LVB in detentie CCV 12 november 2015 Dr. H.L. (Hendrien) Kaal Lector LVB en jeugdcriminaliteit Hogeschool Leiden / William Schrikker Groep Even voorstellen: Lectoraat

Wat is LVB? AAIDD, Schalock et al., 2010 Beperking in Cognitief Functioneren (IQ 70-75) Beperking in Adaptief gedrag (Conceptuele, Sociale, en Praktische vaardigheden) Treden op voor 18e levensjaar VOBC-LVG, Ministerie VWS: IQ < 70 IQ tussen 70 en 85, mits ook problemen in Sociaal Adaptief Functioneren Kort: wat is LVB? Definitie en kenmerken.

Model LVG-problematiek van LKC-LVG (Vermeulen et al., 2007) LVG-specifieke kenmerken: en bijkomende kenmerken / problematiek: komen tot uiting in: IQ 50 - 85 Leerproblemen Ernstige gedragsproblemen Beperkt sociaal aanpassings-vermogen Psychiatrische stoornis Medisch-organische problemen Problemen in gezin en sociale context en leiden tot: CHRONICITEIT / LANGDURIGE BEHOEFTE AAN ONDERSTEUNING

Grote diversiteit in problematiek!!! In de praktijk Grote diversiteit in problematiek!!! Taal- en begripszwakte, ook rekenen, geld … Denken situatiegebonden, concreet, hier & nu Laag probleemoplossend vermogen Behoefte aan structuur, herhaling Beperkte aandachtsspanne, impulsiviteit Verhullen, streetwise Problemen sociale informatie verwerking Behoefte erbij te horen Goedgelovigheid, naïviteit Problemen wb praktische vaardigheden

: Gemiddeld IQ populatie Gemiddeld IQ delinquente populatie Gemiddeld IQ populatie zwaardere delinquenten

? IQ Criminaliteit RELATIE ≠ LINEAIR SES Verkeerde vrienden Strain NB: meeste onderzoek IQ>85! SES Bindingen Strain Zelf-controle Verkeerde vrienden Gebrekkige rationaliteit Beschermende omgeving Mindere vaardigheden IQ Criminaliteit ? RELATIE ≠ LINEAIR

: Het is verbazingwekkend hoe weinig delicten [mensen met een verstandelijke beperking] plegen gezien de aard en kenmerken van hun individuele en sociale omstandigheden. Prof. Tony Holland, 2004

Problemen binnen de justitiële keten LVB heeft mogelijk gevolgen voor Interpretaties van gedrag LVB’ers door politie Begrip LVB’ers van terminologie / proces / rechten Positieve / negatieve antwoordtendensen Gebrekkig geheugen Omgang met advocaten, rechter, PIW’ers, medegedetineerden, reclassering… Begrip en navolging van regels Aanpassing aan omgeving/regime Diagnose Behandeling Begeleiding na ‘ontslag’, re-integratie

“There is no investigator who denies the fearful role of mental deficiency in the production of vice, crime and delinquency…not all criminals are feeble minded but all feeble minded are at least potential criminals.” Interdepartementale Werkgroep Foren- sische Zorg, 1996: Het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van Justitie en de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) om er- voor te zorgen dat gedetineerden met een verstandelijke beperking niet detentieongeschikt worden. RSJ, 2013 Pleidooi voor extra aandacht voor het herkennen van de aanwezigheid van een verstandelijke beperking bij gedetineerden, voor passende bejegening tijdens detentie, en voor intensieve nazorg na detentie. Lewis Madison Terman (1911)

Voorgeschiedenis onderzoekslijn Vraag van DJI aan WODC naar prevalentie LVB in detentie Eerder onderzoek (“Meten is niet altijd weten”, Spaans 2005) was niet bevredigend: hoge non-respons Haalbaarheidstudie (“Beperkt en gevangen”, Kaal 2010) Vaststellen prevalentie ook nu niet mogelijk Inzicht in kenmerken en problemen nodig Behoefte aan screeningsinstrument

1. Vaststellen prevalentie ook nu niet mogelijk… … maar wat weten we dan wel? Theorie: 32% 8% Internationale studies in detentie 1% 0% 11% 19% 49% 7% LVB ≠ IQ<85 In NL: PIJ SOV ISD TBS Geen betrouwbare gegevens over reguliere detentie of andere plekken in strafrechtsketen (Maar screening laat zien…)

2. Inzicht in kenmerken en problemen van populatie “Men kan er voor kiezen om kenmerken in kaart te brengen die weliswaar geen voorspellers zijn van crimineel gedrag, maar die wel relevant zijn voor de dienstverlening” Responsiviteitsbeginsel = Een van de voorwaarden voor een effectieve aanpak van crimineel gedrag Vereist dat de stijl en modus van de dienst- verlening wordt aangepast aan de context en de relevan- te kenmerken van de individuele cliënt

Kwalitatief onderzoek: LVB in detentie (Kaal, Negenman, Roeleveld & Embregts, 2012) Vraag: Waarin verschillen de problemen van gedetineerden met LVB van gedetineerden zonder LVB? Opvallend: Zelfde soort problematiek als normaalbegaafde gedetineerden Verschillen op het gebied van bijv. perceptie, afwegingen, probleemoplossend vermogen Beleidsreactie DSP (Min V&J): geen aparte groepen, wel aandacht voor bejegening, betrekken resultaten in vormgeving persoonsgerichte aanpak, meer oog voor signalering, uitbreiding basisopleiding PIW’ers, bezien dagprogramma en aanbod terugkeer activiteiten/gedragsinterventies

Voor de geïnteresseerde lezer: www.wodc.nl

3. Behoefte aan screeningsinstrument Diagnose is tijdrovend “Professional judgement” leidt vaak tot onderschatting problematiek Richtlijnen ‘De Borg’: niet objectief Buitenlandse screeners (HASI, LIPS, LDSQ) = IQ<70

Hendrien Kaal – Hogeschool Leiden Henk Nijman - Altrecht 300+ respondenten: LVB en niet-LVB Grote batterij met verschillende items Welke subset geeft beste voorspelling van IQ < 85? Doel: Eenvoudige, voldoende accurate inschatting van LVB, geschikt voor gesloten setting, 10-15 minuten. Hendrien Kaal – Hogeschool Leiden Henk Nijman - Altrecht Xavier Moonen – UvA

14 items: (SCIL 14-17: vorige maand uitgekomen)

Pilot DJI screenen is mogelijk (maar is geen Limburg (PIW’ers) 162 benaderd, 85 meegedaan (53%) 42% resp. vermoedelijk IQ<85 Rotterdam (MMD’ers) 112 benaderd, 38 meegedaan (34%) 37% resp. vermoedelijk IQ<85 Dordrecht (PIW’ers) 56 benaderd, 37 meegedaan (66%) 32% resp. vermoedelijk IQ<85 screenen is mogelijk (maar is geen vervanging voor diagnose!) ook binnen de detentie setting maar voor betrouwbare uitspraken is een gedegen voorbereiding nodig

“A professionals guide to succes” (Met dank aan Xavier Moonen) Moeite met prioriteren Trager Kleiner werkgeheugen Moeite met verbale input Inhibitieproblemen Negatieve interpretatie sociale informatie Overschatten mogelijkheden Negatief zelfbeeld Moeite met zelfregulering Moeite met generalisatie Maak samen keuzes Neem meer tijd Doe minder Laat meer zien Hele kleine stappen Leg uit, bespreek, geef aanwijzingen Vraag om het te laten zien Beloon en stimuleer Begrens Oefen heel veel en betrek het sociale netwerk 19

Kennis en begrip van regels en procedures Informatieverwerking; minder steun schriftelijke communicatie Consequenties overzien; kunnen voldoen: niet-kunnen vs niet-willen Eenduidige uitleg Investeer in begrip Leg uit waarom Maak concreet: duidelijke stappen Leren door doen = leren gaat door fouten maken "Maar ja, ik heb ook dat formulier niet gelezen. Ik heb wel effe gekeken en zo, maar ik heb niet alles gelezen. Een keer ging ik naar de bibliotheek en ik had zo’n andere broek bij me met dit soort ijzeren dingen, een rits en zo. Maar ja, ik loop door die poort en die ging meteen pieperen, pieperen. Ben er vijf keer doorheen gelopen en toen zei die bewaarder van: ‘Ja, als je nog een keer loopt gaat ‘ie pieperen. Dan krijg je straf.’ Ik dacht ‘Hè, straf? Hoe kan dat nou?’ Hij zei van ‘Ja, je krijgt straf weet je, want je mag niet met ijzeren dingen lopen, zit aan het formulier.’ Ik dacht van ‘Dit kan niet joh, ik heb helemaal niks gedaan, dan ga ik straf krijgen voor dit.”

Gebruik van diensten en mogelijkheden Kennis van procedures ontbreekt Moeite met helder (schriftelijk) formuleren van hulpvraag Moeite met overzien tijdspad Moeite met assertieve reactie; agressief of passief Activiteiten kunnen bedreigend zijn: sociaal, kwetsbaar, … …. “Sommige gedetineerden met een LVB worden bij arbeid onder druk gezet door medegedetineerden of worden overvraagd. Deze gedetineerden zorgen er vaak voor dat ze worden teruggestuurd, melden zich ziek of zorgen ervoor dat ze blijven piepen als ze door de metaaldetector moeten. Dan kunnen ze terug naar cel. Vaak wordt er niet bedacht dat de gedetineerde daar een reden voor heeft. Er wordt snel gedacht dat hij ‘lui’ is, dat zegt hij zelf soms ook, maar vaak zit er een andere reden achter.”

Voorbereiding terugkeer en nazorg Beperkte zelfredzaamheid buiten, zwak netwerk Beperkt begrip voorwaarden: kan iemand voldoen aan voorwaarden / regels? Gevoelig voor beïnvloeding / misbruik Individuele begeleiding: wat snapt iemand? Houd rekening met kunnen in samenstelling groepen voor trainingen Stapsgewijs doornemen reizen / tijden / voorwaarden / … Zoek contact met instanties die kunnen helpen Kijk of diagnose LVB hierbij nuttig kan zijn Bereid voor op druk van medegedetineerden / oude ‘vrienden’. “Kijk, met die instanties dat is al een probleem. Welke instantie moet ik hebben? Enne ja… wat heb ik ervoor nodig? Want kijk, dat is het probleem weet je. Je moet naar zo’n instantie heen en dan kom ik daar en zeggen ze: ‘Ja, je moet toch je laatste afschriften meenemen.’ Ja, allemaal leuk en aardig, ik heb 20 maanden binnen gezeten. M’n ouders, m’n zussie en alles zijn op vakantie. Dus het enige waar ik terecht kan is bij vrienden. Dus ja, dan loop je al op het eerste blok. Ze hoeven je maar een paar keer weg te sturen, ja… dan val je gewoon automatisch weer in het oude patroon.”

kaal.h@hsleiden.nl http://www.hsleiden.nl/licht-verstandelijke-beperking-en-jeugdcriminaliteit