Psychomotorische Therapie in de pijnrevalidatie Stimuleren van lichaamsbewustzijn in multidisciplinaire behandeling dr. Lia van der Maas Docent Master PMT, Windesheim Psychomotorisch Therapeut, Reade

Chronische pijn Een onaangename sensorische en emotionele ervaring Langer dan 3 maanden aanwezig Geen of niet voldoende aantoonbare fysieke verklaring Impact op alle facetten van het dagelijks leven

Biopsychosociaal – Multi(Inter)disciplinair Algemeen wereldwijd geaccepteerd verklaringsmodel (Gatchel et al. 2007) Bio: centrale sensitisatie, brein, stress-respons systeem (Moseley, 2013, Van Houdenhove, 2005) Psycho: gedachten, emoties, life-events Sociaal: steun, isolement, communicatie State of the art behandeling, maar… korte termijn effect werkt niet voor iedereen (Hauser et al., 2009, Carnes et al. 2012)

Lichaamsbewustzijn bij chronische pijn Maladaptive of Adaptive Body awareness leidt tot obsessie van de pijn sensatie (hypervigilance) Afleiding van de pijn sensatie werkt positief (bij acute of experimenteel toegebrachte pijn) (Johnson, 2005) Afleiding van chronische pijn gedurende een activiteit is geassocieerd met meer pijn na de activiteit (Goubert et al. 2004) Body awareness is een vaardigheid om subtiele lichaamssignalen gewaar te worden (sensory focus) Aandacht geven aan de pijn sensatie werkt positiever op de lange termijn dan het te onderdrukken (chronische pijn) (Burns et al., 2006)

Lichaamsbewustzijn bij chronische pijn Hypothese: combinatie van 2 processen Verhoogde en selectieve aandacht voor pijnsignalen (hypervigilantie voor pijn) Verlaging van de mogelijkheid om de aandacht te verleggen naar “normale” lichaamssignalen (Schaefer et al., 2012)

Hands-on: Hands-off: - Massage - Soft tissue techniques - Rolfing (structural integration) - Alexander therapy - Feldenkrais (functional integration) - Rosen method Bodywork - Fascia therapy - Cranio-sacral therapy - Reichian bodywork - Shiatsu - Tuina - Trager work - Bowen Hands-off: - TaiChi - Yoga - Movement therapy - Feldenkrais: awareness through movement - Breathing exercises - Relaxation: progressive relaxation of Jacobson - Meditation: mindfulness, focusing - Pesso-therapy - Mensendieck - Gestalt therapy - Hypnosis - Mentalization-based treatment - Basic body awareness therapy - Body-oriented psychotherapy - Resse´guier Method - Pilates - Dance therapy - Eutonia - Sophrology Courtois et al 2015

Body awareness onderzoek Effectiveness of body awareness interventions in fibromyalgia and chronic fatigue syndrome: A systematic review and meta-analysis. Courtois et. al 2015 29 artikelen voor kwalitatieve analyse, daarvan 18 kwantitatief gebruikt, waarvan 4 hoge kwaliteit RCT: Body awareness seems to play an important role in anxiety, depression and HRQoL. Still, interpretations have to be done carefully since the lack of high quality studies.

Onderzoeksvragen Wat is de toegevoegde waarde van PMT? Wat heb je aan een verbeterd lichaamsbewustzijn? Is lichaamsbewustzijn één van de werkende mechanismen van PMT? Wie heeft er het meeste baat bij PMT?

Theoretisch model Lichaamsbewustzijn (SBC) self-efficacy (PSEQ) Kwaliteit van leven (RAND-36) Ervaren beperking (PDI) Catastroferen (PCS) Depressie (BDI) Focus van de PMT Proces variabelen Uitkomst van de MDB

94 45 49 Voor Na 33 45 3 mnd 29 31 6 mnd 27 30 12 mnd 26 23 De RCT MDB MDB + PMT 45 49 Voor Na 33 45 3 mnd 29 31 6 mnd 27 30 12 mnd 26 23

Onderzoekspopulatie TAU (n=45) PMT (n=49) p-value Women (%) 71.1 91.8   TAU (n=45) PMT (n=49) p-value Women (%) 71.1 91.8 .009 Age (mean, SD) 45.4 (11.1) 38.6 (11.1) .004 Pain diagnoses (%) Generalized pain localized pain Neck pain   24.5 57.7 17.8 16.3 44.9 38.8 .077 Pain duration (%) 3 to 12 months 1 to 2 years 2 to 5 years > 5 years   4.4 8.9 31.1 55.6 4.1 32.7 28.6 34.7 .042

Treatment as usual (TAU) Fysieke training (GA) Ontspanning Partner bijeenkomsten In literature it has been shown that Cognitive Behavioral treatment is effective, but not for all patients. There therapists are continues searching for a better treatment. At the rehabilitationcentre in Amsterdam is a 12 week multidisciplinary group treatment for chronic pain. It contains: So already a lot of different aspects are treated in this programme. Still we thought and also the physician and the treatment team that PMT could have a additional effect. Cognitieve gedragstherapie (RET) Ergotherapie 12 weeks group programme, 3 days a week

De Psychomotorische Therapie module Bewust zijn van verschillende fysieke sensaties (lichaamsbewustzijn) Deze sensaties interpreteren zonder negatieve gedachten en bijkomende gevoelens (catastroferen) Handelen n.a.v. deze lichamelijke informatie (self-efficacy)

Effect PMT op lichaamsbewustzijn (1-5) Wat we vonden is dat de PMT groep significant meer vooruit was gegaan op lichaamsbewustzijn dan de groep die geen PMT heeft gehad.

Effect PMT op catastroferen (0-52)

Depression (BDI) (0-63) Again both groups imporved significantly over time, so became less depressed. There is a significant difference between the groups in improvement during the intervention period. After the intervention period you can see that this difference disappears mainly becaus the TAU group keeps improving.

Wat heb je aan een verbeterd lichaamsbewustzijn? Kwaliteit van leven ? ! Ervaren beperking De significante relatie tussen BA en HRQOL verdwijnt wanneer de mediatoren los van elkaar worden toegevoegd, dus de relatie loopt via self-efficacy en catatsroferen. De significante relatie tussen BA en ervaren beperking verdwijnt alleen niet wanneer catastroferen wordt toegevoegd. De significante relatie tussen BA en depressie blijft aanwezig na het toevoegen van de mediatoren, neemt wel in sterkte af. Dus zowel een directe relatie als een indirecte die via self-efficacy en catastroferen loopt. Depressie

Werkend mechanisme TAU + PMT Depressie TAU 34% Lichaamsbewustzijn

Voor wie lijkt PMT vooral interessant? Start Direct na MDB + PMT Depressie Kwaliteit van leven mentaal Lichaamsbewustzijn Self-efficacy Catastroferen MDB MDB + PMT Geen significante verschillen MDB

Discussie Eerste RCT wereldwijd (exploratief karakter) PMT bij de chronisch pijn populatie Geen effecten op kwaliteit van leven en ervaren beperking Geen oorzaak gevolg relatie tussen een verbeterd lichaamsbewustzijn en de primaire uitkomstmaten Werkende mechanisme PMT is gerelateerd aan het verschil met een andere actieve behandeling en alleen op depressie Subgroep analyse is gedaan met een kleine sample

Conclusie PMT heeft een toegevoegde waarde binnen een multi(inter)disciplinaire pijnrevalidatie behandeling Lichaamsbewustzijn Catastroferen Depressie Sneller bereiken van het behandeleffect Lichaamsbewustzijn lijkt een belangrijk werkend mechanisme te zijn van de PMT Een verbeterd lichaamsbewustzijn hangt direct samen met een verminderde depressie Chronisch pijn patiënten met een laag lichaamsbewustzijn lijken meer baad te hebben bij PMT

Dank voor uw aandacht! cc.vander.maas@windesheim.nl Link naar mijn proefschrift http://dare.ubvu.vu.nl/handle/1871/53287 Link naar lekenpraatje https://youtu.be/lF3cwINANn4 Hogeschool Windesheim, Zwolle Reade, Amsterdam Vrije universiteit, Amsterdam