Risicoanalyse – module 2 RIE met de SARIER-methode Eric Van de Plas, preventieadviseur IDEWE-IBEVE

Voorstelling spreker: Naam: Eric Van de Plas Functie: preventieadviseur Contact: eric.vandeplas@idewe.be Sinds 1989 werkzaam bij IDEWE-IBEVE Afdeling Risicobeheersing Departement arbeidsveiligheid Algemene taken: Ondersteuning interne diensten PBW Onderzoek van (E)AO Maken van risicoanalyses, audits… Opleiding van preventieadviseurs…

Werkgroep Risicobeheersing PreBes Module 1 – Waar is onze RIE? Grondslagen van risicoanalyse (RIE) welzijn op het werk Module 2 – RIE met de SARIER-methode Eric Van de Plas, preventieadviseur IDEWE-IBEVE Module 3 – Workshop – storingsanalyse – What-if techniek Johan Geuens, VR-deskundige, Sertius

RIE met de SARIER-methode Systematische Analytische Risico Inventarisatie Evaluatie en Registratie

Risicovelden Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 SARIER voert art 8 KB Beleid - stapsgewijs uit in de praktijk Stap 4 Stap 5 Eventueel actie (verdere kwantificering, RB, GT...)

Globalisatie van de risico’s op bedrijfsniveau Uitvoering van de RA RIE op niveau van het risicoveld De risicoanalyse wordt grotendeels uitgevoerd op het tussenliggend niveau. Van hieruit kan men “oprollen” naar het globale niveau voor heel de organisatie en “afrollen” naar het individuele niveau van de werknemer Toekenning risico’s op individueel niveau

Afbakening van de risicovelden 1. Functies 2. Locaties: Werkposten Werkplaatsen Productie-installaties 3. Specifieke of tijdelijke activiteiten Stap 1: Afbakening van de RV in het bedrijf

Praktische uitwerking: risicoveldlijsten Functies Locaties Activiteiten

Identificatie van de schadedragers Voor wie worden de risico’s bepaald? Schadedragers – categorieën WN

Conclusie - Stap 1: We bepalen van wat we de risicoanalyse willen maken Welke risicovelden zijn er in het bedrijf Van welke willen we de risico’s in kaart brengen We bepalen voor wie we de risicoanalyse willen maken Welke zijn de potentiële schadedragers...

Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Eventueel actie (verdere kwantificering, RB, GT...)

Systematiek voor identificatie van gevaren Gevaar - schademodel Schadedrager Schadeverwekker Gevaar Schade Uiting Blootstelling Belasting SARIER heeft een unieke systematiek voor gevaren te identificeren

Gevaarsdriehoek Laat toe gevaren te identificeren Energie Agens

Aansturing/activering/vrijgave Gevaarsdriehoek Energie/agensstroom Aansturing/activering/vrijgave Energie/Agensstroom Energie Agens

Energie? Agens ? Uitingsvorm? Schade? Identificatie van het gevaar laat toe de ernstfactor van het risico in te schatten – aard en ernstgradatie

Andere voorbeelden van gevaren Aandrijfmechanisme van een machine Chemisch agens Heet voorwerp Biologisch agens Radioactieve bron ... ? Andere voorbeelden: Snijden aan keuken mes - Energie = Menselijke kracht Agens = Mes (eigenschappen scherp zijn) Gevolg: snijwonde in hand Verbranden aan strijkijzer - Energie = Thermisch (temp) Agens is het oppervlak- Gevolg= brandwonde 2de graad aan handen Blootstelling aan lawaai Energie Mech (dB) - Agens= karakteristieken van het geluid en geluidsbron - Blootstelling van het gehoorsysteem Gevolg: gehoorschade op termijn (beroepsdoofheid) Merk op: Agens (Agentia) is een term die de laatste jaren in het taalgebruik welzijn op het werk is binnen gedrongen: vroeger sprak men eerder van gevaarlijke producten -tegenwoordig van chemische agentia. Dit zijn chemische producten met de één of andere schadeverwekkende eigenschap ? Energie ? Agens ?

Systematiek – 8 of 9 gevaargroepen

Praktische werkwijze: bepalen van gevaar en schade met het strikmodel Het meest kenmerkende van een gevaar is de uitingsvorm: vb vallende voorwerpen – gevaar de agentia die kunnen vallen – de energie = hoe hoog – gevolg welk letsel Piramide van Bird

Hulplijst: 9 gevaargroepen A tot I met een 175-tal gedefinieerde gevaren

Vb. inventaris gevaren

Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 2 eindigde met de kwalitatieve fase - wat is de aard van de schade – af te leiden uit de aard en grootte van het gevaar. Stap 3 is de kwantitatieve fase – wat is de grootte van het risico? Stap 4 Stap 5 Eventueel actie (verdere kwantificering, RB, GT...)

R = f (E, K) RISICO Ernst Kans Gevaar (energie - agens) Schadedrager Omstandigheden Omstandigheden Blootstelling (aantal personen - tijd) De omstandigheden bepalen de variabiliteit van E en W. Bij de variabele E nemen we een vaste waarde (meest aannemelijke ergste schade). Daarom beschouwen we de omstandigheden hier niet. De variabele W wordt wel op basis van de omstandigheden bepaald. R = f (E, W) Twee variabelen E en W Begin met aan één variabele (E) een vaste waarde toe te kennen. Bepaal vervolgens een waarde voor de tweede variabele (W) Het ene risico is het andere niet In sommige gevallen is de E doorslaggevend In andere gevallen is de W doorslaggevend Een risico is de kans dat een welbepaalde schade optreedt door de uitwerking van het beschouwde gevaar. De grootheid “risico” omvat twee elementen: namelijk de “kans” en de “ernst”. R = f(E, W) E en W zijn twee variabelen Omstandigheden = f (Diverse Mens, Uitrusting, Materiaal, Omgeving, en Organisatie gebonden factoren) Organisatie gebonden factoren = f (bedrijfscultuur, preventiebeleid...)

Het inschatten van een risico Om het risico te bepalen (in te schatten) moeten de onderliggende factoren bepaald worden... Kwantificering van de onderliggende factoren is een hulp bij de kwantificering van het risico Beter analyseren is beter evalueren !

Principe kwantificering bij SARIER Methode voor bepaling van het risico Principe kwantificering bij SARIER Steeds 5 gradaties - aangegeven met cijfers 1 : Zeer klein 2 : Klein 3 : Middelmatig 4 : Groot 5 : Zeer groot

Principe vereniging van twee factoren tot één (vb R = f (W, E)) W R 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1 1 2 3 4 5 E

Een risicograaf is een leidraad door het evaluatieproces...

De bepaling van de E-graad De ernst wordt bepaald op basis van de mogelijke schade Hierbij wordt de energie, het agens en de kwetsbaarheid van de schadedrager in aanmerking genomen. Het al dan niet gebruik maken van PBM of andere preventiemaatregelen wordt buiten beschouwing gelaten. De meest aannemelijke – grootste ernst wordt beschouwd. Een risico bestaat uit twee variabelen. Aan één hiervan (de ernst) wordt een vaste waarde toegekend zodat de tweede variabele (de kans) kan bepaald worden. Soms spreekt men van de bepaling van het “naakte” risico. Het is eerder het naakte gevaar. Of beter het gevaar beschouwd op basis van zijn energie en agens en t.o.v. De “naakte” schadedrager.

Ernstgraad van letsels

Ernstgraad van aandoeningen / (beroeps)ziekten

Inschatten van de kans (W-graad) Kans = f (Omstandigheden en Blootstelling) O = f (diverse Mens, Uitrusting, Materiaal, Omgeving, en Organisatie gebonden factoren Bij bepaalde risico’s is de kansfactor samengesteld uit meerdere kansfactoren: kans op actief worden van het gevaar – kans op blootsteelling – kans op optreden van schade Bij SARIER – geïntegreerd als een totale kans op basis van R-factoren. - Een grondige analyse van de omstandigheden is dus essentieel voor de bepaling van de grootte van een risico!!!

Analyse van de omstandigheden Mens Uitrusting Materiaal Omgeving Organisatie Risicoverhogende factoren W? Risicoverlagende factoren

Vb. - analyse omstandigheden Mens

Evaluatie van de omstandigheden: 5 gradaties Risicofactoren Kwantificering Omstandigheden 5 5 5 5 5 5 4 4 4 4 4 4 3 3 3 3 3 3 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 M U M O O

Blootstellingsgraad B B speelt soms mee, soms niet Opletten met B! 55 5 4 4 3 3 2 2 1 1 1 2 3 4 5 B speelt soms mee, soms niet Opletten met B! Wat is de aard van het risico? Ongeval - B aan het gevaar - plotse gebeurtenis Ziekte - langdurige B aan het agens - chronisch optredende schade Wie is de schadedrager?

Kans (waarschijnlijkheid) Omstandigheden W 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1 1 2 3 4 5 B

Bepaling grootte van het risico W R 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1 1 2 3 4 5 E

Vb. uitgewerkte RIE

Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Eventueel actie (verdere kwantificering, RB, GT...)

Is het risico (R) aanvaardbaar? Is bijkomende preventie nodig? RB = f (R en aanvaarding) R Actieniveau (RB) 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1 1 2 3 4 5 De kwantificering van R en RB heeft alleen tot doel een ranking te kunnen maken van de risico’s zodat de grootste (belangrijkste) risico’s eerst kunnen aangepakt worden. De kwantificering is bedrijfsgebonden en relatief. Aanvaardingsgraad Aanvaardbaarheid? Belangrijkheid van het voordeel? Beheersbaarheid? Geneesbaarheid? Betrokkenheid bij de schade(drager)... Kostprijs

Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Eventueel actie (verdere kwantificering, RB, GT...)

Opmerking: “Goede” preventiemaatregelen kiezen is niet eenvoudig Rekening houden met: Preventiehiërarchie Effectiviteit en efficiëntie Risicoverschuiving Risicohomeostase Vals veiligheidsgevoel Een goede analyse is onontbeerlijk!

Het risicodossier De hele oefening wordt gebundeld in een dossier dat toegankelijk is en zich leent voor verdere participatieve uitwerking, verdere kwantificering en dynamisch bijhouden >>> permanente risicoanalyse. Hoofdstuk 1 Lijsten met risicovelden en schadedragers in het bedrijf Hoofdstuk 2 Analyses van de risicovelden Hoofdstuk 3 Globalisatie van de risico’s op organisatieniveau Eindverslag = situatie op bepaald moment (welke, hoeveel en hoe groot zijn de risico’s in het bedrijf)

Een dossier begint met... Functies Locaties Activiteiten

Globalisatie van de risico’s op bedrijfsniveau Bevat… Globalisatie van de risico’s op bedrijfsniveau RIE op niveau van het risicoveld Oprollen - afrollen Toekenning risico’s op individueel niveau

En eindigt met...

Opmerking: Door telling van het aantal soorten risico’s in de diverse categorieën bekomt men “risicocijfers” voor de organisatie. Deze zijn bruikbaar als graadmeter (KPI’s), net als de ongevalcijfers. Hiermee heeft men veel directere indicators van het welzijnsbeleid in de organisatie! Met de risicocijfers maakt men de evolutie van het welzijnsbeleid meetbaar. Men geeft hiermee invulling aan de evaluatiestap in de cirkel van Deming.

Resultaten van RIE –KPI’s Met de globale risicocijfers(risicoprofielen) kan men het beleid evalueren, net zoals met de ongevalcijfer Fg, Eg. Maar veel directer en ruimer. KPI - Kritical performence indicator Meetbare indicator van het beleid

Multidisciplinaire en participatieve aanpak Inbreng van diverse deskundigen: Preventieadviseur Arbeidsgeneesheer Preventieadviseur psychosociaal ... Werknemers(afgevaardigden) Leidinggevenden SARIER maakt risico’s zichtbaar en begrijpbaar voor iedereen. Het vormt een basis voor verdere uitdieping en evaluatie met de betrokkenen. Meteen neem je hiermee wind uit de zeilen van de participatieve risicoanalyse methodes. Die in de praktijk hun doel missen en zeer onefficiënt zijn. De boodschap is dus: SARIER leent zich bijzonder goed voor multidisciplinaire en participatieve aanpak van de RIE. Een werkelijke RIE maken met een participatieve methode is een illusie. SARIER is geen participatieve risicoanalyse methode Maar SARIER leent zich uitstekend voor participatie Dit begint reeds bij het bekijken van de risicovelden - de betrokkenen geven informatie over de werkomstandigheden, ervaringen met incidenten, klachten enz. Een uitgewerkte analyse kan verder met de betrokkenen (leidinggevenden, werknemers...) getoetst worden op zijn volledigheid en realistische inschatting. Participatie is minder aangewezen in de analysefase, maar meer bij de evaluatie en bepaling van preventiemaatregelen en de opstelling van het preventieplan.

Hoe ouder het dossier, hoe beter het wordt! Permanente RIE Dynamisch bijhouden van RIE-dossier (verandering omstandigheden) Weerspiegelt de actuele situatie (met inbegrip van de preventiemaatregelen die van kracht zijn) Ongevallen, incidenten, klachten = uitingen van Risico’s >>> toetsen van de RIE Indienststellingen, ingebruikname, veranderingen = wijziging van omstandigheden >>> toetsen van RIE Periodieke herziening in functie van genomen maatregelen (jaarlijks na uitvoering jaaractieplan...) Hoe ouder het dossier, hoe beter het wordt!

Risico-dossier SARIER Bedrijf GPP Globalisatie Indeling in RV Systematische Analytische inventarisatie van gevaren Specifieke RA Kwantificering Evaluatie SARIER Risico-dossier op individueel niveau Toewijzing R Maatregelen Beheer van bedrijfselementen AO-onderzoek klachtenregistratie - indienststellingen... Gezondheidstoezicht Opleiding/training/Instructies PBM (aanvulling werkpostfiche) SAR-beheersysteem

Risico-informatie uit RIE in werkpostfiche

Sterkten van de SARIER-methode Systematische analytische RIE-methode Universeel en flexibel toepasbaar Richt zich op alle gezondheidsrisico’s Vormt een permanent werkinstrument voor het risicobeheer Biedt een kader voor verdere kwantificering (meting, expertmethoden...), multidisciplinaire en participatieve uitwerking... Maakt deel uit van een samenhangend beheersysteem (SAR) Unieke elementen: Systematiek voor identificatie van gevaren Methode voor bepaling van risicoverhogende en verlagende factoren (basis voor kansinschatting) Specifieke SARIER-o-graaf als hulp bij de evaluatie van welzijnsrisico’s RA als basis voor bepaling preventiemaatregelen volgens preventiehiërarchie (verantwoorde preventie)

Zwakten en valkuilen Vergt kennis en inzicht (opleiding - begeleiding) (de risicoanalyse is nooit beter dan de analist) Tot voor kort was er geen gebruiksvriendelijke software voor de uitwerking momenteel webapplicatie - SARIMATIC Valkuilen: Starten met RA zonder dat de andere complementaire opdrachten uitgevoerd werden Verkeerd gekozen risicovelden Onafgewerkt dossier - geen globalisatie Uit handen geven aan onvoldoende opgeleide of begeleide personen (HL?) Alle risico’s (ook kleinere) willen beheersen zonder prioriteitstelling

Kortom: SARIER-methode Vormt de basis voor de opstelling van een degelijke RIE Brengt de opdracht risicoanalyse (art 8 KB Beleid) in de praktijk (niet meer en niet minder!) Is ontstaan op de werkvloer Meer dan 15 jaar in de praktijk beproefd Werd geïmplementeerd in > 1500 bedrijven Van diverse sectoren en grootte Wordt nog regelmatig aangepast op basis van praktijkervaring (diverse versies voor uitwerking: uitgebreid - bondig...) SARIER-methode werd geregistreerd in 1997 Doch ieder bedrijf mag en kan SARIER toepassen Voorwaarden: Respecteren van originele vorm en naam Met kennis van zaken: Handleiding, opleiding of begeleiding Originele tools

Meer informatie: eric.vandeplas@idewe.be Verdere informatie en hulpmiddelen: Arbeidsveiligheid van A tot Z - nr 138: de SARIER-methode, Kluwer SARIER-Brochure en toelichting Procedures, werkdocumenten en hulpkaarten Elektronisch dossier (Word - Excel documenten) Mogelijkheid tot gebruik webapplicatie SARIMATIC Meer informatie: eric.vandeplas@idewe.be