Thema bijeenkomst PO & VO Begrijpend lezen <> Rekenen Een discrepant profiel

Welkom! Wie zijn wij? Drs. Loes Nijland & Elzemiek van der Bom MSc. Orthopedagoog NVO NVO Orthopedagoog-Generalist Econometrist Orthopedagogisch Centrum Het Kabinet Expert in leren en ontwikkelen Burgemeester Reigerstraat 55, Utrecht © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Wat gaan we doen? Begrijpend lezen, rekenen & het schooladvies VO Begrijpend lezen & rekenen als voorspeller voor het VO niveau Een discrepant profiel – 6 types Hoe kun je hier in de advisering mee omgaan? Wat zou je kunnen bieden aan eventuele ondersteuning in het PO en VO? © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Korte starter- waar denk je aan bij… Een kloof? Noem 5 kenmerken die je ziet bij leerlingen met een discrepant profiel. Ga naar PollEv.com/elzemiekvand004 en voer je antwoorden in! © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Begrijpend lezen, rekenen & het VO Uit onderzoek blijkt: dat 55% van de leerlingen in het vierde jaar van het voortgezet onderwijs op het door de leerkracht voorspelde niveau zit; 29% zit lager of is blijven zitten; 16% zit hoger. Schooladvies is mensenwerk! De leerkracht is een betere voorspeller dan de eindtoets Bij de eindtoets zijn de percentages respectievelijk 45% (goed), 27% (lager) en 28% (hoger). Maar waar let je dan op als leerkracht? © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Begrijpend lezen, Rekenen & het VO 1) De resultaten op begrijpend lezen en rekenen … maar ook lezen en spellen kunnen in het advies worden meegenomen. 2) inzet, ambitie en werkhouding 3) thuissituatie en welbevinden van de leerling ‘Het complete plaatje’ doet er WEL toe! Niet alleen de resultaten tellen, maar ook hoe een leerling tot de resultaten komt! © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Een discrepant profiel? - Begrijpend lezen =/= rekenen - deze leerling denkt en leert op niveau x en rekent op niveau y - tenminste 2 niveaus verschil - verschillende ‘types’, de ene kloof is de andere niet We noemen een profiel discrepant of een kloof wanneer er een groot verschil te zien is tussen begrjipend lezen en reken. We kennen ook andere discrepante profielen, zoals VB/PO in de WISC of verbaal/symbolisch bij de NIO, of, bij jullie in de klas de kloof tussen methodegebonden en CITO-toetsen. Zien we een kloof begrijpend lezen/rekenen, dan zien we deze kloof vaak ook op de NIO. Maar bijvoorbeeld weer niet op de WISC. Dit heeft te maken met wat we meten! Bij de NIO en de LOVS meten we enerzijds – op welk niveau de leerling denkt en informatie verwerkt en anderzijds- wat het rekenniveau is. Bij de WISC of een andere intelligentietest, meten we het werk- en denkniveau en allerlei onderliggende vaardigheden. Hoe deze tot uitvoer wordt gebracht zien we dan terug in de schoolresultaten en bijvoorbeeld een NIO. De WISC meet dus wat er latent aan mogelijkheden aanwezig is. Het LOVS meet de output, hoe goed kan de leerling hier gebruik van maken. Vandaar dat er grote verschillen tussen een WISC en een LOVS kunnen zitten. Omdat het in het VO gaat om wat een leerling kan laten zien, gebruiken we de PO resultaten om te bepalen welk schoolniveau passend is. Bij een discrepant profiel is dit adviseren vaak ingewikkelder. We noemen het discrepant als er tenminste 2 niveaus tussen begrjipend lezen en rekenen zit. Immers, het is volkomen normaal om in het ene vak minder sterk te zijn dan in het andere. Verschillen zijn dus normaal en ook niets om zorgen om te maken. Soms liggen de vaardigheden echter heel erg ver uit elkaar, waardoor er twee niveaus verschil ontstaan. Dus bijvoorbeeld een I op begrijpend lezen en een III op rekenen of andersom. Bij twee niveaus verschil of meer kun je geen mooi gemiddelde meer berekenen. Immers de vaardigheden verschillen teveel! Dus een HAVO doet geen recht aan het VWO + begrijpend lezen en het VMBO-T rekenen. Dit wil niet zeggen dat HAVO geen goed advies is overigens – dat ligt dan weer aan de omstandigheden en de ontwikkeling van de afgelopen jaren. Wat we in de starter al hebben kunnen zien is dat niet iedereen de zelfde problemen of eigenschappen bij leerlingen ziet met een discrepant profiel. We denken allemaal aan iets anders. Dat is logisch - Er zijn verschillende types. De ene kloof is de andere niet. Dit heeft te maken met de oorzaak en de hulp die tussentijds is ingezet en met de make-up van de leerling  We zien dan 6 types – de verwachte kloof, de niet opvallende kloof, de overbrugbare kloof, de niet te overbruggen kloof, de recente kloof en de gedempte kloof. © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

MET EEN VOOR DE HAND LIGGENDE OORZAAK 1) De ‘verwachte’ kloof TAAL < REKENEN MET EEN VOOR DE HAND LIGGENDE OORZAAK - allochtone achtergrond - meertalig opgevoed - (onlangs) geremigreerd Bij deze kloof gaat het om leerlingen waarbij je de kloof verwacht. Dit zijn leerlingen die vanwege de taalsituatie thuis een lager taalniveau hebben. Bijvoorbeeld allochtone leelringen, maar ook leerlingen die meertalig worden opgevoed met een thuis- en buitens huis taal. © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

2) De ‘niet opvallende’ kloof REKENEN = I maar TAAL = III of TAAL = I maar REKENEN = III - deze leerlingen zijn in hun zwakkere vak nog steeds gemiddeld - in hun schoolwerk zie je de kloof niet tot nauwelijks terug. Leerlingen ondervinden er weinig hinder van Dit zijn de leerlingen waarbij het laagstscorende vak nog steeds een voldoende is (III of hoger). Het verschil is hierdoor vaak pas relevant in groep 8, wanneer we het over schooladviezen hebben. Tot die tijd zijn er geen zorgen geweest en zien we vooral een leerling die zich prima ontwikkeld. Maar het formuleren van een schooladvies wordt door het verschil soms toch een uitdaging. © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

LOPEN NA GROEP 5 (STEEDS VERDER) UITEEN 3) De ‘recente’ kloof TAAL EN REKENEN LOPEN NA GROEP 5 (STEEDS VERDER) UITEEN - leerlingen voor wie leeromstandigheden veranderd zijn (schoolwissel, methodewissel, leerkrachtwissel) - leerlingen voor wie persoonlijke omstandigheden veranderd zijn - leerlingen voor wie vanaf groep 5 rekenen of taal te abstract is geworden Deze leerlingen hebben zich tot ongeveer groep 5 evenwichtig ontwikkeld. Vanaf groep 6 zie je dat de scores steeds iets verder uit elkaar gaan lopen. Hieronder vallen ook de leerlingen die in het laatste jaar ineens duiken met een score. Persoonlijke omstandigheden zijn bij deze leerlingen van groot belang om mee te nemen in de advisering. Zo kun je immers zien waar de zwakkere resultaten dan vandaan komen. © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

MAAR IN EERDERE GROEPEN WAS ER EEN KLOOF 4) De ‘gedempte’ kloof TAAL = REKENEN MAAR IN EERDERE GROEPEN WAS ER EEN KLOOF - leerlingen met een afgeronde succesvolle begeleiding (in of buiten school) met blijvend resultaat Deze leerlingen laten vaak al langere tijd een verschil zien. Ouders en school hebben daarom in een vroeg stadium besloten om hulp in te zetten en deze hulp sluit aan. De hulp helpt zelfs zo goed, dat er al snel geen verschil mee te zien is en de leerlingen kan vervolgens ook zelfstandig verder. In groep 8 zien we deze leerling vaak met een evenwichtig profiel in groep 7 en 8. In groep 6 waren sommige scores dan lager en ook in de jaren ervoor. Soms zien we alleen in de jaren ervoor een verschil. © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

5) De ‘overbrugbare’ kloof TAAL EN REKENEN VERSCHILLEN MAXIMAAL 1 NIVEAU DANKZIJ BEGELEIDING - leerlingen die met begeleiding de kloof weten te verkleinen - als de begeleiding stopt is er een risico op terugval Deze leerlingen hebben een verschil en er is adequate hulp in gezet. Met de hulp is de kloof eens tukje gedicht, maar we zien nog steeds dat er een verschil bestaat. Soms lijkt deze leerling op het tweede profiel (de niet-opvallende) kloof. Het verschil is dat deze leerling dit echter alleen volhoudt met hulp! Zonder de hulp neemt de kloof vaak toe. © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

6) De ‘niet te overbruggen’ kloof TAAL EN REKENEN VERSCHILLEN MINSTENS 2 NIVEAUS ONDANKS BEGELEIDING - leerlingen die ook met begeleiding de kloof niet weten te verkleinen - als de begeleiding stopt is er terugval Tot slot hebben wed e leerlingen waarbij de afgelopen jaren van alles aan hulp is ingezet. Desondanks blijven de problemen echter bestaan. Dit zijn vaak leerlingen met een forse kloof waarbij hulp bijna geen vooruitgang geeft. Vaak is er bij deze leerlingen iets aan de hand, bijvoorbeeld dyslexie of dyscalculie en in sommige gevallen een andere leerstoornis of psychiatrisch probleem. © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Oorzaken zwakke scores begrijpend lezen © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Oorzaken zwakke scores rekenen © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Aan de slag! PO & VO 1) welke ‘types’ herken je binnen je eigen onderwijspraktijk? Denk hierbij ook aan voorgaande jaren, verhalen van collega’s, het collegiaal overleg, eventuele onderzoeken die bij leerlingen zijn gedaan, etc. ) © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Aan de SLAG (2) PO & VO 2) Welke ‘type’ leerlingen vormen een uitdaging bij bijvoorbeeld de advisering of de ondersteuning? © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Van kloof naar schooladvies & begeleiding PO Adviseren & Interventies VO Interventies & Schoolloopbaan © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Van kloof naar schooladvies & begeleiding PO Welke stappen zet jij om te komen tot een schooladvies? Hoe zorg je vervolgens voor optimale doorstroom naar VO van zo’n leerling? Maak het stappenplan. Neem een foto en tweet het met #ochetkabinet VO Welke interventies doe je al? Welk zou je graag willen doen? Welke zijn haalbaar? Wat verandert dat voor de nabije toekomst van zo’n leerling? Maak een foto van jullie plan en tweet het naar #ochetkabinet © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

WRAP-UP: 6 TYPEN Taal-REKEN-kloven DE ‘VERWACHTE’ KLOOF TAAL < REKENEN met voor de hand liggende oorzaak - allochtone achtergrond - meertalig opgevoed - (onlangs) geremigreerd DE ‘NIET OPVALLENDE’ KLOOF REKENEN = I maar TAAL = III of TAAL = I maar REKENEN = III - deze leerlingen zijn in hun zwakkere vak nog steeds gemiddeld en hebben in hun schoolwerk weinig last van hun kloof DE ‘RECENTE’ KLOOF TAAL EN REKENEN LOPEN NA GROEP 5 (STEEDS VERDER) UITEEN - leerlingen voor wie leeromstandigheden veranderd zijn (schoolwissel, methodewissel, leerkrachtwissel) - leerlingen voor wie persoonlijke omstandigheden veranderd zijn - leerlingen voor wie vanaf groep 5 rekenen of taal te abstract is geworden DE ‘GEDEMPTE’ KLOOF TAAL = REKENEN MAAR IN EERDERE GROEPEN WAS ER EEN KLOOF - leerlingen met een afgeronde succesvolle begeleiding (in of buiten school) met blijvend resultaat DE ‘OVERBRUGBARE’ KLOOF TAAL EN REKENEN VERSCHILLEN MAXIMAAL 1 NIVEAU DANKZIJ BEGELEIDING - leerlingen die met begeleiding de kloof weten te verkleinen - als de begeleiding stopt is er een risico op terugval DE ‘NIET TE OVERBRUGGEN’ KLOOF TAAL EN REKENEN VERSCHILLEN MINSTENS 2 NIVEAUS ONDANKS BEGELEIDING - leerlingen die ook met begeleiding de kloof niet weten te verkleinen als de begeleiding stopt is er terugval

WRAP-UP: ‘blauwdruk’ per kloof Adviesplan PO Interventieplan PO Interventieplan VO (OPP) Toekomstbeeld VO Voor alle kloven gelden in ieder geval de onderstaande stappen: 1) Zet scores BL en RW afgelopen 3 jaar op een rij, vul aan met TL, SP en SV 2) Onderzoek of er bijzonderheden zijn in motivatie, werkhouding, thuissituatie, welbevinden, SE ontwikkeling en interesses 3) Bij kloven bedenk welk vakgebied straks zwaarder weegt of er straks compenserende en/of faciliterende mogelijkheden zijn of er nog interventies gepleegd kunnen worden om de kloof te verkleinen of je externe expertise wilt (laten) inschakelen om mee te denken over oorzaken en oplossingen 4) Toets eigen idee aan bv onafhankelijk test- of toetsgegeven, collega’s, andere experts. Per kloof worden hierna extra/andere stappen specifiek voor díe kloof gegeven © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

WRAP-UP: 1) De ‘verwachte’ kloof Adviesplan PO Interventieplan PO Interventieplan VO (OPP) Toekomstbeeld VO TOEVOEGINGEN PO OP BASISADVISERINGSPLAN Vroegtijdig interveniëren, informeren en adviseren om - verwachtingen bij ouders en leerling te managen - belang van, en bereidheid tot interventies buiten school te vergroten   CONCRETE TIPS VOOR ADVISERING Afh. van bereidheid tot en effect van interventies maximaal één niveau hoger dan BL INTERVENTIES PO EN VO Overleg PO-VO wanneer welke interventies het beste plaats kunnen vinden: - op PO is (na school) meer tijd voor bv ‘kilometers maken’? - op VO is de leerling toegeruster/rijper voor bv strategieën aanleren? - Op PO en VO woordenschatprogramma’s? Betrek (de verantwoordelijkheid van) ouders: taalachterstand kan niet alleen op/door school opgelost worden; thuis NL lezen/voorlezen/TV is op zowel PO als VO cruciaal. TAAL < REKENEN MET EEN VOOR DE HAND LIGGENDE OORZAAK - allochtone achtergrond - meertalig opgevoed - (onlangs) geremigreerd © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

WRAP-UP: 2) De ‘niet opvallende’ kloof Adviesplan PO Interventieplan PO Interventieplan VO (OPP) Toekomstbeeld VO TOEVOEGINGEN PO OP BASISADVISERINGSPLAN Driehoeksgesprek om - eventuele oorzaken te achterhalen - bereidheid tot interventies te inventariseren   CONCRETE TIPS VOOR ADVISERING Laat BL zwaarder meewegen voor deze hogere VO-schoolniveaus INTERVENTIES PO EN VO Hiaten opsporen in het zwakkere vak - PO: dmv 1-op-1 toets maken, toetsanalyse CITO of BOOM SVT’s - VO: dmv inzet RTTI REKENEN = I maar TAAL = III of TAAL = I maar REKENEN = III - deze leerlingen zijn in hun zwakkere vak nog steeds gemiddeld - in hun schoolwerk zie je de kloof niet tot nauwelijks terug. Leerlingen ondervinden er weinig hinder van © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

WRAP-UP: 3) De ‘recente’ kloof Adviesplan PO Interventieplan PO Interventieplan VO (OPP) Toekomstbeeld VO TOEVOEGINGEN PO OP BASISADVISERINGSPLAN Oorzaken achterhalen veranderingen in school- of persoonlijke omstandigheden BL > RW: Drempelonderzoek RW BL<RW: CITO luisteren in plaats van lezen (zit het in begrijpen of in lezen?) Strategieën begrijpend lezen oefenen   CONCRETE TIPS VOOR ADVISERING Kies, afhankelijk van eventuele oorzaken, voor dakpanklas waarin ook het laagstscorende niveau opgenomen is INTERVENTIES PO EN VO Extra uitdaging op sterke kanten Steun tot op bepaalde hoogte TAAL EN REKENEN LOPEN NA GROEP 5 (STEEDS VERDER) UITEEN - leerlingen voor wie leeromstandigheden veranderd zijn (schoolwissel, methodewissel, leerkrachtwissel) - leerlingen voor wie persoonlijke omstandigheden veranderd zijn - leerlingen voor wie vanaf groep 5 rekenen of taal te abstract is geworden © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

WRAP-UP: 4) De ‘gedempte’ kloof Adviesplan PO Interventieplan PO Interventieplan VO (OPP) Toekomstbeeld VO TOEVOEGINGEN PO OP BASISADVISERINGSPLAN Informeren VO - Info brengen: van welke kloof was sprake en hoe is die opgelost? - Info halen: wat kunnen VOscholen bieden?   CONCRETE TIPS VOOR ADVISERING Ook advies over sóórt/type VOschool INTERVENTIES PO EN VO - Geboden begeleiding PO voortzetten op VO (direct OPP) (bv ondersteunende hulpmiddelen) - Leerlingen op VO goed in de gaten houden - Psychoeducatie op eigen leerstijl ter voorkomen van faalangst, faalangsttraining TAAL = REKENEN MAAR IN EERDERE GROEPEN WAS ER EEN KLOOF - leerlingen met een afgeronde succesvolle begeleiding (in of buiten school) met blijvend resultaat © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

WRAP-UP: 5) De ‘overbrugbare’ kloof Adviesplan PO Interventieplan PO Interventieplan VO (OPP) Toekomstbeeld VO TOEVOEGINGEN PO OP BASISADVISERINGSPLAN overleg met ouders   CONCRETE TIPS VOOR ADVISERING Advies ook op basis van effect en toekomstige haalbaarheid van interventies/begeleiding INTERVENTIES PO EN VO - vakkenruil: minder taal en meer rekenen of andersom - mogelijkheid bieden tot kansklas - steunles, service-uren - Inzetten van ‘leerlingen helpen leerlingen’ TAAL EN REKENEN VERSCHILLEN MAXIMAAL 1 NIVEAU DANKZIJ BEGELEIDING - leerlingen die met begeleiding de kloof weten te verkleinen - als de begeleiding stopt is er een risico op terugval © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

WRAP-UP: 6) De ‘niet te overbruggen’ kloof Advies PO Interventieplan PO Interventieplan VO (OPP) Toekomstbeeld VO TOEVOEGINGEN PO OP BASISADVISERINGSPLAN Inschatting mogelijkheden tot compensatie Informeren zorgcoördinator VO   CONCRETE TIPS VOOR ADVISERING Weeg mee : - de mogelijkheden van de leerling tot gebruik hulpmiddelen danwel compensatie, op school maar ook thuis - de mogelijkheden op het VO tot gebruik hulpmiddelen danwel compensatie INTERVENTIES PO EN VO - onderwijzen en mogelijk maken technische hulpmiddelen zoals Kurzweil - extra rekenen- of taallessen of een eigen leerlijn - voorbereidende studievaardigheden tbv VO - versterken kwaliteiten - onderzoek naar IQ en/of leerstoornissen - extra inzet op zwakke kant: vakinhoudelijk en op executieve functies - passend profiel/vakkenpakket laten kiezen - digitale lesmethoden aansl. bij niveau / waarbij aangeg.kan worden waar extra uitleg nodig TAAL EN REKENEN VERSCHILLEN MINSTENS 2 NIVEAUS ONDANKS BEGELEIDING - leerlingen die ook met begeleiding de kloof niet weten te verkleinen - als de begeleiding stopt is er terugval © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015

Links en verwijzingen naar artikelen Tekst Bea Ros, wetenschapsredacteur Didactief. Gepubliceerd in september 2014 in Didactief, op internet 13 februari 2015. http://www.didactiefonline.nl/component/content/article?id=12263 Eelco van Aarsen, Jaap Roeleveld en Hans Luyten, Voorspellende waarde van LOVS-toetsen voor schoolsucces. Utrecht: Oberon, 2014. http://doc.utwente.nl/88389/1/Voorspellende_waarde_van_LOVS_toetsen_voor_schoolsucc es-dig_versie.pdf Geert Driessen, De overgang naar het voortgezet onderwijs (brochure). http://www.taalgerichtvakonderwijs.nl/Literatuur/vakspecifiek/Eerde_2009__Rekenen- wiskunde_en_Taal__Panamapost.pdf/download Via de website van CITO: Een gewogen besluit ( te vinden via google.com http://www.rekencentrale.nl/Recent/OnevenwichtigeCitiscore.pdf http://www.aob.nl/default.aspx?id=272&article=10879&q=onderzoek&m= © OC Het Kabinet - expert in leren en ontwikkelen 2015