GENDER, COMORBIDITY & AUTISM Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers

INHOUD Inleiding Opzet en Bevindingen per onderzoek Algemene Discussie Aanbevelingen

ONDERZOEK 1 ontwikkelingsstoornissen en verslaving

Onderzoek 1 Classifications & Gender Patient cohort 2004 Clusters N % women men ONLY DUAL DIAGNOSIS Int 31 30% 31% Ext 29 28,5% 34% 27% ADHD 36 17% 36% ASD / PDD 8 6,7% 0% 9% Total 118 100% Ordenen data adhv middelen gebruik en psychosociale problemen  4 clusters Chi² F 9,839 p= 0,043

Onderzoek 1 Neurobiologie Samenhang tussen bepaalde varianten van het gen coderend voor DRD2 en kwetsbaarheid voor verslaving Deze varianten van dit gen(AI) worden geassocieerd met een lager aantal dopamine receptoren Noble e.a. 2000

E Onderzoek 1 Neurobiologie Variant Al allel van D2 receptor-gen vaker bij: - ADHD (64%) - Gilles de la Tourette (45%) - Autisme (55%) - Alcoholisme (42%) Comings e.a 1991

Onderzoek 1 Neurobiologie Een tekort aan D2 receptoren veroorzaakt een hoog risico op verslavend, impulsief en compulsief gedrag : - ernstig middelenmisbruik - glucose bingeing - pathologisch gokken - sex verslaving - ADHD - Gilles de la Tourette - Autisme - Chronisch agressief gedrag - PTSS - CD Blum e.a. 2000

neuropsychiatrische aandoeningen vroege life events Gevoeligheid Dopamine systeem Ontregeling stress systemen Huidige Stress belasting Genetische factoren neuropsychiatrische aandoeningen Verslaving ADHD ASS Gen- en omgevingsfactoren in het kwetsbaarheidsmodel (uit wat heet verslaving A.Schellekens en J.verkers 2004 )

Ontwikkelingsstoornissen Verslaving vroege life events Verwaarlozing –Mishandeling -Sexueelmisbruik Gevoeligheid Dopamine systeem Ontregeling stress systemen Huidige Stress Belasting Leerproblemen- Uitval school/werk/peergroup Sexueel misbruik Genetische Factoren Kwetsbaarheid voor verslaving-ADHD-ASS-ODD/CD Impulsiviteit/compulsiviteit Ontwikkelingsstoornissen Verslaving ODD/CD ↔ ADHD ASS ↔ PTSS Gen- en omgevingsfactoren in het kwetsbaarheidsmodel uit Kind en Adolescent 2010 Verslaving als ontwikkelingsstoornis: Een andere kijk op neurobiologie en comorbiditeit Patricia J.M. van Wijngaarden-Cremers & Rutger Jan van der Gaag

Onderzoek 1 Jaarcohort + literatuur: Verslaving en ADHD maar ook Autisme komen vaak samen voor Verslaving en ontwikkelingsstoornis interactie genetische aanleg en omgeving Zeer vroege en huidige stress beïnvloeden werking stress-as en beloningssysteem Verschil mannen en vrouwen met ASS Geen vrouwen (ons onderzoek) Niet onderzocht Vragen over: Opvatting psychopathologie en waarde huidige classificatie Rol gender

PRAKTIJK Casus M - 21 jaar - verslaafd heroine,cocaine , blowen misbruik alle andere drugs - 6x behandeld in diverse klinieken - sexueel misbruik - borderline persoonlijkheid

PRAKTIJK Na detox: Angstig Chaotisch Aandachtsproblemen Dwangmatig ADHD Moeite met contact itt vroeger?! na 2 jaar--- ASS

vragen Welke mechanismen spelen een rol in het ontstaan van psychopathologie ? Rol van gender? Kunnen deze inzichten bijdragen aan ons begrip van genderverschillen in de klinische presentatie van ontwikkelingsstoornissen? (met name bij ASS) Hoe komt het dat de diagnose bij deze vrouwen op zeer jonge leeftijd wordt gemist?

ONDERZOEK 2 ontstaan van (psycho)pathologie

ONDERZOEK 3 ontstaan van (psycho)pathologie rol gender

Onderzoek 3 Gen-omgevingsinteracties: - neurobiologische verschillen tussen mannen en vrouwen(stressregulatie) Gender speelt een belangrijke rol : - gevoeligheid voor ontwikkelen lichamelijke en psychische aandoeningen - omgaan met deze aandoeningen - opvoeding, culturele man-vrouw verschillen en sociale context Samen : ontwikkeling van ziekte en manier van omgaan hiermee

ONDERZOEK 4 meta analyse

Onderzoek 4 meta-analyse 20 studies genderverschillen in ASS op het niveau van klinische kenmerken/symptoom niveau onderzocht - Manlijke en vrouwelijke individuen met ASS toonden vergelijkbare ernstscores op de symptomen reeks van communicatie en sociaal gedrag - meisjes vertonen minder beperkte interesses en gedrag en minder stereotypieën dan jongens vanaf 6 jaar

ONDERZOEK 5 follow up studie peuters

Onderzoek 5 follow-up studie cohort werd samengesteld vanuit een bevolkingsonderzoek op ASS bij peuters (het DIANE project) screening verdenking op ASS  geprotocolleerd diagnostisch onderzoek Bij follow up (2 tot 3 jaar later) kinderen opnieuw onderzocht Meisjes aanzienlijk meer sociale interactie- en communicatie- problemen en meer stereotiep gedrag dan jongens met ASS Ouders van deze meisjes veel eerder aanzienlijk meer zorgen over hun kind - non-verbale IQ significant lager bij deze meisjes dan bij de jongens Na drie jaar : diagnose stabiel en meisjes cognitief behoorlijk gevorderd

Discussie/ conclusies

Algemene discussie/conclusies Waarom kan ernstige psychopathologie zoals ASS zo verborgen blijven? studie over de ontwikkeling van psychopathologie en de invloed van het geslacht: - geslacht invloed op alle of een deel van de 5 niveaus (genetische, epigenetische, hersenen, neurocognitieve, gedrag) ontwikkeling van vrouwelijke fenotypes (bv bij ASS) - vrouw-zijn compenseert voor sociale- en communicatieve tekortkomingen - meisjes en vrouwen vertonen een soort “beperkt patroon van gedragingen en stereotypieën” dat veel minder vreemd en bizar over komt dan dat van jongens gender studie : - wijze ouders omgaan met de emotie-regulatie en socialisatie van hun kind  ontwikkelen (in)adequaat adaptatie vermogen - invloed van de sociale omgeving verschilt per geslacht. Mogelijk dat al deze factoren een rol spelen in andere fenotypische presentatie van ASS

Algemene discussie - Conclusies Hoog functionerende meisjes met ASS uiten zich anders hebben minder ernstige sociale en communicatieve beperkingen ouders, familieleden en zorgverleners beschouwen “eigenaardigheden” als passend bij “gewone” vrouwelijke verlegenheid of angst verkeerde interpretatie van de symptomen  foutieve verwijzingen en diagnoses.

Aanbevelingen Voor onderzoek: meer richten op onderliggende factoren (genen en endofenotypes) en de rol van gender Prospectief kijken naar gedragspatronen bij meisjes en vrouwen met late ASS diagnose - Criteria ontwikkelen voor vrouwelijke symptomen bij ASS - Ontwikkelen geschiktere (screenings) instrumenten Voor de klinische praktijk / training / opleiding en gezondheidsbeleid: persoonsgerichte geneeskunde : - individuele aspecten - geslacht - maatschappelijke context