Is het Nederlandse cannabisbeleid geslaagd? Margriet van Laar 1, Karin Monshouwer 1, Marianne van Ooyen-Houben 2 1 Trimbos-instituut, 2 WODC FADO 12 november 2009

Achtergrond Drugsdebat 6 maart 2008 Opdracht van ministers VWS en Justitie aan WODC en Trimbos-instituut  "De hoofddoelstelling van het Nederlandse drugsbeleid zal in de eerste plaats geëvalueerd moeten worden: "het voorkomen van drugsgebruik en het beperken van de risico’s van het drugsgebruik voor het individu, zijn of haar directe omgeving en de samenleving als geheel."  Ook subdoelstellingen op deelgebieden, zoals het cannabisbeleid ten aanzien van gebruikers, mn.  De scheiding van de hard- en 'soft'drugsmarkten en de decriminalisering van 'gebruik' van cannabis (= thema deze presentatie).

Hoe? Aanpak volgens de 'beleidslogica' – Context en probleem + – Uitgangspunten ↓ – Beoogde aanpak ( gerealiseerd?) ↓ – Beoogde uitkomsten ( gerealiseerd?) Waren er onbedoelde 'neven-effecten'? Analyses van bestaande (beleids)documenten, wetenschappelijke literatuur, registratiegegevens, (secundaire analyses van) onderzoeksgegevens, interviews deskundigen Uitspraken over 'effecten' zelden mogelijk.

Scheiding der markten & decriminalisering Problemen & context – Toename eind jaren zestig drugsgebruik (eerst cannabis, amfetamine, LSD, later heroïne) – Wetenschappelijke kennis → sociale variant stepping stone Basisprincipes/uitgangspunten: – Strafbaarstelling van drugsgebruik heeft beperkte invloed op ontwikkelingen in gebruik – Softdrugs zijn minder schadelijk dan harddrugs – Niet criminaliseren van cannabisgebruiker ter voorkoming marginalisering – Legalisering teelt, handel en verkoop niet haalbaar – Coffeeshops goed voor scheiding der markten

Scheiding der markten & decriminalisering (2) Aanpak:  Onderscheid hard- en softdrugs in wetgeving en opsporings- en vervolgingsbeleid. Bijv: -Vóór 1976: alle Opiumwetdelicten: max. 4 jaar gevangenisstraf, of € Vanaf 1976: sterke differentiatie, met max. 16 jaar gevangenisstraf en/of € Verkoop, vervaardiging, bezit van cannabis tot 30 gram geldt als overtreding (tot 5 gram wordt afgezien van vervolging)  Verkoop cannabis gedoogd onder voorwaarden -Eerst via huisdealers -Later via coffeeshops

Scheiding der markten & decriminalisering (3) Beoogde uitkomsten: – Minder cannabisgebruikers stappen over op harddrugs – Cannabisgebruikers blijven (in principe) buiten strafrecht en zijn sociaal geïntegreerd (niet gemarginaliseerd) Neveneffecten? – Toename cannabisgebruik na decriminalisering? – Na verhoging leeftijdsgrens in 1996: toename harddrugsgebruik onder scholieren van jaar? Trimbos-instituut

Uitkomsten (1) Zijn de markten van cannabis en harddrugs gescheiden? – Cijfers van onderzoek onder gebruikers – In hoeverre houden coffeeshops zich aan het criterium 'geen verkoop harddrugs'

Plaats van aanschaf cannabis scholieren 8 Percentage van de recente cannabisgebruikers (2007) 20% van cannabis- gebruikende heeft andere drugs aangeboden gekregen via vrienden en kennissen, versus 1,6% in coffeeshops

Aanschaf cannabis algemene bevolking (18-64 jaar) 67% van recente gebruikers koopt in coffeeshops. 53% krijgt cannabis via vrienden & familie Overige bronnen minder relevant, maar afhankelijk van 'coffeeshopdichtheid'. Kans op verkrijgbaarheid 'andere drugs' op plaats aanschaf cannabis is het laagst in coffeeshops (16%); vgl. 63% bij dealers, 44% uitgaansgelegenheid Trimbos-instituut

Ervaren cannabisgebruikers in vier steden/regio's Trimbos-instituut

Conclusie scheiding der markten – Markten meer gescheiden dan in andere landen – Coffeeshops zijn belangrijkste, maar niet enige, bron voor cannabis, direct en indirect, en zijn zelden plaats van aanschaf van harddrugs – Vrienden en kennissen (die wel/niet dealen): óók belangrijke bron voor het verkrijgen van cannabis én andere drugs (voor zowel minderjarigen als volwassenen) Trimbos-instituut

Uitkomsten (2) Stappen minder cannabisgebruikers over op harddrugs ? – Geen voor- en nametingen (= voor 1976 en na) Wel: – Vergelijkingen in prevalentie harddrugsgebruik onder cannabisgebruikers in NL vergeleken met andere landen (=conditionele prevalenties) – Algeheel niveau van harddrugsgebruik in NL vergeleken met andere landen. Ook: aantal harddrugsgebruikers per 100 cannabisgebruikers. – Wetenschappelijk onderzoek (longitudinaal, tweelingonderzoek)

CONCLUSIES Stappen cannabisgebruikers minder vaak over op harddrugs?  Niet aangetoond noch verworpen  Prevalentie harddrugsgebruik onder cannabisgebruikers in overal hoger in vgl. met doorsnee bevolking  Wél: lage prevalentie cocaïne/amfetaminegebruik in algemeen en per 100 cannabisgebruikers (ook:relatief laag aantal probleemgebruikers van harddrugs)  Universeel verband: hoe hoger de frequentie van cannabisgebruik hoe groter de kans op gebruik van harddrugs (en andere problemen) –erfelijkheid; sociale mechanismen (peer group) –gemeenschappelijke risicofactoren –ellende 'correleert' Trimbos-instituut

Uitkomsten (3) Blijven cannabisgebruikers buiten het strafrecht en zijn zij sociaal geïntegreerd? – Cannabisgebruikers blijven in principe buiten het strafrecht (geen criminalisering). – Cannabisgebruikers zijn overwegend sociaal geïntegreerd, niet gemarginaliseerd; echter 'probleemgebruik' komt voor, met name in groepen die anderszins 'kwetsbaar' zijn

Neveneffecten? (1) Is het (probleem)gebruik van cannabis toegenomen na de decriminalisering? – trends in Nederland – vergelijkingen met het buitenland

Trends in cannabisgebruik Nederland (1)

Trends in cannabisgebruik Nederland (2) 19

Trends recent cannabisgebruik leerlingen VS

Trends algemene bevolking (15-34 jr.) Europese landen Percentage recente (=laatste jaar) cannabisgebruikers van jaar

Nederland langs de Europese meetlat (1) Percentage recente (=laatste jaar) cannabisgebruikers van jaar Onderzoeken tussen

Nederland langs de Europese meetlat (2)

Conclusies Is het cannabisgebruik cannabisgebruik toegenomen na decriminalisering? Decriminalisering waarschijnlijk geen 'effect' op cannabisgebruik; coffeeshops mogelijk wel, maar niet hard aan te tonen.  Toename gebruik in jaren negentig in meeste westerse landen  Prevalentie cannabisgebruik algemene bevolking onder Europese gemiddelde  Scholieren hoog in rangorde (ook voor alcohol). Coffeeshops normbepalend? Culturele factoren?

Neveneffecten ?(2) Trends in actueel harddrugsgebruik (%) onder alle scholieren en cannabisgebruikers (16-17 jaar) 25

EINDCONCLUSIES Is het Nederlandse cannabisbeleid geslaagd? Ja, want cannabisgebruikers lopen geen risico 'opgepakt te worden vanwege hun gebruik (geen criminalisering) Ja, want de markten zijn via coffeeshops redelijk gescheiden Nee, want cannabis is ook elders verkrijgbaar, waar de kans op aanbod harddrugs groter is Ja, want het gebruik onder volwassenen is iets lager dan het Europese gemiddelde, en het harddrugsgebruik is ook gemiddeld/laag (behalve XTC) Echter, onduidelijk of de scheiding der markten 'effectief is geweest'. Tal van (universele) factoren (zoals genetische en sociale) verhogen de kans dat cannabisgebruikers 'overstappen' op harddrugs Rol van coffeeshops bij (gaan) gebruiken van cannabis niet bekend. Trimbos-instituut