Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart Straffen in Vlaanderen Prikkels voor reflectie Tom Vander Beken Teamdag Rode Antraciet Gent, 26 maart 2012

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart Overzicht 1. Een machine met blinde bestuurder? 2. Vier componenten 3. Keuzes maken bij opsporen en onderzoek 4. Keuzes maken bij vervolgen 5. Keuzes maken bij straffen 6. Keuzes maken bij straffen uitvoeren 7. Besluit

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart Een machine met blinde bestuurder? a. Ketens en machines b. Blinde strafrechtsbedeling? c. Een gigantische trechter

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart a. Ketens en machines strafrechtsketen Schakels die in elkaar passen? strafrechtsbedeling Een machine die strafrecht verdeelt?

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart b. Blinde strafrechtsbedeling? Wie verdeelt? Voor wie? Tegen wie? Welk doel? Neutraal? Onafhankelijk? Voor iedereen (gelijk)? It is not a Justice System. It is just a system.

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart c. Een gigantische trechter We doen heel veel dat anderen niet appreciëren. Sommige daden zijn fouten, die juridisch verwijtbaar zijn waardoor individuen die daardoor schade hebben geleden voor een burgerlijke rechter schadevergoeding kunnen vragen. Sommige van die fouten wordt zo ingrijpend geacht dat een maatschappelijke reactie in de vorm van een straf wenselijk is en ze als misdrijf worden benoemd. Een (heel klein) deel van de misdrijven die worden begaan, wordt opgespoord (dark number) en vastgesteld en aan het parket bezorgd ( /jaar correctioneel parket – /jaar politieparket). Een (heel klein) deel daarvan wordt door de strafrechtbanken behandeld ( /jaar correctioneel – /jaar politierechtbanken). Een (klein) deel daarvan leidt tot hechtenis of gevangenisstraf ( opsluitingen/jaar )

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart Vier componenten Opsporing: Kennisname van strafbare feiten en vastleggen van bewijzen ervan. Gebeurt hoofdzakelijk door politie. In België moet politie in principe elk strafbaar feit dat ze vaststelt in een proces-verbaal vastleggen en aan het parket bezorgen. Vervolging: Beslissing over het gevolg dat aan deze vaststelling moet worden gegeven: naar de rechter of niet. In België is dit de rol van het parket (openbaar ministerie/procureur) waarbij dat parket kan beslissen om een zaak (eventueel om opportuniteitsredenen) niet naar de rechter te sturen (seponeren) of de seponering aan bepaalde voorwaarden te koppelen. Berechting-straftoemeting: Beslissing over de schuld en de straf of sanctie in geval van veroordeling. In de regel gebeurt dit door de strafrechter. Strafuitvoering: Beslissing m.b.t. de uitvoering van een opgelegde straf. Niet alle straffen worden immers (volledig) uitgevoerd zoals ze zijn opgelegd. Dit is de bevoegdheid van de Minister van Justitie (straffen tot 3 jaar) en van de strafuitvoeringsrechtbanken (straffen meer dan 3 jaar).

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart a. Keuzes bij opsporen en onderzoek Wettelijk gezien heeft de politie geen discretionaire bevoegdheid om keuzes te maken en moet zij alles wat zij ziet, verbaliseren en aan het parket doorgeven. Dit is de facto onmogelijk en er moeten dus toch keuzes worden gemaakt en prioriteiten gesteld. Sommige misdrijven worden aangebracht (door aangiftes van slachtoffers) sommige moeten worden « gehaald ». Politie krijgt/heeft de facto wel autonomie: aanmaningen, schaderegelingen, doorverwijzingen naar hulpverlening van personen met drugproblemen,…

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart b. Enkele cijfers Bron Justitie in Cijfers 2010 Meer dan de helft van de personen in voorlopige hechtenis heeft een buitenlandse nationaliteit

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart a. Keuzes maken bij het vervolgen Alleen het openbaar ministerie is bevoegd om te oordelen of wat is vastgesteld ook aan de rechter wordt voorgelegd met het oog op een straf. (wel rechtstreekse dagvaarding mogelijk door slachtoffer) Opportuniteitsbeginsel: Het OM mag ook beslissen om een misdrijf niet te vervolgen (sepot). Van individuele keuzevrijheid tot algemeen strafvervolgingsbeleid: Richtlijnen van minister van Justitie en College PG’s – strafvervolging is (ook) politiek.

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart b. Sepot als regel Bron Justitie in Cijfers 2010

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart c. … met heel wat beleid Bron Justitie in Cijfers 2010

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart a. Keuzes maken bij het straffen De strafrechter beschikt over een breed arsenaal aan: -hoofdstraffen (gevangenisstraf, geldboete, werkstraf) en; -bijkomende straffen (geldboete, verbeurdverklaring,...) en met; -veel ruimte tussen minimum en maximum, en; veel mogelijkheden om de uitspraak op te schorten, straffen niet effectief op te leggen (uitstel) en dit afhankelijk te maken van probatiemaatregelen. Meer bestraffing van de dader (individualisering straf in functie van gevaarlijkheid/resocialisatiekansen) dan de daad (legaliteit, proportionaliteit)? Nood aan « kennis » van de dader door de rechter (maatschappelijke enquêtes door justitiehuizen,…)

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart b. Straftoemeting: hoe doen ze dat? Elke rechter beslist in volle afhankelijkheid (geen straftoemetingsrichtlijnen in België) Straftoemetingsonderzoek leert ons dat rechters meer gevangenisstraf geven aan: -mannen (95%): ridderlijkheid, genderstereotypes; -buitenlanders (40%): voorlopige hechtenis, geen alternatieven, prognosejustitie; -mensen met zwakkere sociale status (werkloos, geen naastbestaanden,…)

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart Keuzes bij de strafuitvoering a. Problemen van kwantiteit… b. … zeker in de gevangenissen… c. … die steeds erger worden… d. … vooralsnog zonder remedie e. Problemen van kwaliteit… f. … met remedies in wetten… g. … die niet helemaal worden uitgevoerd…. h. … zorgen voor een heel ingewikkeld systeem… i. … dat omwille van het kwantiteitsprobleem… j. … in een vicieuze cirkel is terechtgekomen

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart a. Problemen van kwantiteit… geldboetes/jaar gevangenisstraffen/jaar voorlopige hechtenissen/jaar werkstraffen/jaar Geldboetes geraken (om diverse redenen) vaak niet geïnd; Te weinig capaciteit in de gevangenissen om (alle) gevangenisstraffen uit te voeren; Werkstraffen organiseren (JH), opvolgen met erg beperkte mogelijkheden om bij te sturen (geen echte stok achter de deur).

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart b. … zeker in de gevangenissen… Bron Justitie in Cijfers 2010

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart c. … die steeds erger worden Bron Justitie in Cijfers 2010

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart d. … vooralsnog zonder remedie : geen capaciteitsuitbreiding maar alternatieven aan de voor- en achterdeur van de gevangenis (reductionisme): meer werkstraffen, meer elektronisch toezicht, maar … ook meer gevangenisstraffen; : capaciteitsuitbreiding met masterplan « bijbouwen » (expansionisme): Tilburg- effect bijzonder snel uitgewerkt. Wanneer zal er « genoeg » capaciteit zijn? - Hoe capaciteit beheersen in een politiek klimaat dat « straffeloosheid » wil bestrijden?

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart e. Problemen van kwaliteit… - De interne (in de gevangenis) en externe (invrijheidstelling) rechtspositie van gedetineerden is/was bedenkelijk want gunstensysteem met absolute dominantie van de penitentiaire administratie; - Gebrek aan afdwingbare rechten van gedetineerden als mens/burger - Kan/mag penitentiaire administratie/minister zoveel impact hebben op de uitvoering van de straf? Of is dat opnieuw iets voor een rechter?

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart f. … met remedies in wetten… - Wetgeving m.b.t. interne rechtspositie gedetineerden – Basiswet gevangeniswezen (januari 2005) - Wetgeving m.b.t. externe rechtspositie van gedetineerden en m.b.t. de oprichting van strafuitvoeringsrechtbanken (mei 2006)

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart g. … die niet helemaal worden uitgevoerd … - Wetgeving m.b.t. interne rechtspositie gedetineerden : stapsgewijs uitgevoerd met groot stuk sinds september Nog steeds gaten: bv. Klachtrecht - Wetgeving m.b.t. externe rechtspositie en strafuitvoeringsrechtbanken (mei 2006): In 2007 enkel uitgevoerd voor straffen van meer dan drie jaar. - Reden: overbevolking

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart h. … zorgen voor een heel ingewikkeld systeem… - Interne rechtspositie: Soms rechten uit de wet, soms gunsten uit oude omzendbrieven, soms helemaal niets. - Externe rechtspositie: voor straffen tot drie jaar blijft de minister/gevangenisdirecteur dominant in een gunstensysteem (niet uitvoering korte straffen, voordeur-ET, voorlopige invrijheidstelling) voor straffen van meer dan drie jaar is er de strafuitvoeringsrechtbank in een rechtensysteem (voorwaardelijke invrijheidstelling, achterdeur-ET,…)

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart i. … dat omwille van het kwantiteitsprobleem… Bron Justitie in Cijfers 2010

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart j. … in een vicieuze cirkel is terechtgekomen -Plaatsen in de gevangenis zijn schaars omdat veel voorlopige hechtenis wordt opgelegd en vaak streng (bv. seksuele delinquenten) en lang (meer voorwaarden en betere opvolging VI) wordt gestraft. -Waardoor de plaatsen in de gevangenissen nog schaarser worden om de “kortere” straffen uit te voeren en het (soepele) invrijheidstellingsysteem van de minister noodzakelijk blijft. - En waardoor nog meer voorlopige hechtenis wordt opgelegd (om toch zeker “iets” van gevangenisstraf te hebben) en nog strenger (drie jaar en één dag) wordt gestraft.

Universiteitstraat 4, B-9000 Ghent, Belgium T +32 (0) , F +32 (0) Straffen in Vlaanderen – Gent, 26 maart Besluit De (Belgische) strafrechtsbedeling: - is een allerminst neutraal systeem dat,… - hoewel manipuleerbaar qua input/output,… - vooral vastloopt bij de strafuitvoering.