Economie Vwo Mobiliteit

H1 Wat bestuderen wij bij het vak economie?

Economie De economische wetenschap bestudeert het keuze gedrag van de mens. Middelen < Behoeftes = Schaars Bekeken wordt hoe de mens ernaar streeft zo goed mogelijk in zijn behoefte te voorzien en hoe hij voortdurend een keuze maakt tussen de middelen waarmee de behoeften bevredigd kunnen worden. Welvaart is de mate waarin de mensen in hun behoeften kunnen voorzien. U kent wellicht het verhaal dat de Franse filosoof Buridanus (1295-1358) ooit vertelde over een ezel. Het arme - en hopelijk fictieve - dier bevond zich tussen twee balen hooi die precies even aantrekkelijk voor hem waren. Het kon geen keuze maken en stierf tenslotte van de honger. Product is schaars: offer of inspanning moet worden geleverd om het te krijgen Schone lucht randstad = schaars Schone lucht Friesland = vrije goederen ir. Douwe Jan Krol MSc

Opofferingskosten = waarde van het meest aantrekkelijke alternatief dat wordt opgeofferd Transactiekosten

Mobiliteit H2 Theorie Betalingsbereidheid Consumenten surplus Producenten surplus Totale welvaart

Vraag naar Koeien

Consumenten surplus

Consumenten surplus

Producenten surplus

Totale welvaart

Welvaart Welvaart is de mate waarin de mensen in hun behoeften kunnen voorzien. Meten: 1. BBP=alle toegevoegde waarde in een Land = inkomen. Hoog inkomen dan kun je beter in je behoeften voorzien. 2. Totale surplus. Ik ben bereid voor een Coca Cola light 2 euro te betalen. Ik betaal €0,80, dus een surplus van €1,20. Met die €1,20 kan ik weer andere spullen kopen om mijn behoefte te vervullen. Dus stijging van mijn welvaart.

Welvaart het grootst bij marktevenwicht (volkomen concurrentie) =Pareto-efficient Consumenten surplus P Qa =P-40 Producenten Betalingsbereidheid Qv = -2P + 200 consumenten Q Producenten surplus

Het criterium van Pareto Maatschappelijke toestand is Pareto-efficiënt indien het onmogelijk is wijziging door te voeren, waarbij welvaart (surplus) van ten minste één individu toeneemt, zonder dat welvaart van ten minste één ander individu afneemt Paretoverbetering: verandering zó dat minstens één individu erbij wint zonder dat iemand erbij verliest

Het criterium van Pareto Pareto-efficiënt: Punten A, B, C, D, E, … Paretogrens Volledige mededinging Pareto-inefficiënt: Punten M, N, … onder Paretogrens Mogelijke oorzaken van inefficiëntie: Weinig aanbieders (onvolledige mededinging) Externe effecten Publieke goederen

Toename van producenten surplus => gaat ten koste van consumenten surplus => totale welvaart is afgenomen Consumenten surplus P Qa =P-40 Producenten Betalingsbereidheid Qv = -2P + 200 consumenten Q Producenten surplus

opdracht Qv=-0,25P+12 Qa=0,5P-4 1. Leg uit waar vraag en aanbod voor staan 2. Bereken de marktomzet 3. Leg met behulp van het marktmechanisme uit hoe het evenwicht ontstaan vanuit een prijs van €22 4. Bereken het maximale individuele consumentensurplus 5. Bereken het totale consumenten en producenten surplus. 6. Waarom is een prijs van €16 niet Pareto optimaal. 7. Bereken de prijselasticiteit in de evenwicht situatie en geef aan wat dat getal betekent. 8. De prijs van een substituut daalt. Leg uit wat er met het consumentensurplus gebeurt.

Toegepast op de arbeidsmarkt

Werkgevers en werknemers surplus werkgevers surplus = (verschil tussen betalingsbereidheid (arbeidsproductiviteit) en evenwichtsprijs) = Kapitaal inkomen P Qa Aanbod van personeel geeft de leveringsbereidheid van de beroepsbevolking weer (opofferingskosten vrijetijd) Vraag naar personeel geeft de betalingsbereidheid van de bedrijven en overheid weer. Betalingsbereidheid =gelijk aan de arbeidsproductiviteit Qv Q Werknemers surplus = verschil tussen evenwichtsprijs en leveringsbereidheid

Mobiliteit H3

Kenmerken Volkomen Concurrentie Veel aanbieders: macht individu klein Veel vragers Homogeenproduct: voor de consument zijn de producten identiek Vrije toe- en uittreding

Marktmechanisme: Markt van melk P Betalingsbereidheid Qa =P-40 Producenten Bereken evenwichtsprijs Bereken evenwichtshoeveelheid Qv = -2P + 200 consumenten Q Leveringsbereidheid

Oplossing Evenwichtsprijs: QV = QA -2p+200 = p – 40 -3p+200 = -40 -3p = -40 -200 -3p = -240 p = -240 / -3 P = 60 cent Evenwichtshoeveelheid = evenwichtsprijs invullen in QV of QA Qa = 60 – 40 = 20 liter

Producenten en consumenten surplus Qa =P-40 Producenten Betalingsbereidheid Qv = -2P + 200 consumenten Q Producenten surplus

Toename surplus bij stijging vraag Toename Consumenten surplus Qa =P-40 Producenten Toename producenten surplus Toename Producenten surplus en afname consumenten surplus Qv2 Qv = -2P + 200 consumenten Q

Bemoeienis Overheid Min. Prijs Max. Prijs Indirecte belasting

Bemoeienis van de Overheid P Betalingsbereidheid Qa =P-40 Producenten evenwichtsprijs: 80 evenwichtshoeveelheid: 40liter Qv = -2P + 200 consumenten Q Leveringsbereidheid

Overheid vindt dat de boeren meer moeten verdienen en stelt een min Overheid vindt dat de boeren meer moeten verdienen en stelt een min. prijs in van 90 cent. P Betalingsbereidheid Qa =P-40 Producenten Aanbods overschot Qa = 50 aanbodsoverschot van 30 liter Qv = 20 overheid moet dit opkopen voor 90 cent * 30 liter = 2700 cent Qv = -2P + 200 consumenten Q Leveringsbereidheid

Markt voor huurwoningen met max. Prijs Surplus? Afname consumenten surplus Qa Producenten €600 €500 Afname producenten surplus Qv consumenten Q Toename consumenten surplus afname producenten surplus

Effect van indirecte belasting (BTW verhoging van 19% naar 21%) Voor de producent werkt BTW als een verhoging van de variabele kosten Gevolg Qa verschuift naar links P Qa2 Qa1 Bij zelfde prijs daalt de aangeboden hoeveelheid Q

Effect van indirecte belasting op surplus Pe Qe

Effect van indirecte belasting op surplus Qa + BTW verhoging Qa Pc Pe Pp BTW Qv Q1 Qe

Effect van indirecte belasting op surplus Qa + BTW verhoging Qa Pc Consumenten surplus verlies: A + B Producenten surplus verlies: C+D Belasting naar overheid: A+C Welvaartsverlies: B+D Waarom niet A+C? A Pe B C D Pp BTW Qv Q1 Qe

Effect van lage wereldmarktprijs Pe Import Pw Qe

Effect van importheffing Consumenten surplus wordt producenten surplus Pe Welvaartsverlies Pw Qe

Economie VWO 5 Mobiliteit H4

Mobiliteit H4 Huiswerk t/m 4.4 Theorie: verlies van surplus door verandering marktvorm

4 bedrijven produceren cola Ze kiezen voorsamenwerking of concurrentie op basis van prijs Aanbieders zijn allemaal even groot Mk is voor alle aanbieders gelijk

Hoeveel liter wordt er aangeboden wanneer met gaat concurreren op prijs? Bij een oligopolie zal bij concurrentie op basis van de prijs het aanbod 10 mld. liter worden. De prijs die de consument moet betalen voor een liter is dan: 40 cent

Consumenten en producenten surplus bij concurrentie op basis van de prijs Consumenten surplus = verschil tussen betalingsbereidheid en prijs 0,5 * Lengte * breedte 0,5 * 10 * 200 = 1000 Producenten surplus = verschil tussen leveringsbereidheid en prijs Geen producenten surplus

Hoeveel liter wordt er aangeboden in Kartel? Max. Winst: MO=MK Gezamenlijke aanbod: 5 miljard liter Individueel wordt er 5 miljard / 4 = 1,25 miljard liter aangeboden

Tegen welke prijs wordt het aangeboden bij Max. Winst in een Kartel Voor de maximale winst geld: mo=mk Productie: 5 mld Voor de prijs kijk naar de Collectieve vraaglijn (Go) Prijs: 140 cent

Consumenten en producenten surplus Consumenten surplus: Verschil tussen betalingsbereidheid en prijs 0,5*lengte*hoogte= 0,5* 5 * 100 = 250

Producenten surplus Producenten surplus = verschil tussen leveringsbereidheid en prijs Lengte * breedte = 5 * 100 = 500

Verdwijning van surplus

individuele aanbodfunctie (curve)............................................ laat zien welke hoeveelheden van een bepaald goed een aanbieder van plan is bij uiteenlopende prijzen te verkopen. De individuele aanbodcurve valt samen met de marginale kostencurve (MK-curve) vanaf het minimum van de GVK. Wanneer de prijs (GO-curve) zich tussen de GTK en GVK bevindt, maakt de hoeveelheidsaanpasser verlies, maar gaat toch door met produceren, omdat stoppen een groter verlies oplevert, namelijk volledig de constante kosten. Zakt de prijs onder het minimum van de GVK, dan is het verlies groter dan de constante kosten, en kan rationeel gesproken de ondernemer beter de productie staken. individuele afzetcurve (GO-curve) beschrijft het verband tussen de prijs en de hoeveelheid die de producent op de markt af kan zetten. Van een hoeveelheidsaanpasser loopt de individuele afzetcurve horizontaal, omdat de producent geen invloed heeft op de marktprijs, en valt samen met de marginale opbrengstencurve (MO-curve). Bij prijszetting is de individuele afzetcurve een dalende lijn, en valt niet meer samen met de MO-curve. De MO-curve daalt dan twee maal zo snel als de GO-curve, of anders gezegd: de absolute waarde van de richtingscoëfficiënt is tweemaal zo groot.

aanbodcurve geeft grafisch het verband tussen de prijs en de daarbij aangeboden hoeveelheid van een goed. Deze curve is (meestal) stijgend, omdat bij een hogere prijs (meestal) meer wordt aangeboden. Men kan onderscheid maken in individuele aanbodcurven en collectieve aanbodcurven. Een collectieve aanbodcurve betreft het aanbod van een zeker goed door alle producenten tezamen.

Markt falen door gebrek aan informatie

Asymmetrische informatie Piet, klaas, Sjoerd, Jildou, Wietze, Karel Tand aanvullende verzekering premie 100 euro Piet, klaas en sjoerd hebben een goed gebit en hebben alleen controle kosten van 50 euro Jildou heeft naast controle kosten elk jaar een gaatje van 50 euro Wietze heeft een beroerd gebit en heeft elk jaar een kroon 125 euro Karel heeft een het zelfde probleem en heeft ook elk jaar een kroon van 125 euro Totale kosten 600 euro / 6 personen = 100 euro premie 3 goede risico’s stoppen ( averechtse selectie) Premie stijgt 450 / 3 = 150 euro 1 goede risico (Jildou) stopt Risico’s niet meer te verzekeren

Economie VWO 5 Mobiliteiten H5

H5 Marktfalen Optimum van Pareto niet bereikt markt faalt

Het criterium van Pareto Maatschappelijke toestand is Pareto-efficiënt indien het onmogelijk is wijziging door te voeren, waarbij welvaart (surplus) van ten minste één individu toeneemt, zonder dat welvaart van ten minste één ander individu afneemt Paretoverbetering: verandering zó dat minstens één individu erbij wint zonder dat iemand erbij verliest Grafisch: Paretogrens geeft weer hoeveel welvaart het ene individu maximaal kan verwerven, wanneer welvaart van alle andere individuen is vastgelegd

Het criterium van Pareto Pareto-efficiënt: Punten A, B, C, D, E, … Paretogrens Volledige mededinging Pareto-inefficiënt: Punten M, N, … onder Paretogrens Mogelijke oorzaken van inefficiëntie: Weinig aanbieders (onvolledige mededinging) Externe effecten Publieke goederen

Pareto-efficiënt Consumenten surplus P Qa =P-40 Producenten Betalingsbereidheid Qv = -2P + 200 consumenten Q Producenten surplus

Welvaartsinterpretatie Consumentensurplus (stijgt met afname prijs) = Totale bereidheid tot betalen – Hetgeen alle consumenten samen werkelijk betalen Producentensurplus (daalt met afname prijs) = Totale opbrengsten – Totale kosten

Markt voor huurwoningen met max. Prijs door de overheid Markt voor huurwoningen met max. Prijs door de overheid. Pareto-inefficiënt P Afname consumenten surplus Qa Producenten €600 €500 Afname producenten surplus Qv consumenten Q Toename consumenten surplus afname producenten surplus

Welvaart max in evenwicht “Wanneer prijsvorming vrij wordt gelaten in markt van perfecte concurrentie, leidt de evenwichtsprijs tot een Pareto-efficiënte situatie” Pareto-efficiëntie: Som van consumentensurplus en producentensurplus is maximaal

Beperkingen Perfecte concurrentie Vrije prijsvorming leidt tot welvaartsoptimum in markt met perfecte concurrentie Weinig markten vertonen perfecte concurrentie Assymetrische informatie, productdifferentiatie, weinig aanbieders, prijsafspraken, externe effecten

Externe effecten Zijn voor- of nadelen van activiteiten die niet zozeer slaan op de direct bij de activiteit betrokken persoon, maar op anderen Zijn kosten die niet in de kostprijs zijn berekend, maar die de maatschappij moet betalen Twee smaken

Positieve externe effecten Treden op wanneer iemand voordeel heeft van een activiteit waar hij niet direct is betrokken. Imker houdt bijen om honing te verkopen. De bijen vliegen rond en bestuiven de planten van een boer waardoor deze een betere oogst heeft

Negatieve externe effecten Treden op wanneer iemand nadeel heeft van een activiteit waarbij hij of zij niet direct is betrokken Staalfabriek die naast staal een heleboel roet en rook produceert. Deze luchtvervuiling ademt iedereen in

Gevolgen van negatieve externe effecten Leiden tot overproductie Omdat bij het bepalen van de productieomvang geen rekening wordt gehouden met deze effecten en de daarmee hangende kosten. De MK zijn lager dan ze in werkelijkheid zijn.

Staalproducent en zijn kosten Grondstof kosten & kosten van de productiefactoren: interne kosten Men hoeft niet te betalen voor het vervuilen van de lucht, want de lucht is van niemand (geen eigendomsrecht): externe kosten Zou de lucht van de omwonenden zijn zou hij moeten betalen voor de vervuiling van de lucht van die mensen => MK stijgt Maatschappelijke kosten: interne kosten + externe kosten

Individuele aanbodcurve = MK curve Mkpri = MK zonder externe effecten MKx = externe kosten Mkopt = maatschappelijke kosten Zonder externe kosten wordt er te veel geproduceerd voor een te lage prijs, wat ten kosten gaat van een ander zijn welvaart (schone lucht om in te ademen

Pareto-efficiënt Milieuschade is kleiner, maar nog niet verdwenen. Maar de welvaartswinst is groter dan de welvaartsverlies als gevolg van externe effecten

Oplossing van de negatieve externe effecten Overheid moet vervuilde productie verbieden Gebruik van asbest Heffing op de productie (externe kosten) => producten duurder => consumptie daalt => welvaart stijgt door minder vervuiling Accijns op benzine => daling autogebruik => daling vervuiling => stijging welvaart Accijns op tabak => daling rokers => daling ziekenhuiskosten => stijging welvaart

Positieve externe effecten De vraag naar producten is lager dan de maatschappelijke vraag Hierdoor wordt er minder geproduceerd, tegen een lagere prijs Koeien in de wei is een positief extern effect van het melk produceren door een boer. Dit is niet in de vraag verwerkt naar melk van de boer. De betalingsbereidheid van melk ligt hoger. Vraag lijn verschuift naar rechts Maatschappelijk productie ligt hoger Weide melk is een product waar de positieve externe effecten intern zijn gemaakt

Economie VWO 5 Mobiliteiten H6

Mobiliteit H6 Markt of Overheid Huiswerk t/m 6.13 deze week Donderdag PO Wat voor effect heeft privatisering?

Wat voor effect heeft privatisering? Doel overheid: maximale dienstverlening zonder verlies te maken. Break-even afzet: TO = TK of Go = GTK Doel bedrijf: Maximale winst MO = MK

Overheid P overheid Q overheid

Consumenten surplus P overheid Q overheid

Na Privaticering Resultaat: - Prijs hoger - Aantallen lager P bedrijf Q bedrijf

Consumenten surplus na privatisering Resultaat: - Prijs hoger Aantallen lager Consumenten surplus kleiner P bedrijf Q bedrijf

Congestiekosten Treden op wanneer er capaciteitsproblemen optreden File Externe kosten, wanneer je de weg op gaat zadel jij een ander op met Extra reistijd Extra brandstof kosten Extra milieuvervuiling Deze kosten zijn marginale congestie kosten