2vwo Hoofdstuk 2 Landschap § 8-10

§8 Het landschap in Hoog Nederland Het Nederlandse landschap bestaat uit: 1 Hoog Nederland 2 Laag Nederland Welke letter geeft Hoog Nederland aan? B A Letter B

§8 Het landschap in Hoog Nederland Het Nederlandse landschap bestaat uit: 1 Hoog Nederland 2 Laag Nederland Welke letter geeft Hoog Nederland aan? Letter B

§8 Het landschap in Hoog Nederland De Rijn, Maas en de voorlopers van deze rivieren hebben vele stroomgebieden gehad. Deze rivieren hebben een dikke laag zand en grind in heel Nederland afgezet.

§8 Het landschap in Hoog Nederland Waarom zijn door deze rivieren in heel Nederland dikke lagen zand en grind neergelegd? Nederland ligt in de benedenloop van de Rijn en Maas. Hier stroomt het water langzaam en wordt het meegevoerde materiaal gesedimenteerd.

§8 Het landschap in Hoog Nederland Het landschap in Hoog Nederland is vooral gevormd in de koude perioden tussen 200.000 jaar en 10.000 jaar geleden. Welke temperatuur wordt in het diagram weergegeven? A gemiddelde jaartemperatuur B gemiddelde zomertemperatuur C gemiddelde wintertemperatuur B gemiddelde zomertemperatuur

§8 Het landschap in Hoog Nederland Tijdens de Saale- ijstijd schoof ijs uit Scandinavië Nederland binnen.

§8 Het landschap in Hoog Nederland Tijdens de Saale- ijstijd schoof ijs uit Scandinavië Nederland binnen.

§8 Het landschap in Hoog Nederland Tot welke denkbeeldige lijn kwam het ijs in Nederland? Haarlem – Utrecht – Nijmegen.

§8 Het landschap in Hoog Nederland De verschillende ijstongen (letter …......) duwden de grond aan de voorkant en aan de zijkanten op tot stuwwallen (=…......). C A C B

§8 Het landschap in Hoog Nederland Uit welk materiaal zijn de stuwwallen opgebouwd? De stuwwallen bestaan uit zand en grind. Dit zand en grind is door (voorlopers van) de Rijn en Maas in heel Nederland neergelegd.

§8 Het landschap in Hoog Nederland Aan het einde van de koude periode trok het ijs zich weer terug. Je vindt de stuwwallen nog steeds terug in het landschap van Hoog Nederland. Bijv. Veluwe Utrechtse Heuvelrug Waarom zijn de stuwwallen tegenwoordig niet meer aaneengesloten? De grote hoeveelheden smeltwater van de ijstong hebben stukken stuwwal weggesleten. Hierbij zijn smeltwaterdalen ontstaan.

§8 Het landschap in Hoog Nederland Ten noorden van de grote rivieren vind je enorme keien met soms een doorsnede van meer dan een meter. Deze zwerfstenen zijn op het ijs meegekomen en in Nederland neergelegd toen het ijs smolt. Waarom vind je deze zwerfstenen alleen ten noorden van de grote rivieren? Omdat het ijs tot aan de lijn Haarlem- Utrecht-Nijmegen is gekomen.

§8 Het landschap in Hoog Nederland Na de Saale-ijstijd heeft Nederland nog één koude periode gekend. Tijdens deze koude periode heerste in Nederland een poolklimaat. Laatste koude periode Saale-ijstijd

§8 Het landschap in Hoog Nederland De wind had tijdens deze koude periode vrij spel en nam vanaf de bodem van de Noordzee zand mee naar Nederland. Dit dekzand is in vrijwel geheel Nederland afgezet. Waarom heet dit zand dekzand? In Hoog Nederland ligt dekzand op veel plaatsen aan het oppervlak.

§8 Het landschap in Hoog Nederland Werd Hoog Nederland of juist Laag Nederland eerder door mensen bewoond? Leg je antwoord uit. Hoog-Nederland. Je woonde hoog genoeg tegen overstromingen. Bovendien was er voldoende bos (hout, wild en vruchten).

§8 Het landschap in Hoog Nederland Zandgronden zijn onvruchtbaar. Leg dat uit en gebruik het begrip infiltreren in je antwoord. Zand heeft een grove structuur. Hierdoor kan regenwater makkelijk in de grond infiltreren en de voedingsstoffen mee de diepte in nemen. Hoe werd de grond toch vruchtbaar gemaakt? Mest en later kunstmest.

§8 Het landschap in Hoog Nederland Hoe is het grondgebruik op de stuwwallen in de loop van de geschiedenis veranderd? Zet de volgende gebeurtenissen in de juiste volgorde. Uitvinding van kunstmest. 4 De poep van de schapen werd gebruikt als mest op de arme zandgronden. 3 De zandgronden waren onvruchtbaar voor landbouw. 1 De heide verdween ten koste van bos. 6 Schapen graasden op de heidevelden op de stuwwallen. 2 Op de stuwwallen verdwenen de schapen. 5

§8 Het landschap in Hoog Nederland Hoe is het grondgebruik op de stuwwallen in de loop van de geschiedenis veranderd? Zet de volgende gebeurtenissen in de juiste volgorde. De zandgronden waren onvruchtbaar voor landbouw. Schapen graasden op de heidevelden op de stuwwallen. De poep van de schapen werd gebruikt als mest op de arme zandgronden. Uitvinding van kunstmest. Op de stuwwallen verdwenen de schapen. De heide verdween ten koste van bos.

§8 Het landschap in Hoog Nederland Het landschap in Hoog Nederland is nog steeds erg afwisselend. Op de hoge delen liggen de ………………….en de ………………. Op de lagere delen vind je de ……………, …………en de dorpen. bossen heidevelden weilanden akkers

§8 Het landschap in Hoog Nederland Hoe kun je uit de kaart opmaken dat het om een gebied in Hoog Nederland gaat? Je ziet dat het gebied ruim boven zeeniveau ligt. De verkaveling is onregelmatig. Er zijn weinig sloten.

§9 Het landschap in Laag Nederland Het landschap in Laag Nederland is vooral ontstaan tijdens de laatste 10.000 jaar. De temperatuur tijdens deze periode steeg waardoor ook de zeespiegel langzaam steeg.

§9 Het landschap in Laag Nederland 3 In Laag Nederland zijn tijdens deze zeespiegelstijging nieuwe grondsoorten afgezet. Welke cijfers horen bij de volgende afzettingen? Rivierzand en riviergrind Duinzand Zeeklei Veen 1 2 4 4 1 2 3

§9 Het landschap in Laag Nederland De grondsoorten in Laag Nederland zijn afgezet onder verschillende omstandigheden. Combineer de grondsoorten met de juiste omstandigheden. Duinzand Dode plantenresten onder water zonder zuurstof. Zeeklei Door golven en wind. Veen In stilstaand water achter de duinen.

§9 Het landschap in Laag Nederland Bij welk deel van de doorsnede hoort de foto rechts? Bij de zeeklei

§9 Het landschap in Laag Nederland De sedimentatie van klei en zand en het ontstaan van veen zorgde ervoor dat Laag Nederland boven de zee bleef uitsteken.

§9 Het landschap in Laag Nederland De verdeling van grond in aparte akkers en weilanden noemen we de verkaveling van een gebied. Hoe is de verkaveling op de foto van Laag Nederland? Rechtlijnig

§9 Het landschap in Laag Nederland De bewoners van Laag Nederland beschermden hun gebouwen tegen overstromingen met behulp van terpen. Zijn terpen of dijken ouder? De terpen. De eerste dijken waren een aantal terpen met elkaar verbonden.

§9 Het landschap in Laag Nederland Welk gebied (A of B) op de foto ligt hoger ten opzichte van de zeespiegel? Gebied B B A

§9 Het landschap in Laag Nederland Hoe komt het dat gebied B hoger ligt dan A? In gebied B gaat sedimentatie van zand en klei bij hoogwater nog steeds door terwijl gebied A achter de dijk ligt. B A

§9 Het landschap in Laag Nederland Welke letter(s) op de topografische kaart ligt/liggen buitendijks? Letter A ligt buitendijks. Hier vind je de wadden. A B C

§9 Het landschap in Laag Nederland Welke letter(s) ligt/liggen in een polder? Letter B en C liggen in een polder. Een polder is een gebied omringd door dijken waarbinnen de waterstand geregeld wordt. Wat voor water moet uit de gebieden B en C worden weggepompt? En hoe doen ze dat tegenwoordig? A Regenwater wordt met gemalen weggepompt. Vroeger werden daarvoor molens ingezet. B C

§9 Het landschap in Laag Nederland Ook de veenmoerassen zijn door de mens ontgonnen. Het veen werd in langgerekte stroken afgegraven. Wat gebeurde hierna met dit veen? Het veen werd gedroogd (turf) en als brandstof gebruikt.

§9 Het landschap in Laag Nederland Bij het afgraven van veen ontstonden meren van enkele meters diep. Bijv. Loosdrechtse Plassen Later zijn sommige meren drooggelegd en gebruikt als landbouwgrond en weiland. Zo’n gebied noemen we een droogmakerij. Bijv. Haarlemmermeer waarin Schiphol ligt

§10 Het landschap in Zuid-Limburg In Zuid-Limburg komen (sediment)gesteenten aan de oppervlakte voor die je in de rest van Nederland alleen op grote diepte terugvindt. Mergel (soort kalksteen) Zandsteen Schalie Vuursteen Welk gesteente zie je op de foto? Mergel

§10 Het landschap in Zuid-Limburg Waarom vinden we mergel, zandsteen, schalie en vuursteen juist alleen in Zuid-Limburg zo dicht aan de oppervlakte? Sinds 300 miljoen jaar geleden komt Zuid-Limburg langzaam omhoog. Hierbij wordt het gesteente geplooid. Hoe zie je op de foto terug dat het gesteente is geplooid? De lagen liggen niet meer horizontaal.

§10 Het landschap in Zuid-Limburg Het landschap in Zuid-Limburg wordt ook wel een dallandschap genoemd. De rivieren (Maas, Geul, Gulp) stromen in Zuid-Limburg harder dan in de rest van Nederland. Daarbij snijden ze zich in het landschap en vormden diepe dalen. Waarom stromen rivieren in Zuid-Limburg harder dan in de rest van Nederland? Door de langzame opheffing van Zuid- Limburg is het verhang van de rivieren (=helling) toegenomen.

§10 Het landschap in Zuid-Limburg Bovenop het vaste gesteente is in Zuid-Limburg een laagje löss afgezet in de koude periode na de Saale-ijstijd. Löss heeft als voordeel dat het erg vruchtbaar is.

§10 Het landschap in Zuid-Limburg Door de hoge ligging en de vruchtbare lössgrond konden mensen zich al vroeg vestigen in Zuid-Limburg. Combineer het grondgebruik met de juiste cijfers uit de kaart. Akkers Bossen Dorpen/weilanden 1 2 3 3 2 1 Waarom ontstonden de eerste dorpen in het dal? Beschikbaarheid van water.

§10 Het landschap in Zuid-Limburg Een nadeel van löss is dat het gevoelig is voor bodemerosie. Bij welke letter is de kans op bodemerosie het grootst? Leg je antwoord uit. A B C Bij A is de kans op bodemerosie het grootst. Flauwe helling, geen bos. Steile helling, wel bos. Steile helling, geen bos.

§10 Het landschap in Zuid-Limburg Veel van het gesteente uit Zuid-Limburg is in het verleden gebruikt. Maak de juiste combinaties. Steenkool Cement Vuursteen Brandstof Mergel Gereedschap Noem een nadeel van de winning van al dat gesteente. Hele heuvels en grote stukken bos zijn verdwenen.