level is het laagste Flight Level (zie Flight Level) boven de Transition Altitude. Flight Level (FL) Boven de Transition Altitude, wordt vanaf het Transition Level, de hoogte aangegeven in Flight Levels. Een flight level is een hoogte aanwijzing met de standaard druk in de subscale. Tijd: ETA Zeg: Ie-Tie-Ee Betekent: Estimated Time of Arrival. Dit is je verwachte aankomsttijd. UTC Zeg: Hjoe-tie-sie Alle tijden in de luchtvaart zijn in UTC (Universal Time Coördinated) ofwel een gecoördineerde wereldtijd. Dit is een standaardtijd gebaseerd op een atoomklok en deze tijd verschilt in de zomer 2 uur en in de winter 1 uur met de Nederlandse tijd. Deze tijd wordt ook wel “Zulu time” genoemd.

Algemeen: Aeronautical Mobile Service Dit is een vrij ingewikkelde term. De officiële definitie is: Een mobiele dienst van aeronautical stations (grondstation) en aircraft stations (luchtvaartuigen), of luchtvaartuigen onderling. Waarin hulpverleningsvoertuigen/luchtvaartuigen meedoen en ook noodbakens (zie ELT) mogen uitzenden op de daarvoor aangewezen spoed– en noodfrequenties. Samengevat kun je dit zien als de gehele luchtvaartdienstverlening. Aeronautical Station Een grondstation dat luchtvaart dienstverlening levert in de aeronautical mobile service. Zo’n station kan een verkeerstoren zijn, maar ook een boorplatform of schip op zee. Aircraft station Een luchtvaartuig uitgerust met een radio. AIS Aeronautical Information Service De luchtvaart informatiedienst die verantwoordelijk is voor de uitgave van de AIP (zie onder), de NOTAM’s (zie onder), AIC’s (zie onder) en tijdelijke aanvullingen (supplements) op de AIP. In Nederland hebben we de AIS the Netherlands. Je kunt hun publicaties vinden via http://www.ais-netherlands.nl/. AIP Aeronautical Information Publication Dit is een uitgave van de AIS van een land en bestaat uit 3 onderdelen. GEN (general = algemeen), de nationale regelgeving. ENR (enroute = onderweg), de regelgeving tijdens het vliegen. AD (aerodrome = vliegveld) de regelgeving en procedures per vliegveld. AIC Aeronatical Information Circular Een aanwijzing met betrekking tot de vliegveiligheid, navigatie, technische administratie en regelgeving die niet aan de eisen voor de publicatie van een NOTAM voldoet. FIR Flight Information Region Dit is een gebied waar FIS (zie onder) en alerting service (=behandeling van noodoproepen) aangeboden wordt. In Nederland is er maar één FIR, de Amsterdam FIR. FIS Flight Information Service Informatiedienst voor vliegtuigen in de vlucht. Zo heb je in Nederland Dutch Mill Info en Amsterdam Information die VFR vliegers advies geven over zaken zoals het luchtverkeer, het weer en de status van je vliegplan. ATC Air Traffic Control Kortweg de luchtverkeersleiding ATZ Aerodrome Traffic Zone Dit is een klein gebied rond een luchthaven (vaak in een militaire CTR) dat bescherming biedt aan startende en landende (zweef)vliegtuigen. CTR Control Zone Een gebied rond een vliegveld dat onder controle staat van de lokale verkeersleiding. TMA Terminal Control Area Een gebied rond en boven een CTR waarin vertrekkend en naderend verkeer naar een luchthaven wordt gecontroleerd Flight Plan Vliegplan Een vliegplan is een document dat een piloot moet indienen wanneer hij met een TMG een vlucht naar het buitenland of naar een gecontroleerd vliegveld maakt. De voorwaarden staan in de AIP (zie AIP). Voor langere overlandvluchten met een motorzwever is het sterk aanbevolen een vliegplan in te dienen, omdat dit de Search And Rescue (zie SAR) kan helpen in geval van nood. SAR Search And Rescue Dit is de overkoepelende term voor alle hulp– en reddingsdiensten. SSR Secondary Surveillance Radar Een radarsysteem (Radar = radio detection and ranging) dat gebruikt wordt door de luchtverkeersleiding om Mode S (zie 4.2.3.) transponders te ontvangen en de positie van vliegtuigen te bepalen. VHF Very High Frequency Dit is de frequentieband (golflente) waarop de luchtvaart uitzendt. In de grote luchtvaart wordt ook de HF – high frequency gebruikt voor een nog groter bereik. De frequenties die door de kleine luchtvaart gebruikt worden, liggen tussen de 108 MHz en de 137 MHz. Hierin geeft MHz (megahertz) de frequentie aan. 108 MHz tot en met 118 MHz wordt gebruikt door radiobakens die we met zweefvliegtuigen en motorzwevers niet gebruiken. 118 MHz tot en met 137 MHz wordt gebruikt voor Aeronautical Mobile Service, gesproken (“voice”) communicatie. GPS Global Positioning System Commercieel satellietsysteem dat eigendom is van en ontwikkeld is door het Amerikaanse leger. GPS is, naast kaartlezen, tegenwoordig het voornaamste navigatiemiddel bij het zweefvliegen en motorzweven.

ELT Emergency Locator Transmitter, ofwel een noodbaken dat na een crash, automatisch of via handmatig aanzetten, een alarmsignaal uitzendt op 121,500 MHz (de internationale noodfrequentie) en op 406 MHz naar satellieten. NOTAM Notice to Airmen Een NOTAM bevat een waarschuwing of aanwijzing. Een waarschuwing voor vogels, kapotte vliegveldverlichting, gesloten startbanen en taxibanen, defecte radiofrequenties, enzovoorts. Het kan ook een wijziging zijn in de tekst van de AIP die nog niet in de AIP verwerkt is. Zie: NOTAMS1) Bij "Select up to 6 FIRs" hoef je alleen maar "EHAA" in te vullen (heel Nederland). 2) Klik op "Retrieve Briefing". 3) Nu zie je alle geldige NOTAM's voor heel Nederland. Simplex Communicatie waarbij enkel in één richting verzonden wordt. Dit is van toepassing bij een “broadcast” (= uitzending) van een ATIS of ander bericht wat niet aan een specifiek station gericht is. NOTAM’s zijn ook te vinden via het Zweefportaal, klik in kolom Navigatie, op Vluchtvoorbereiding: http://www.zweefportaal.nl Transponder Free Zone luchtverkeersgebied waarbinnen het gebruik van een werkende SSR-transponder, in afwijking van het gestelde in de regeling navigatie- en telecommunicatie-installaties, niet verplicht is gesteld Radio Mandatory Zone luchtverkeersgebied waarbinnen het meenemen en gebruiken van radioapparatuur verplicht is. Voor het binnenvliegen van een RMZ dient een eerste oproep met de voorgenomen intenties te worden gedaan op de daarvoor aangewezen frequentie. RMZ TFZ Extra:

4.3. Algemene procedures

Op de ongecontroleerde vliegvelden (ook wel “groene velden” genoemd) zijn de motor- en zweefvliegcircuits van elkaar gescheiden. Runway Take-off leg Crosswind leg Downwind leg Base leg Final leg Je verhoogt de “situational awareness” voor alle betrokkenen door je op downwind te melden.

Wanneer je tijdens een overland op een ongecontroleerd vliegveld gaat landen, kijk dan goed uit voor ander verkeer en luister uit op de vliegveld frequentie. Hier wordt ook weer Engels gesproken en is een RT-bevoegdheid nodig. Zonder RT mag je alleen van de zweefvliegfrequenties gebruik maken. Kijk voor de landing eerst goed naar het seinenvierkant en de windzak. Let ook op eventuele lichtsignalen. Informatie over deze vliegvelden is te vinden in het AIP: AD 2 Aerodromes

Bij een lierstart is goede communicatie noodzakelijk door: Vlieger, geeft aan dat kabel kan worden aangehaakt en dat hij/zij gereed is om te starten Tiploper, controleert of kabel en vliegtuig in orde zijn en of er veilig kan worden gestart, vraagt toestemming voor de start Startleider, houdt toezicht op het vliegbedrijf, geeft toestemming om te starten en bedient daarbij evt. de portofoon (start zonder seinlamp) Tijdschrijver, bedient de seinlamp of portofoon op aanwijzing van tiploper en/of startleider Lierist, start de kabel en reageert op lichtseinen, berichten via portofoon of tekens gegeven door de vlieger Wijze van communicatie: Mondeling, strak (trekken), stoppen Handgebaren, duim omhoog, afzwaaien Portofoon, als mondeling Afgesproken tekens, te snel: gieren of te langzaam: bijdrukken Bij sommige verenigingen wordt er gestart op aangeven van de tiploper. De startleider ziet er op toe dat er correct wordt gehandeld en grijpt indien nodig in. Bij de ZCH wordt pas na toestemming van de startleider gestart.

straktrekken: buig en strek armen naar het hoofd kabel strak: wijs met beide armen in de startrichting stop!: kruis beide armen boven het hoofd Zweefvliegtuig kan niet ontkoppelen! Zweefvliegtuig opent de remkleppen en maakt duidelijke rolbewegingen van links naar rechts. De sleepvlieger sleept je terug naar het veld en ontkoppelt op lage hoogte boven de grond. Er is iets mis met het zweefvliegtuig! (bijv. remkleppen open) Sleepvliegtuig beweegt richtingsroer snel achter elkaar naar links en rechts. Direct ontkoppelen! Sleepvliegtuig maakt duidelijke rolbewegingen van links naar rechts.

4.4. Weersinformatie via de radio

Een ATIS bericht kan er als volgt uitzien: Op de grote luchthavens is ATIS (Automated Terminal Information Service) beschikbaar. Dit is een continu herhalende radio-uitzending op een aparte frequentie met lokale weersinformatie. Een ATIS bericht kan er als volgt uitzien: Naam vliegveld en identifier This is Schiphol arrival Information Lima, Schiphol aankomst informatie Lima , De tijd in UTC at time one three three zero (1330), gemaakt op 1330 UTC, De baan in gebruik main landing Runway zero six (06), baan 06 in gebruik voor landingen, Het Transition Level Transition Level four zero (40), Transition Level 40, De windrichting en snelheid in knopen wind zero five zero five (050/5) knots, maximum one five (15) knots, variable between zero one zero (010) and one zero zero (100), windrichting op de baan variabel tussen 010° en 100° gemiddeld 050° sterkte 5 knopen met uitschieters naar 15 knopen, Het zicht in kilometers visibility one zero (10) kilometers zicht meer dan 10 kilometer, De bewolking in voeten clouds few one-thousand five hundred (1500), broken three thousand (3000), bewolking 1- 2/8 op 1500ft (ongeveer 500 meter) en 5-7/8 op 3000ft (ongeveer 1000 meter), De temperatuur Het dauwpunt temperature two zero (20), dewpoint one zero (10), temperatuur 20° Celsius, dauwpunt 10° Celsius,, De QNH QNH one zero one four (1014) hectopascal, QNH 1014 hPa, Het vooruitzicht NOSIG, geen significante veranderingen, Eventuele NOTAM’s caution birds in the vicinity of the airport. Pas op voor vogels in de buurt van het vliegveld. Weersinformatie is tegenwoordig via diverse kanalen te verkrijgen. Het KNMI heeft speciaal voor de luchtvaart een website beschikbaar. Website: https://www.luchtvaartmeteo.nl/ Hier kun je METAR’s, TAF’s en ook weerkaarten raadplegen. Log in met KZ gevolgd door je KNVvL-lidnummer. Je achternaam in hoofdletters is het password. Bijv.: KZ123456 en JANSEN. VOLMET-berichten worden ook op een aparte frequentie uitgezonden maar zijn minder geschikt voor zweefvliegers. Wanneer je een RT-license hebt, kun je onderweg ook het weer opvragen bij de verkeersleiding.

4.5. Maatregelen bij communicatiestoring

Het kan gebeuren dat je oproep niet direct wordt beantwoord, wacht dan minimaal 10 seconden en probeer het opnieuw. Het andere station heeft misschien een probleem met de ontvanger. Krijg je na een tweede of derde poging nog steeds geen antwoord, werk dan het volgende lijstje af: Controleer of je radio aan staat Controleer of je de juiste frequentie geselecteerd hebt. Druk op de squelch-knop om je volume te controleren. Controleer bij een headset of de aansluitingen van zowel je microfoon en ontvanger goed in de connector van het vliegtuig zitten. Probeer een radiocheck te doen richting het station waar je mee in gesprek bent, voorbeeld: “Terlet Radio, PH-1229, Radio Check”. Wissel eens van frequentie om te kijken of dat verschil maakt. Probeer andere vliegtuigen op te roepen om je boodschap door te geven. LET OP! Een radiostoring tijdens een ongecontroleerde vlucht is nog geen noodsituatie. Zet de transponder dus NIET op 7600 maar blijf rustig doorvliegen. AVIATE, NAVIGATE en COMMUNICATE. Het is ook mogelijk dat jouw ontvanger defect is geraakt maar dat de zender nog wel werkt. In dat geval dien je de boodschap twee maal te verzenden, iedere keer vooraf gegaan door de woorden “Transmitting Blind due to receiver failure”.

Fraselogie in geval van een defecte ontvanger: DRACHTEN RADIO, PH-1138 TRANSMITTING BLIND DUE TO RECEIVER FAILURE, TOURING MOTOR GLIDER AT 1000 FEET 3 NAUTICAL MILES NORTH OF DRACHTEN, ENTERING RIGHT HAND DOWNWIND FOR FULLSTOP RUNWAY 26

4.6. Nood- en spoedprocedures

De ICAO (International Civil Aviation Organisation) heeft bepaald dat lidstaten verantwoordelijk zijn voor de organisatie van de Luchtverkeersdienstverlening boven hun grondgebied (ATS = Air Traffic Service). Dit bestaat uit 3 taken: luchtverkeersleiding (Air Traffic Control Service) > burger- en militaire verkeersleiding in Nederland vluchtinformatie (Flight Information Service) > wordt verzorgd door Amsterdam FIC en Dutch Mil FIC (FIC = Flight Information Centre) alarmering (Alerting Service) > wordt verzorgd door JRCC Den Helder (JRCC = Joint Rescue Co-ordination Centre) Nederland is verantwoordelijk voor de FIR Amsterdam en de North Sea area V (FIR = Flight Information Region).

Fraselogie voor het maken van een kruispeiling: Amsterdam Information kan je positie bepalen met behulp van een kruispeiling (FIX). Hiervoor worden VHF-peilstations of VDF’s gebruikt (VDF = VHF Direction Finding). Voor een radiopeiling is een langere uitzending nodig, dit doe je door van 1 t/m 5 en terug te tellen. Na een peiling ontvang je: een positie de nauwkeurigheid (class A binnen 5, B binnen 20, C binnen 50 of D buiten 50 zeemijl) het tijdstip van de peiling (Dutch Mil Info heeft geen VHF-peilstations.) Fraselogie voor het maken van een kruispeiling: AMSTERDAM INFORMATION, PH-771 PH-771, AMSTERDAM INFORMATION, GO AHEAD PH-771, REQUEST FIX, PH-771 Volledige callsign aan begin en einde. Meestal ziet het grondstation dan direct jouw positie. PH-771, TRANSMIT FOR BEARING Mocht de positie bepaling nog niet gelukt zijn, dan vraagt het grondstation je om van 1 t/m 5 en terug te tellen. PH-771, TRANSMITTING FOR BEARING, 1, 2, 3, 4, 5, 4, 3, 2, 1, Tel van 1 t/m 5 en terug met het volledige callsign aan het begin en einde PH-771, POSITION 5 NM SOUTH OF HILVERSUM, CLASS A, TIME 54 Nauwkeurigheid binnen 5 zeemijl POSITION 5 NM SOUTH OF HILVERSUM, CLASS A, TIME 54, PH-771

(PAN PAN, PAN PAN, PAN PAN) De inhoud van het bericht is als volgt: Spoedoproep - Urgency (PAN PAN, PAN PAN, PAN PAN) Een situatie bedreigt de veiligheid van het vliegtuig en personen aan boord maar er is niet onmiddellijk hulp vereist. Bijv.: iemand ernstig ziek, onregelmatig lopende motor De inhoud van het bericht is als volgt: PAN PAN, PAN PAN, PAN PAN Roepnaam van het grondstation Eigen roepnaam Omschrijving van de spoedsituatie Intentie van de gezagvoerder Huidige positie, hoogte en koers Enig andere relevante informatie Het grondstation zal direct de spoedoproep beantwoorden. Indien het grondstation niet reageert kan een ander station assistentie verlenen, eventueel door het versturen van een “Relay-message”. Het grondstation zal tegelijkertijd de noodzakelijke alarmering (laten) opstarten (hulpdiensten, etc.). De overige stations moeten opletten dat ze spoedberichten niet verstoren en dienen voorrang te geven aan deze berichten. PAN PAN is afkomstig van het Franse woord “panne”.

Fraselogie in geval van een spoedsituatie: PAN PAN, PAN PAN, PAN PAN, DUTCH MILL INFO, PH-1138, PASSENGER WITH POSSIBLE HEART ATTACK, RETURNING TO LEEUWARDEN AIR FORCE BASE, OVERHEAD HARLINGEN AT 3000FT, HEADING 070, SUPER DIMONA, 2 PERSONS ON BOARD REQUEST AMBULANCE AT LEEUWARDEN AIR FORCE BASE

(MAYDAY, MAYDAY, MAYDAY) De inhoud van het bericht is als volgt: Noodoproep - Distress (MAYDAY, MAYDAY, MAYDAY) Er is onmiddellijk gevaar en hulp vereist. Deze berichten hebben absolute voorrang! Bijv.: motoruitval, noodlanding. De inhoud van het bericht is als volgt: MAYDAY, MAYDAY, MAYDAY Roepnaam van het grondstation of “All Stations” Eigen roepnaam Omschrijving van de noodsituatie Intentie van de gezagvoerder Huidige positie, hoogte en koers Andere nuttige informatie Het grondstation zal direct de noodoproep beantwoorden. Indien het grondstation niet reageert kan een ander station assistentie verlenen, eventueel door het versturen een “Relay-message”. Het grondstation zal tegelijkertijd de noodzakelijke alarmering (laten) opstarten (hulpdiensten, etc.). Zet de transponder op 7700 en activeer zonodig de ELT als die aan boord is. (ELT = Emergency Locator Transmitter = noodbaken zendt uit op 121.500 MHz en 406 MHz naar satelliet) De overige stations moeten tijdens een noodsituatie in principe niet uitzenden. Deze stations zullen uitluisteren totdat duidelijk is dat er hulp wordt geboden vanuit het grondstation. Indien nodig kan radiostilte worden opgelegd door het grondstation of door het in nood verkerende vliegtuig zelf. MAYDAY is de Engelse spelling van het Franse woord “m’aidez” (= help mij).

Fraselogie in geval van een noodsituatie: MAYDAY, MAYDAY, MAYDAY, DUTCH MIL INFO, PH-1138, ENGINE FIRE, MAKING A FORCED LANDING, 3 NAUTICAL MILES EAST OF ZUTPHEN PASSING 1400FT, HEADING 070, SUPER DIMONA, 2 PERSONS ON BOARD Fraselogie opleggen radiostilte: ALL STATIONS, EELDE TOWER, STOP TRANSMITTING, MAYDAY. Fraselogie beëindigen radiostilte: ALL STATIONS, EELDE TOWER, DISTRESS TRAFFIC ENDED

4. 7. De indeling van de. VHF-luchtvaartband. en het toewijzen van 4.7. De indeling van de VHF-luchtvaartband en het toewijzen van zweefvliegfrequenties

Geluidsgolven planten zich voort met de geluidssnelheid (330 m/sec). Radioverkeer vindt plaats door middel van radiogolven. Dit zijn elektromagnetische golven die zich met de lichtsnelheid voortplanten (300.000 km/sec). Radiogolven hebben dezelfde vorm als watergolven. Ze verspreiden zich ook vanuit het midden. De kringen worden ook groter maar alleen zijn het nu bollen (3-dimensionaal). Ook worden ze zwakker naarmate ze verder komen maar minder snel dan watergolven. In tegenstelling tot watergolven en geluidsgolven maken radiogolven geen gebruik van een medium en kunnen ze door het luchtledige gaan. Geluidsgolven planten zich voort met de geluidssnelheid (330 m/sec). Het verschil in snelheid tussen elektromagnetische golven en geluid is goed te zien en te horen bij een blikseminslag.

Geluid plant zich voort in de vorm van geluidsgolven. Snelheid (v) Golflengte (g) = Frequentie (f) Geluid plant zich voort in de vorm van geluidsgolven. Mensen kunnen trillingen tussen 20 en 20.000 Hz waarnemen. Toonhoogte = afhankelijk van aantal Hertz (trillingen per seconde) Volume = afhankelijk van Amplitude Radiogolven zijn golven in de vorm van elektromagnetische straling en hier is ook sprake van golflengte, amplitude en frequentie. Het frequentiegebied loopt van 0,3 KHz - 300 GHz. 1 KHz = 1000 Hz, 1 MHz = 1.000.000 Hz, 1 GHz = 1.000.000.000 Hz

Het radiobereik is niet oneindig en wordt o.a. beïnvloed door: sterkte van de zender afstand van de ontvanger atmosfeer aardoppervlak (bergen, water) Formule radiobereik: 4 x √ hoogte in meters = bereik in km In de ionosfeer bevinden zich lagen die radiogolven kunnen absorberen, ombuigen en terugkaatsen. Deze lagen ontstaan door het zonlicht. Afhankelijk van de frequentie en het tijdstip (dag of nacht) kan het radiobereik sterk variëren. Frequenties in de VHF-band hebben hier geen last van. Vanuit de antenne verspreiden zich de radiogolven als grond- en ruimtegolven. De VHF-grondgolven volgen het aardoppervlak maar komen niet veel verder dan de horizon. De VHF-ruimtegolven verspreiden zich in nagenoeg rechte lijnen en gaan door de ionosfeer de ruimte in. Er vormen zich geen ionosfeergolven. De zender en ontvanger moeten “zichtbaar” voor elkaar zijn en daarom is de hoogte van de antenne belangrijk voor het radiobereik.

De onderstaande frequenties liggen in de VHF-band: 122.475 MHz 122.500 MHz met een recreatieve 123.350 MHz vergunning alleen 123.375 MHz voor zweefvliegen 123.500 MHz binnen Nederland 129.975 MHz te gebruiken! 130.125 MHz Verdeling VHF-band: 108 - 112 VOR en ILS 112 - 118 VOR 118 - 136.975 RT-communicatie De zweefvliegfrequenties hebben (nu nog) een 25 KHz kanaalseparatie (tussen 122.475 MHz en 122.500 MHz zit 25 KHz verschil) Per 31 december 2017 is een separatie van 8.33 KHz vereist. Deze nieuwe kanaalseparatie geldt nu al voor luchtruim klasse C en intussen ook voor alle KLu vliegvelden.

Vragen? Ter afsluiting volgt nog een video over een noodgeval op Manchester Airport

Voorbeeld MAYDAY-call: MAYDAY_MAYDAY_MAYDAY.mp4 MANCHESTER AIRPORT - NOODOPROEP THOMSON 263H Tijdens de start van baan 06L krijgt THOMSON 263H een vogelaanvaring in de rechtermotor. De gezagvoerder klimt naar 3500 voet (1065m) richting het baken Wallasey om eerst de situatie te bekijken. De verkeersleiding informeert hem dat baan 09 op Liverpool ook beschikbaar is maar hij wil terug naar Manchester. Intussen zijn de hulpdiensten op het vliegveld gealarmeerd en wordt het vliegtuig m.b.v. radar weer terug naar het vliegveld gebracht voor een ILS-landing op baan 06R. 06L-24R 09-27 06R-24L Liverpool

EINDE