Het nieuwe pensioencontract: aantrekkelijk voor ouderen ? Theo Nijman Tilburg University December 2012

Agenda Hoofdlijnen rapport commissie Goudswaard Houdbaarheid vereist uitruil kosten, ambitie en risico Ingangsdatum pensioenuitkering koppelen aan ontwikkeling levensverwachting Spagaat belangen jongeren en ouderen in keuze van het beleggingsbeleid Waarom nu invaren aantrekkelijk voor ouderen ? Voorkom te grote beleggingsrisico’s voor ouderen CPB studie laat zien dat per fonds invaren zo kan worden geregeld dat er geen sprake is van “excessieve” waardeverschuivingen Juridische hobbels moeten in belang van ouderen en jongeren te nemen zijn

Agenda - 2 Afstempelen van rechten terecht ? Harde (“Opf”) contract interpretatie huidige contract: Disconteren tegen risicovrije curve Korting ouderen deels doordat vanwege lage rente veel vermogen aan jongeren wordt toegerekend Zachte (“Bpf”) contract interpretatie: Hogere disconteringsvoet (“prospectieve rente”) Minder afstempelen nu Afstempelen als regulier beleid Beide interpretaties belichten een kant van de medaille Directe reactie op aantal vragen die leven in KNVG

Het rapport van de commissie Goudswaard en het pensioenakkoord

Goudswaard rapport (2010): Bedreigingen van toekomstbestendigheid (Terecht) grote beleggingsrisico’s Afkalvend draagvlak in loonsom voor premieaanpassingen door rijping fondsen Spanning tussen groepen deelnemers Meer of minder beleggingsrisico nemen in belang van jongere of juist oudere deelnemer Gebrek aan transparantie Geen begrip voor beleggingskeuze Geen inschatting van mate van onzekerheid Gedaald vertrouwen in pensioenfondsen

De beleggingsrisico’s zijn groot Figuur: Rendement op beleggingen van pensioenfondsen (totaal, direct en gemiddeld 1980-2008) Gemiddelde rendementen: 1980 – 2008: 8.2% 1980 – 1999: 10.2% 2000 – 2008: 3.8%

Goudswaard rapport (2010): Oplossingsrichtingen Maak heldere keuzes ten aanzien van ambitie en zekerheid bestaande opbouw Premiestuur is bot; alleen zeer grote premiefluctuaties dragen bij aan herstel Kies evenwicht tussen lage nominale zekerheid of hogere onzekere uitkomst Voorkom spagaat tussen gewenste keuzes voor jong en ouder Spreek regel af hoe wordt omgegaan met stijgende levensverwachting Maak heldere keuzes ten aanzien van kosten, ambitie en zekerheid nieuwe opbouw Beloof jongeren niet meer dan waar ze voor betalen; marktconsistente bepaling kostendekkende premie

Pensioenakkoord (2010, 2011) Keuze voor hogere ambitie bij lagere zekerheid Ingangsdatum pensioenuitkering gekoppeld aan ontwikkeling levensverwachting Hoogte pensioenuitkering (zelfs bij hoge dekkingsgraad) gekoppeld aan ontwikkeling levensverwachting (Illusie van) garanties vervangen door indexatie op basis van behaalde rendementen Spagaat tussen nominale garanties ten behoeve van ouderen of beleggingsrisico’s ten behoeve van jongeren vermeden Uitsmeren van schok in beleggingsrendement leidt tot gewenst verschil in beleggingsrisico tussen ouderen en jongeren

Leeftijdsdifferentiatie in het reële contract Juridisch zijn er in de tweede pijler bezwaren tegen bepaalde contractvormen omdat sprake zou zijn van leeftijdsdiscriminatie; dit heeft de uitwerking van pensioenakkoord sterk bepaald Economisch is leeftijdsdifferentiatie gewenst Arbeidsinkomen relatief risicoloos Jongere lange periode om zich in te stellen op veranderingen Voorbeeld uitsmeren “over 10 jaar”: Stel in enig jaar schok zodat reëel rendement 20% beneden verwachting 2% reële korting (= geen indexatie); stuurvariabele 82% Als geen verdere schok dan reële korting 1.8% en stuurvariabele 83.8% etc. Grafiek toont verschil in risico: geen te groot risico voor oudere, geen te klein risico voor jongere

Stuurvariabele en (voorspelde) uitkering na eenmalige reële schok van -20%

Invaren voor ouderen aantrekkelijk

Invaren voor ouderen aantrekkelijk Voorkom grote (beleggings-)risico’s voor ouderen !! In het huidige pensioencontract en bij de huidige dekkingsgraden lopen de ouderen enorme beleggingsrisico’s: Tegenvallende levensverwachting, aandelenmarkten, en/of rentes leiden tot directe volledige afstempeling Meevallers worden slechts geleidelijk toegekend en worden bovendien gebruikt om weer buffers te bouwen In het reële contract lopen ouderen minder risico’s vanwege de uitsmeerperiode van 10 jaar in RAM en LAM

Onzekerheid uitkeringen nominaal en reële contract bij 50/50 beleggingsmix 5%, 50% en 95% percentiel pensioenuitkering geboortejaar 1950 (links) en geboortejaar 1990 (rechts) Onzekerheid in reële pensioenuitkomst aanzienlijk en vergelijkbaar in beide contracten; reële contract smeert beter uit

Onzekerheid uitkeringen nominaal en reële contract bij 80% vastrentend en 20% aandelen 5%, 50% en 95% percentiel pensioenuitkering geboortejaar 1950 (links) en geboortejaar 1990 (rechts) Lagere onzekerheid maar in verwachting onvoldoende rendement om koopkracht op peil te houden

Kans op en gemiddelde omvang van nominale korting nominaal en reëel contract In reële contract is de kans op nominaal korten groter; maar gemiddelde nominale korting kleiner

Marktwaardeverschuiving conversie volgens CPB studie Veronderstellingen o.a: 50/50 asset mix; initiële dekkingsgraad 100%; SZW noemt deze verschuiving “geen excessieve herverdeling”

Marktwaardeverschuiving en leeftijdsopbouw fonds Marktwaardeverdeling zero sum; verliezen voor jongeren in grijs fonds logischerwijs stuk groter: andere gewichten. Fair invaren dus fondsspecifiek

Afstempelen van rechten

Interpretatie huidige contract Veel verwarring in de discussie ontstaat door verschil in interpretatie van het huidige contract: Zijn het (nominale) gegarandeerde rechten ? Zo is het vrijwel altijd gecommuniceerd Veel Opf-en voeren hierbij passend beleggingsbeleid Of waren het altijd al aanpasbare rechten ? “Zo” staat het in de kleine lettertjes van ABTN Evenwichtige afweging belangen alle deelnemers wijst hierop Veel Bpf-en voeren beleid dat hierbij past

Disconteren en garantie interpretatie Doelstelling toezicht is het zeker stellen dat beloftes kunnen worden nagekomen Marktconsistent waarderen geeft precies aan hoeveel geld minimaal nodig is om een toezegging te kunnen nakomen Als pensioenrechten nominale garanties zijn is marktconsistent waarderen gelijk aan disconteren tegen de risicovrije termijn structuur Risicovrije curve eventueel meten via UFR aanpassing In deze logica korten aan de orde en te lang uitgesteld De fictie van garanties leidt tot extra korten voor ouderen: de marktwaarde van vooral langlopende garanties is hoog door de extreem lage rente %Rentedaling heeft effect van 40 maal voor jongeren en maal 7.5 voor gepensioneerden (“duration argument”)..

Disconteren en aanpasbare rechten interpretatie Marktconsistent waarderen leidt hier tot andere disconteringsmethode omdat aard toezegging anders is Als schokken volledig direct worden doorgegeven: disconteringscurve gelijk aan verwacht toekomstig rendement (“prospectieve rente”) Als toe- en afslagen worden uitgesmeerd resulteert disconteringsmethode in horizonafhankelijke risico-opslagen (BNW curve; zie hoofdlijnennotitie) Als deze interpretatie wordt aangehangen is afstempelen een regulier instrument van het fonds…. En is de communicatie naar deelnemers al die jaren wel heel erg onvolledig geweest …

Eerste reactie bij aantal van de vragen

Prangende vragen van gepensioneerden Is het redelijk dat gepensioneerden niet kunnen meepraten over beheer van hun vermogen ? Inderdaad tijd voor aanpassing; zie PFG regels Hoe zouden gepensioneerden meer invloed kunnen krijgen ? Zoek de dialoog, probeer argumenten van verschillende groepen zo goed mogelijk te begrijpen Versterken aanvullende pensioenen ook vanwege fiscaliseren AOW ? Eigendom pensioenrechten beter vastleggen Aanvullende pensioenen houdbaar maken Beperking opbouw en aftopping fiscale subsidiëring kan ik begrijpen

Prangende vragen van gepensioneerden Is er overtuigende rechtvaardiging risicovrije discontering ? Ja, garantie interpretatie van het contract Vraag hoe een tekort over deelnemers zou moeten worden verdeeld in nieuwe contract wel beter ingevuld Waarom wordt bij premie-berekening uitgegaan van hogere rekenrente ? Inderdaad niet kostendekkend Premie stabiliseren bij rente fluctuatie kan beter via variabiliseren opbouw Lijkt compromis als tegenhanger maximeren kortingen

Prangende vragen van gepensioneerden Is een FTK 1,5 mogelijk waarbij pensioenen in koopkracht gefixeerd worden ? Een dergelijk contract lijkt ook voor ouderen niet gewenst. Zekerheid inkopen is erg duur. Dat geldt extra voor koopkracht zekerheid Een bijkomend probleem is dat Nederland nauwelijks een inflatiemarkt kent. Dat is wellicht op te lossen b.v. via reële huur- en hypotheekcontracten Kan het reële contract gezien worden als (C)DC ? Beladen discussie; gewenste contract is hybride DC: vrijwel vast premie; uitkering afhankelijk behaalde rendementen; beter gedefiniëerd eigendom DB: collectief; solidair delen inflatie en langlevenrisico; annuïteit; bescherming tegen eigen gedrag

Prangende vragen van gepensioneerden Worden pensioenen mede door werkenden gefinancierd vanwege doorsneepremie ? Onderzoek gewenst ? Pensioeninkomen is bij pensionering gefinancierd Gaat niet om “solidariteit” werkenden met gepensioneerden maar “solidariteit” jongere en oudere werknemers Verkeerde prikkels op arbeidsmarkt, b.v. zzp oudere werknemer Onderzoek gewenst (zie Goudswaard) Jongeren hogere pensioenpremie dan ouderen betaald hebben vanwege gestegen levensverwachting ? Nee, effect wordt volledig betaald door feit dat pensioen ook later in gaat Ouderen hebben nooit betaald voor stijgende levensverwachting …