Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen Belinda Wijckmans, Maaike Jappens & Jan Van Bavel Interface Demography Vlaanderen Gepeild 2009 Brussel, 1 oktober

Pag. Echtscheiding in Vlaanderen  echtscheidingen/jaar in Vlaams Gewest  2,5 echtscheidingen/1000 inwoners/jaar  In 2004: meer dan ¼ van de ooit-gehuwden onder 65  =meer dan een half miljoen Vlamingen Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 2

Pag. Sociaal kapitaal  Sociaal kapitaal = geheel van bestaande of potentiële hulpbronnen gebaseerd op een netwerk van wederkerige relaties (Bourdieu, 1989)  Bourdieu & Putnam  Individuele vs. Collectieve niveau Hier:  (Informele) sociale netwerken: contact met buren, familie& vrienden  (Formele) maatschappelijke participatie: lidmaatschap van verenigingsleven  Vertrouwen in andere mensen en in instellingen Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 3

Pag. 1. In de literatuur  Heel weinig onderzoek naar echtscheiding en sociaal kapitaal  Onderzoek naar onderdelen sociaal kapitaal en echtscheiding o Sociale netwerken: contact met buren, familie& vrienden o maatschappelijke participatie: lidmaatschap van verenigingsleven o Vertrouwen in andere mensen en in instellingen  Vooral veel onderzoek naar echtscheiding en sociale netwerken Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 4

Pag. 1. In de literatuur 1.Echtscheiding en sociale netwerken  Algemeen: daling van aantal netwerkleden na echtscheiding  Verlies afhankelijk van soort relatie: o Familieleden: verlies van ex-schoonfamilie > relatief kleiner aantal familieleden in netwerk van gescheidenen o Vrienden: verlies van gemeenschappelijke vrienden met ex- partner MAAR hernieuwd contact met ‘oude’ vrienden + actieve zoektocht naar nieuwe vrienden  relatief meer (nieuwe) vrienden en minder familie in netwerk van gescheidenen  Verlies sterker voor mannen  Vaker intenser contact met ‘eigen’ netwerkleden  Effect nieuwe partner  Effect (jonge) kinderen in het huishouden Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 5

Pag. 1. In de literatuur 2.Echtscheiding en vertrouwen  Bijna geen onderzoek  Studie in VS: traumatische ervaringen leiden tot minder vertrouwen o Echtscheiding is een mogelijk traumatische ervaring o Gescheidenen minder vertrouwen in anderen dan gehuwden  Wel veel onderzoek naar effect van een ouderlijke scheiding op het vertrouwen van adolescenten in anderen en in relaties Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 6

Pag. 1. In de literatuur 3.Echtscheiding en maatschappelijke participatie Na echtscheiding minder deelname aan activiteiten of verenigingen die: o gerelateerd zijn aan ex-partner, ex-schoonfamilie of gemeenschappelijke vrienden o relatief gesloten zijn voor gescheidenen, bv. sommige religieuze organisaties o een (interactie)partner vereisen o gericht zijn op gezinnen en koppels Effect nieuwe partner Effect (jonge) kinderen Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 7

Pag. 2. Onderzoeksvragen Relatie tussen momenteel gescheiden zijn en de mate van potentieel sociaal kapitaal  Is er een verband tussen huidige burgerlijke staat en contactfrequentie, vertrouwen en maatschappelijke participatie?  Verschilt dit verband naar feitelijke leefsituatie, d.w.z. het al dan niet samenwonen met een (nieuwe) partner? Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 8

Pag. 3. Data en methoden  Data o SCV-surveys o Gepoolde sample 2005 – 2008 (N=4758) o Beperkingen:  Enkel informatie over huidige burgerlijke staat  Geen info over timing van scheiding  Cross-sectionele data  Methoden o Contactfrequentie: Poisson regressie o Vertrouwen: OLS regressie o Maatschappelijke participatie: Binaire logistische regressie Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 9

Pag. 4. Gebruikte variabelen 1. Afhankelijke variabelen  Contact met: o Buren: ‘Hoe vaak praat u met de buren?’ o Vrienden: ‘Hoe vaak ontmoet u vrienden?’ o Familie: ‘Hoe vaak ontmoet u niet-inwonende familieleden?’  Vertrouwen in: o Anderen = sociaal vertrouwen (algemeen vertrouwen in anderen, eerlijkheid en behulpzaamheid van anderen - α = 0.754) o Overheidsinstellingen = institutioneel vertrouwen (Vlaamse Administratie, Lokale Administratie, Vlaamse Overheid, Vlaams Parlement, Federale Overheid & Overheid in het algemeen -α = 0.853)  Actieve deelname aan: o Nieuwe sociale bewegingen o Socio-culturele en religieuze organisaties o Sportverenigingen Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 10

Pag. 4. Variabelen 2. Onafhankelijke & controle-variabelen  Burgerlijke staat en feitelijke leefsituatie  Leeftijd & geslacht  Aanwezigheid van jonge kinderen in het huishouden  Gezondheidsbeperkingen  Opleidingsniveau  Tewerkstelling (aantal uur/week betaalde arbeid)  Individueel inkomen  Woonomgeving  Jaar van interview Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 11

Pag. 5. Onderzoekshypothesen 1. Contactfrequentie  Buren: o Lager bij gescheidenen (verhuis + gerelateerd aan ex-partner) o Hoger bij mensen met jonge kinderen  Vrienden: o Meer contact met (eigen) vrienden bij gescheiden alleenstaanden (dyadic withdrawal)  Familie: o Meer contact met (eigen) familie bij gescheidenen o Hoger voor vrouwen en mensen met jonge kinderen Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 12

Pag. 5. Onderzoekshypothesen 2. Maatschappelijke participatie  Over het algemeen lagere participatie van gescheidenen in vergelijking met gehuwden, vooral in socio-culturele en religieuze organisaties  Hogere actieve deelname in individu-georiënteerde organisaties (bv. Sportverenigingen) bij gescheiden of nooit gehuwde alleenstaanden 3. Vertrouwen  Minder sociaal en institutioneel vertrouwen bij gescheidenen  Minder sociaal vertrouwen bij gescheiden alleenstaanden dan bij gescheidenen die samenwonen met een nieuwe partner Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 13

Pag. 6. Resultaten: contactfrequentie Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 14

Pag. 6. Resultaten: contactfrequentie Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 15

Pag. 6. Resultaten: contactfrequentie Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 16

Pag. 6. Resultaten: contactfrequentie Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 17

Pag. 6. Resultaten: contactfrequentie Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 18

Pag. 6. Resultaten: contactfrequentie Praten met burenContact met vrienden Contact met familie Leeftijd +- n.s. Woonomgeving - Platteland n.s. - Grote stad Jonge kinderen (<6) in huis + Gescheiden alleenstaanden n.s. + Opleidingsniveau- n.s. - Tewerkstelling- n.s. - Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 19

Pag. 6. Resultaten: maatschappelijke participatie Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 20

Pag. 6. Resultaten: maatschappelijke participatie Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 21

Pag. 6. Resultaten: maatschappelijke participatie Nieuwe sociale bewegingen Socio-culturele verenigingen Sportverenigingen Leeftijd+ 50-plussers - 50-plussers Woonomgeving- Grote steden+ Grote steden- (Grote) steden/ platteland Jonge kinderen in huis n.s. Opleidingsniveau+ + + Tewerkstelling- n.s. Inkomen n.s. + Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 22

Pag. 6. Resultaten: vertrouwen Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 23

Pag. 6. Resultaten: vertrouwen Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 24

Pag. 6. Resultaten: vertrouwen Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 25

Pag. 6. Resultaten: vertrouwen Sociaal vertrouwenInstitutioneel vertrouwen Leeftijd+ 65-plussers+ 50-plussers Woonomgeving+ Platteland+ (Grote) steden Jonge kinderen in huis - n.s. Gezondheid- - Opleidingsniveau+ + Tewerkstelling n.s. - Inkomen n.s. + Hoogste inkomensgroep Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 26

Pag. 7. Besluit  (Echt)scheiding heeft op het eerste gezicht weinig invloed op het sociaal kapitaal van Vlamingen  Wel: verschillen tussen mannen en vrouwen, rol van samenwonen met nieuwe partner en jonge kinderen in het huishouden  Op die basis mogelijke ‘risicogroepen’, vb. alleenstaande gescheiden mannen  Beperkingen van data Echtscheiding en sociaal kapitaal in Vlaanderen 27