Zzp: probleem of oplossing? Daniel van Vuuren (CPB)

Conclusies Belangrijk deel zzp'ers is qua werkzaamheden nauwelijks te onderscheiden van werknemer Zzp'ers zijn een zeer heterogene groep Groei zzp is generiek (niet bijzonder specifiek naar bijv. opleiding, leeftijd en geslacht) Groei kan niet los worden gezien van beleid aanbodkant: fiscaal vraagkant: wens tot flexibiliteit + verschil in (verwachte) kosten Algemene fiscale begunstiging zzp kent geen economische rechtvaardiging Specifieke fiscale begunstiging van innovatieve zzp’ers is mogelijk wel welvaartsverhogend Bewustzijn over sparen en risico’s is niet altijd aanwezig => Opting out systeem pensioensparen

Groei zzp → in 2015: 1 mln zzp’ers = 12% beroepsbevolking

Groei aandeel zelfstandigen in werkzame beroepsbevolking 2002-2012 (%-punt) (OESO, 2014)

1. Overlap werkzaamheden zzp’er en werknemer ondernemer vaste arbeidsrelatie

1. Overlap werkzaamheden zzp’er en werknemer (2) ¾ zzp’ers biedt voornamelijk eigen arbeid of diensten aan (CBS) 80% zzp’ers wil niet groeien (enquetes vakorganisaties) Werkzaamheden vaak identiek Bekende voorbeelden: bouw, thuiszorg, postbezorging Neemt zzp’er meer risico dan werknemer? Inkomensrisico versus werkzekerheid

2. Dé zzp’er bestaat niet Cliché, maar waar: zeer heterogene groep Toch belangrijk om vast te stellen, want beleidsdebat gaat vaak over zzp’ers i.h.a. Heterogeniteit blijkt ook uit vele verschillende lobbygroepen met verschillende agenda’s, o.a. FNV Zelfstandigen, PZO-ZZP, ZZP NL, etc.

3. Generieke groei Plaatje laat zien: aantal zelfstandigen en winstverdeling binnen zelfstandigen * n.b. zelfstandigen, aparte (inkomens-) gegevens voor zzp niet beschikbaar. Groei echter geconcentreerd bij zzp * aantal zelfstandigen groeit gestaag, zelfs door de crisis heen: van 700 dzd naar 1,1 mln in 15 jaar * opvallend veel zelfstandigen onder wml (ca. 400 dzd) * grote spreiding in winst: tegenover lage winsten bijna 1/5 meer dan 50 000 euro * spreiding blijft behoorlijk constant in de tijd: alle inkomensgroepen groeien, zelfs door de crisis heen * conclusie: groei zelfstandigen is fors, effect crisis lijkt zeer beperkt, ook op de winstverdeling, we zien toename zelfstandigen voor alle inkomensgroepen

3. Meer dan de helft groei ‘onverklaard’ Mannen Vrouwen Totale groei 1996-2010 (%-punt beroepsbev.) 4,8 2,0 wv leeftijd 1,7 1,2 .. conjunctuur -0,2 -0,1 .. onderwijs 0,1 0,3 .. huishoudenssamenstelling - .. etniciteit .. sector 0,6 .. niet verklaard 2,8 1,0

4. Groei zzp hangt samen met beleid Twee mogelijke verklaringen voor sterke ‘onverklaarde groei’ Sociale normen Beleid ‘Bewijs’ uit het ongerijmde: Zijn NL sociale normen zo anders dan buitenland? Kunnen sociale normen zo snel veranderen dat zij ‘plotselinge’ groei zzp verklaren? Maar: sociale normen wel degelijk van belang! Beleidsgerelateerde verklaringen voor groei zzp: Fiscale behandeling Wens flexibiliteit (Verwachte) kosten regulier arbeidscontract

Belastingdruk (2014) marginale wig gemiddelde wig

Fiscale prikkels werken Helaas alleen buitenlandse evidentie VS: zowel marginale als gemiddelde belastingtarief van invloed op keuze werknemer/zzp (Gurley-Calvez en Bruce, 2013) NL evidentie: in progress! (CPB publicatie in 2016)

Bescherming vaste contracten (OESO, 2013)

Gelijk speelveld? Rekenen zzp'ers alle risico's en kosten door in hun tarief? Naast (verwachte) arbeidskosten ook transactiekosten relevant is gelijk speelveld wenselijk?? Minimumloon Naast arbeidskosten ook spillovers en transactiekosten relevant.

5. Economische rechtvaardiging fiscale subsidie? Externe effecten? Algemene begunstiging is niet te onderbouwen Meer werkgelegenheid door zzp is niet aangetoond Substitutie werknemer voor zzp’er Meeste zzp’ers groeien niet door, dus geen extra arbeidsvraag Wel extra arbeidsvraag door lagere belastingen en meer flexibiliteit – maar dit geldt niet specifiek voor zzp’ers Werkgelegenheid ‘outsiders’ Duale arbeidsmarkt (bijv. Spanje) Subsidie richten op (bijv.) oudere werklozen, laagproductieven

6. Innovatieve zzp’ers Innovatie kan spillovers geven Andere actoren in de maatschappij profiteren van innovatieve zzp’ers Subsidie om die meerwaarde te stimuleren Wel vaak specifieke sectoren en regio’s (Acs en Audretsch, 2005) Praktische vraag: hoe geld krijgen bij juiste zzp’er (en niet bij de niet-innovatieve zzp’er) Bestaand instrument: WBSO Gericht op innovatie Gericht op MKB Intensivering WBSO echter ‘niet kansrijk’

7. Bewustzijn risico’s en sparen Mogelijkheden pensioensparen bestaan Beperkt gebruik Opting out systeem Stille keuze (default option) voor deelname in pensioenfonds

Conclusie: probleem of oplossing? Probleem, want Zzp is duur, kost de fiscus (samenleving) enkele miljarden p.j. Zorgt voor tweedeling op de arbeidsmarkt en concurrentie tussen contractvormen Oplossing, want Kan goed zijn voor innovatie en werkgelegenheid van outsiders Zorgt voor flexibiliteit in de economie Uitdaging: aanpassen instituties onder behoud van ‘het goede’