Hoofdstuk 13: Angst en angststoornissen De normale ontwikkeling van angst De angststoornissen Comorbiditeit Risicofactoren Behandeling van angststoornissen

Vraag Wat voor soort emotie is angst? Angst is een basisemotie. Angst is een sociale emotie. Angst is een lichaamsgebonden emotie. Antwoord: a

Normale ontwikkeling van angst Angst is een emotie. Over de hele wereld komen bij mensen(kinderen) 6 basisemoties voor: deze zijn aangeboren. Angst is er één van: Angst Vreugde Verbazing Woede Verdriet Walging.

Basisemoties Over de hele wereld eenzelfde gelaatsuitdrukking. Kind hoeft die niet te leren. Kind leert de uitdrukkingen wel herkennen, maar dat gaat meestal spelenderwijs.

3 ingrediënten van een emotie Een emotie kent verschillende aspecten: Een stimulus of situatie kan ook een gedachte zijn De waardering van de stimulus cognitie, zoals: ‘dit is eng’ of ‘wat een enge herinnering roept dit op’ Het lichaam reageert: opwinding (arousal) zoals hogere hartslag, stokkende of opgejaagde ademhaling Iemands gedrag: weglopen, verstarren, enz.

Ontwikkeling van angst (1) Alleen goed te begrijpen als we de ontwikkeling van het kind als uitgangspunt nemen. Voorbeelden: Emotionele ontwikkeling Als er sociale emoties ontstaan (schaamte) ontstaan er ook sociale angsten. Cognitieve ontwikkeling Hoe meer het kind leert te begrijpen, des te minder angst. Ontwikkeling van de taal Woordjes kunnen geven aan iets dan eng is, maakt het minder eng. Lichamelijke ontwikkeling Wegkruipen of weglopen van iets dat eng is. Daarom meer angst bij kinderen met lichamelijke beperking.

Ontwikkeling van angst (2) Als het kind ouder wordt gaat de mate van angst meestal verminderen. Omdat het kind de wereld beter begrijpt. Oorzaken van angst worden ook anders. En 12-jarige is niet meer bang voor monsters. Kind leert steeds beter omgaan met angstverwekkende situaties of gedachten. Coping-mechanismen: bijv. afleidingsmanoeuvres of ontspanningsoefeningen waardoor je minder piekert.

Criteria van angststoornissen Gewone angst is normaal en functioneel: bevordert overlevingskans Elke angststoornis kent haar rijtje symptomen. Alle stoornissen komen voor bij kinderen en volwassenen … … op de separatieangststoornis en selectief mutisme na. Naast het rijtje symptomen is een essentieel criterium dat de angst significant lijden veroorzaakt bij het kind … en zijn ontwikkeling belemmert. Meestal belemmert angst het schoolse functioneren.

Separatieangst is normaal op jonge leeftijd Zorgt ervoor dat kind de beschermende ouder bij zich houdt. Volwassenen vinden het lastig om een huilend en troost zoekend kind te negeren. Ernstige separatieangst op latere leeftijd kan wel een stoornis zijn.

Vraag Bij het ontstaan van welke angststoornis spelen leerervaringen een grote rol? Obsessief-compulsieve stoornis Separatieangststoornis Specifieke fobie Antwoord: c

Indeling van de angststoornissen Groep Angststoornissen Piekerstoornissen Gegeneraliseerde angststoornis (overangstige stoornis; oud begrip uit eerdere edities van DSM) Ongeconditioneerde angststoornissen (leerprocessen spelen een geringe rol bij het ontstaan) Separatieangststoornis Paniekstoornis Obsessief-compulsieve stoornis Geconditioneerde angststoornissen (leerprocessen spelen een grote rol bij het ontstaan) Specifieke fobie Agorafobie Sociale fobie PTSS

Gegeneraliseerde angststoornis: piekeren over van alles

Piekeren

PTSS Posttraumatische stressstoornis kan zich bij kinderen anders uiten dan bij volwassenen: Meer uitleven in spel. Dromen hebben onduidelijke relatie met het trauma. Intrusieve herinneringen (vervelende, niet te stoppen herinneringen) komen minder vaak voor. In DSM-5: PTSS in eenzelfde categorie geplaatst als hechtingsstoornissen. Overeenkomst: beide trauma-gerelateerd.

Gemiddelde leeftijd waarop een angststoornis voor het eerst wordt vastgesteld Selectief mutisme 3,5 tot 5 Separatieangststoornis 7 tot 9 Specifieke fobie ca. 8 Obsessief-compulsieve stoornis 10 Gegeneraliseerde angststoornis 11 tot 13 Sociale fobie 11,5 tot 12,5 Paniekstoornis 14 tot 15 PTSS <Leeftijd tijdens trauma> Depressie (ter vergelijking) 14

Vuistregels Het thema bij angststoornissen die vroeg ontstaan (specifieke fobie en separatieangststoornis) is vaak (verlies van) geborgenheid en veiligheid. Het thema bij angststoornissen die later ontstaan (sociale fobie) is vaak angst over eigen optreden en evaluaties van anderen. Inhoud en vorm van angststoornissen veranderen met de leeftijd.

Samengaan van stoornissen (comorbiditeit) Het is eerder regel dan uitzondering dat een kind meer dan één angststoornis heeft. Depressiviteit wordt vaak voorafgegaan door een angststoornis. Andersom komt dat minder voor. Angststoornissen komen vaak samen voor met slaapstoornissen. Denk aan piekeren wat iemand wakker houdt. Ze komen ook veel voor met externaliserende stoornissen en met middelengebruik. ADHD en ODD

Angst en depressiviteit: ze versterken elkaar Gegeneraliseerde angststoornis lijkt sterk op depressiviteit. Overeenkomst: piekeren! Angst en depressiviteit gaan vaak samen. De volgorde is meestal: eerst angst en daarna depressiviteit.

Comorbiditeit bij autisme en angst (1) Angst is een symptoom van bijna alle psychische stoornissen extreem voorbeeld: autismespectrumstoornis Nederlands onderzoek: 84% van de kinderen met autisme heeft minimaal één angststoornis Angst vergroot stereotiep gedrag bij kinderen met ASS (bijv. fladderen) Lijkt de kinderen troost en rust te bieden.

Comorbiditeit bij autisme en angst (2) Kinderen met autisme kunnen niet goed uitleggen wat hen bang maakt. Advies: zoeken naar de communicatieve betekenis van de angst. Wat wil het kind ermee uitdrukken? Kinderen met autisme kunnen bang zijn voor ‘details’. Soms is de angst extreem: voor anderen ‘buitenproportioneel’. Soms komen ze ‘per ongeluk’ over hun angst heen.

Risicofactoren: er zijn er erg veel Erfelijkheid: temperament (gedragsinhibitie) Onveilige hechting Angstige cognitieve stijl Gezinskenmerken (angstige ouders) Leerervaringen (meemaken van angstige gebeurtenissen)

Behandeling van angststoornissen Voor oudere kinderen is een behandeling gebaseerd op cognitieve gedragstherapie verreweg het succesvolst. Belangrijk onderdeel is dat kinderen leren hun emoties te benoemen en onderscheid maken tussen gedachten, gevoel en gedrag. Het betrekken van ouders bij de behandeling van een kind vergroot het succes significant. Maar er zijn uitzonderingen: als de ouders zelf heel angstig zijn, blijven zij een negatief model dat het kind belemmert om minder angstig te worden.

Vraag Welke hulpverleningsmethode is de aangewezen aanpak bij jonge kinderen met angstproblemen? Cognitieve therapie Gedragstherapie Gezinstherapie Antwoord: b

Cognitieve gedragstherapie bij angst Inmiddels zijn er veel programma’s: Dappere kat Coping Koala Vrienden

Behandeling van jong kind Interventies gebaseerd op gedragstherapie zijn geïndiceerd De angst zal vaak plaatsvinden binnen de gezinscontext (vanwege de leeftijd) Functionele gedragsanalyse: Wat lokt het angstige gedrag uit en wat houdt het in stand? S-O-R-C Exposure-technieken en systematische desensitisatie Stap voor stap dat gaan doen waarvoor ze bang zijn.

Bij de stap-voor-stap-aanpak wordt een angstladder gebruikt

Ouders (1) Ouders van kinderen met angststoornissen hebben vaak ook problemen met angst Bij groep kinderen met een angststoornis bleek 65% van de moeders ook een angststoornis te hebben. Bij de vergelijkingsgroep (geen stoornis bij kind) was dat 25%. Ook vaders hebben vaker een angststoornis als het kind die heeft.

Ouders (2) Ouders willen graag hun kind beschermen en daarmee kunnen zij de angst vergroten of in stand houden. Ook gedrag en gedachten van ouders kunnen onderdeel zijn van een (systemische) behandeling van een angstig kind.