“Voeding voor baby en peuter” Dinsdag 24/02/2015 “Voeding voor baby en peuter” Ward Achten -Zelfstandig diëtist -Kinder- en jeugdgeneeskunde Jessa Ziekenhuis -Vzw Stijn

“Voeding voor baby en peuter” Ontwikkeling eetgedrag Voedingsstoffen Voedingsaanbevelingen Bereiden maaltijd Voedings- en eetproblemen Aanpak bij “moeilijke etertjes”

Ontwikkeling eetgedrag Voeden is ‘zorgen voor’ Tijdens eerste levensmaanden essentieel voor veiligheidsgevoel en binding. Samen aan tafel zitten wordt geassocieerd met gezelligheid en warmte

Ontwikkeling eetgedrag Levenslang proces Constante evolutie Uitbreiding vaardigheden

Ontwikkeling eetgedrag Smaakontwikkeling Eerste 12 maanden eerder onbewust Vanaf 12 - 18 maanden duidelijke smaakvoorkeuren en moeite met ‘nieuwe’ smaken door ontwikkeling eigen persoonlijkheid en interacties met omgeving Iets lusten is een vaardigheid. Proeven is telkens opnieuw bijleren, nieuwe smaken moeten aangeleerd worden

Ontwikkeling eetgedrag Textuur 0-4 mnd: vloeibaar, zuigreflex 4-6 mnd: dun gemixt, afhappen, primitieve slik, tong voor-achter 6-9 mnd: gemixt met kleine brokjes, onderkaak en tong op en neer, drinken uit beker (voorkeur gewone beker) 9-12 mnd: grover geplette voeding, zachte koek, zelf drinken uit beker, afbijten, tong zijwaarts, oefenen met brokjes! 12-18 mnd: alle consistenties, efficiënter kauwen, drinken met rietje, lepel zelf naar mond brengen 18-24 mnd: draaiende beweging onderkaak 24-36 mnd: openen mond volgens grootte van voedselbrok Bron: Veereman, et al. Van eetlast naar eetlust, 2002

Ontwikkeling eetgedrag Eetgewoonte Zoals ontwikkeling persoonlijkheid: leerproces, nabootsing, sociaal functioneren Enkele typsiche fasen zoals koppigheidsfase bij peuters en asociaal gedrag bij pubers Zelfregulerend systeem bij kleine kinderen ‘Gezond eten’ is een vaardigheid die aangeleerd moet worden!

“Voeding voor baby en peuter” Ontwikkeling eetgedrag Voedingsstoffen Voedingsaanbevelingen Bereiden maaltijd Voedings- en eetproblemen Aanpak bij “moeilijke etertjes”

www.flevoresearch.com www.spijsvertering.info

Dunne darm algemeen

Voedingsstoffen Brandstoffen Bouwstoffen Beschermstoffen Reinigende stoffen Macronutriënten Micronutriënten

MACRONUTRIENTEN Vetten 1 gram = 9 kcal Koolhydraten 1 gram = 4 kcal Eiwitten 1 gram = 4 kcal Alcohol 1 gram = 7 kcal Water, vezels

Essentiële vitamines Wateroplosbaar: Thiamine (vit B1) Riboflavine (vit B2) Niacine (vit B3) Pyridoxine (vit B6) Pantotheenzuur Biotine Foliumzuur Cobalamine (vit B12) Ascorbinezuur (vit C) Vetoplosbaar: Retinol (vit A) β-caroteen Calciferol (vit D) Tocoferol (vit E) Fyllochinon (Vit K)

Mineralen en sporenelementen Natrium (Na) Kalium (K) Chloor (Cl) Calcium (Ca) Magnesium (Mg) Fosfor (P) Zwavel (S) Sporenelementen: IJzer (Fe) Zink (Zn) Koper (Cu) Jodium (I) Selenium (Se) Mangaan (Mn) Molybdeen (Mo) Fluor (F) Chroom (Cr) Kobalt (Ko) Overige

Voedingsstoffen Hoe kun je zorgen voor een goede verhouding tussen koolhydraten, eiwitten en vetten? Hoeveel calorieën heeft een kind nodig? Hoe weet je nu of een kind voldoende vitamines neemt? Wat is een gezonde voeding?

“Voeding voor baby en peuter” Ontwikkeling eetgedrag Voedingsstoffen Voedingsaanbevelingen Bereiden maaltijd Voedings- en eetproblemen Aanpak bij “moeilijke etertjes”

Bron: Hoge gezondheidsraad – Voedingsaanbevelingen België 2009

Bron: Hoge gezondheidsraad – Voedingsaanbevelingen België 2009

Aangepaste voedingsdriehoek voor kleuters, 123-aantafel

Bron: Belgsiche voedselconsumptiepeiling 2004 Voedelconsumptiepeiling 2004

En onze kleuters? 19% van de kleuters ontbijt niet elke dag slechts 4% drinkt dagelijks 0,5 liter water er wordt te weinig melk gedronken Minder dan één op drie kinderen eet voldoende groenten (minimum aanbeveling: 100 gram per dag). Twee derde eet niet elke dag groenten. Minder dan de helft van de kinderen eet voldoende fruit (125 g). Zes op de tien eet zelfs niet 1 stuk fruit per dag.  Onder de 4 jaar drinken kinderen ook te weinig melk. Meer dan de helft drinkt frisdrank of gezoet fruitsap. Slechts 1 tot 9% van de kleuters eet de juiste hoeveelheid smeervetten. Enkel de consumptie van aardappelen en vlees is oké. Op nutriëntenbasis blijkt ook dat de inname van vezels, water en vitamine D te laag is. Studie Jongeren en Gezondheid ism Ugent 2008

Water en vocht -Welk water gebruiken? Laag aan natrium en nitraat! (vermelding op etiket) Leidingwater vanaf 12 maanden. -Vanaf 6 maand dagelijks water aanbieden. Geen gesuikerde drank! -Frisdrank? Vruchtensap? -Light frisdrank?

Graanproducten en aardappelen -Gekookte aardappelen vanaf 4 maanden -Puree: vanaf 1 jaar met gewone melk, opletten met rauw ei ! -Frieten: vanaf 1 jaar door harde stukken -Gekookte deegwaren: geleidelijke introductie gluten tussen 4 en 7 maanden bij borstvoeding. Vanaf 6 maanden bij flesvoeding. -Rijstkorrels vanaf 12 maanden -Voorkeur voor ongezoete bindmiddelen, zoals rijstvlokken en granenmeel (gluten). -Grijs brood vanaf 8 maanden -Ontbijtgranen, beschuiten vanaf 12 maanden

Groenten Bron van: vitaminen mineralen vezels -Vanaf 4 maanden: Seizoensgroenten, zoals andijvie, aubergine, bloemkool, broccoli, chinese kool, courgette, kervel, knolselder, kropsla, pompoen, postelein, rode bietjes, spinazie, tomaten, tuinkers, veldsla, venkel, waterkers, witloof, wortelen. -Vanaf 6 maanden: + aardpeer, avocado, champignons, doperwtjes, knolselder, kropsla, oesterzwam, pastinaak, prei, pincessenbonen, rapen, snijbonen -Vanaf 8 maanden: + artisjok, asperges, bleekselder, komkommer, koolrabi, tomatenpuree. Vanaf dan ook zelfgemaakte soep. -Vanaf 12 maanden: + augurken, maïs, paprika, radijzen, rode kool, savooikool, schorseneren, sluimerwt, sojascheuten, spitskool, spruiten, uien, zuurkool, zure uitjes Bron van: vitaminen mineralen vezels

Groenten Bron van: vitaminen mineralen vezels Vers: Hoe vers is vers? Diepvries: Opletten met voorbereide groenten, stoomzakjes, groenten met saus Conserven: Hoog zoutgehalte Bron van: vitaminen mineralen vezels

Fruit -Vanaf 4 maanden: Seizoensfruit: appel, banaan, citroen, kiwi, mandarijn, mango, meloen, nectarine, peer, perzik, pompelmoes, pruim, sinaasappel -Vanaf 6 maanden: + aardbei, abrikoos, braambes, framboos, lychee, papaja, passievrucht (sap), rabarber, sharonvrucht, sterfruit, vijg -Vanaf 12 maanden: + ananas, rode en zwarte bes, druif, kers, kruisbes, rozijnen, veenbessen

Melkproducten en calcium-verrijkte sojaproducten -Leeftijdsaangepaste melk! Aanbeveling: best groeimelk vanaf 1 à 1,5 jaar tot de leeftijd van 3 jaar!  voorkeur voor groeimelk zonder vanille aroma! Bijv. Groeimelk in poedervorm: Nutrilon 4, Nestle groeimelk natuur, ofwel vloeibare: Olvarit groeimelk ‘zonder vanille’. -Yoghurt mag vanaf 1 jaar, maar… -harde kaas, smeerkaas, platte kaas mag vanaf 1 jaar, maar…

Vlees, vis, eieren en vervangproducten -Vanaf 6 maanden: vers vlees, verse vis of uit diepvries  onbereide soorten: geen gepaneerd vlees of gehakt, enz. eieren, tofu, Quorn, peulvruchten (linzen, kikkererwten, enz) -Combinatie vis met nitraatrijke groenten mijden (geldt niet voor zalm en makreel) -Vanaf 8 maanden: sojabonen -Vanaf 12 maanden: witte, bruine en rode bonen -Noten best pas vanaf 4 jaar!

Vetstoffen -Bak- en braadvet rijk aan onverzadigde vetzuren om te bakken. -Olie (rijk aan onverzadigde vetzuren): maïs, olijf, arachide, koolzaad, zonnebloem -Zachte plantaardige margarine om te smeren.

Kruiden? -Vanaf 4 maanden: peterselie, kervel, basilicum, bieslook, dille -Vanaf 12 maanden: azijn, mosterd, tijm, peper, nootmuskaat, kaneel, paprika, enz. bouillonblokjes (hoog natriumgehalte)

Restgroep Bron van: Energie (vet en suiker) Lege calorieën! -Vanaf 12 maanden: suiker, honing(!) -Tussendoortjes? Opletten met hongerstillend effect! Kinderkoek kan vanaf leeftijd van 9 maanden, maar… Bron van: Energie (vet en suiker) Lege calorieën!

Hoeveel? Bron van: Energie (vet en suiker) Lege calorieën! Gemiddeld bekeken! -Vanaf 4 maanden: opbouwen naar +/- 150 gram (100 gram groenten en 50 gram aardappelen) -Vanaf 6 maanden: 25 gram vlees toevoegen, portie van 150 à 200 gram -Vanaf 8 maanden: ‘s morgens starten met ½ tot 1 sneetje brood -Vanaf 12 maanden: portie warme maaltijd: 150 tot 250 gram Bron van: Energie (vet en suiker) Lege calorieën!

Richtlijnen VIGEZ - K&G Voedingsmiddel Peuter(1,5-3j) Kleuter (3-6j) 6 - 12 jaar Vocht 0,5 liter 0,5-1 liter 1,5 liter Brood Aardappelen (1 = 50 g) 1 - 3 sneden 1 - 2 stuks 3 - 5 sneden 1 - 4 stuks 5 - 9 sneden 3 - 4 stuks Groenten (1lepel = 50 g) 50 – 100 g 100 – 150 g 250 – 300 g Fruit (1 = 100 g) 2 stuks Melk (GM tot de lft. van 3 j.) Kaas 350-500 ml ½ sneetje (10 g) ½ - 1 sneetje 450 ml 1 sneetje Vleeswaren Vlees, gevogelte, vis 25-50 g 50-75 g 1 - 2 sneetje 75 - 100 g Vet op brood bereidingsvet 5 g per sneetje 15 g

Bron: De actieve voedingsdriehoek VIGEZ

“Voeding voor baby en peuter” Ontwikkeling eetgedrag Voedingsstoffen Voedingsaanbevelingen Bereiden maaltijd Voedings- en eetproblemen Aanpak bij “moeilijke etertjes”

Bereiden van de maaltijd Wanneer starten met eerste hapjes? Tussen 4 en 6 maanden Indien borstvoeding: best vanaf 6 maanden owv melkproductie Hoe starten? Groentenpap of fruitpap? Starten met fijngemalen, homogeen voedsel, met een klein lepeltje. Horizontaal in mond brengen en lichtjes op tong drukken. In’t begin zal baby het voedsel van de lepel afzuigen Hoofdje liefst wat naar voor, baby mag morsen! Vermijd afschrapen van lippen! Baby die het ‘niet lust’, heeft oefening nodig. 10 à 15 oefenmomenten! Volg het tempo van de baby! Niet forceren. Bron: Kind en gezin

Hygiëne Op voorhand handen wassen! Na aanraking rauwe producten, zeker vlees opnieuw handen wassen! Bordje waar rauw vlees in gelegen heeft niet opnieuw gebruiken! Eens als de maaltijd bereid is, mag deze niet meer ‘aangeraakt’ worden! Lepeltje om te proeven niet meer opnieuw gebruiken! Bereide maaltijd in proper bordje doen Of voor bewaring in proper kommetje dat snel afgesloten wordt. Even laten afkoelen en dan snel in koelkast of diepvriezer. Terug opwarmen: alleen gedeelte dat opgegeten wordt. Verhitten tot minstens 70°c in kern. Bij microgolf regelmatig tussendoor mengen. Bron: Kind en gezin

Bereiding fruitpap Starten met zacht, zoet, rijp fruit zonder pitjes en velletjes. Vers fruit gebruiken Fruit wassen, schillen en harde delen verwijderen. Bindmiddel toevoegen indien nodig Pap dadelijk geven na bereiding. Geen restjes bewaren. Bron: Kind en gezin

Bereiding groentenpap Gebruik verse groenten zeker binnen 3 dagen na aankoop. Nitraatrijke groenten onmiddellijk verwerken (nitriet) Aardappelen goed reinigen, dan goed schillen en bruine/groene delen ruim wegsnijden. (solanine) Groenten: slappe en droge delen verwijderen, groenten enkele malen goed spoelen. Snijd in gelijke delen. Stomen / stoven, nitraatrijke groenten koken en kookvocht verwijderen 1/3 aardappelen, 2/3 groenten, 150 gram Pletten, eventueel roerzeef gebruiken. Vetstof toevoegen Juiste temperatuur! Niet meer dan eens opnieuw opwarmen. Opletten met temperatuur bij gebruik microgolfoven. Restjes die onaangeroerd zijn, mogen ingevroren (-18°C) worden of 1 dag koel bewaard worden. Verhitten tot 70°C voor gebruik! Bij weigering na enkele weken opnieuw uitproberen. Bron: Kind en gezin

Kant en klare groentenpap Kant-en-klare groentenpap is een volwaardig alternatief. Letten op vervaldatum, klikgeluid bij openen Geen twee keer opwarmen. Opletten met verschil in structuur. Vetstof moet nog toegevoegd worden! Bron: Kind en gezin

Bereiding groentenpap Vlees toevoegen: verse soorten zonder zichtbare vetranden Koken, stomen of stoven, samen met groenten, geen bruinverkleuring. Vlees klein snijden of knippen en vervolgens het geheel pureren. Kan vervangen worden door vegetarische alternatieven Een half ei kan ook. Hard gekookt. Orgaanvlees hoogstens eens per 2 weken. Bron: Kind en gezin

“Voeding voor baby en peuter” Ontwikkeling eetgedrag Voedingsstoffen Voedingsaanbevelingen Bereiden maaltijd Voedings- en eetproblemen Aanpak bij “moeilijke etertjes”

Voedings- en eetproblemen Bijna 25 % van peuters en kleuters heeft eetproblemen -onvoldoende of te hoge calorische inname -onvoldoende vochtinname -selectief eetgedrag:  weigering of onvoldoende diversificatie Ouders rapporteren in 20 tot 50% van de gevallen dat hun kinderen ‘moeilijke etertjes’ zijn! Wright et al, 2007

Mogelijke oorzaken -Belangrijk om eerst mogelijke onderliggende oorzaken te identificeren: medisch, psychologisch, pedagogisch

Voorkomen Bij weigering na twee weken opnieuw aanbieden. Nieuwe producten enkele dagen herhalen Zodra kind kleine stukjes kan kauwen aanbieden stukjes aardappel, vlees, groenten apart.

“Voeding voor baby en peuter” Ontwikkeling eetgedrag Voedingsstoffen Voedingsaanbevelingen Bereiden maaltijd Voedings- en eetproblemen Aanpak bij “moeilijke etertjes”

Algemeen advies Geef zelf het goede voorbeeld! Geduld hebben! Niet te snel willen gaan! Opletten met eigen frustratie en machteloosheidsgevoel Belang van duidelijkheid en regelmaat Goed afstemmen met ouders! Beperk vruchtensappen, frisdranken, melkdranken en alle andere dranken tot adequate hoeveelheid Geen tussendoortjes of drank vlak voor of na maaltijd Beperk afleiding tijdens maaltijd

Algemeen advies Aanbod van aangepast voedsel Gebruik van positieve bekrachtiging Creëer een leuke sfeer aan tafel Duidelijk effect van humeur op eetlust van een kind Niet dwingen, niet smeken Hoogstens 30 minuten aan tafel, opletten met vermoeidheid van het kind Kind best niet materieel belonen of straffen voor goed of slecht eten

Advies bij selectieve eters Iets lusten is een vaardigheid die aangeleerd moet worden. Moeilijk leerproces! Veilige omgeving Eigen tempo, kleine stapjes proberen te zien Opvoeder beslist wat, kind beslist hoeveel Kind zo ver krijgen dat het wil proeven Proeven is een zeer moeilijke oefening die niet goed moet verlopen! Vergelijk met leren fietsen. Hoe vaak proeven, hoeveel tussentijd?

Moeilijke etertjes Soms verloopt het niet zoals gewenst, ondanks adequate aanpak Tijdig professionele hulp inroepen, bijvoorbeeld via huisarts, diëtist of klinisch voedingsteam

Referenties: -Ahearn et al, 2001, J Autism and Dev Disorders -Cooke et al, 2007, Am J Clin Nutr -Dovey et al, 2007, Appetite -Field & Williams, 2003, J Ped Child Health -Galloway et al, 2006, Appetite -Harris, 2008, Curr Op Clin Nutr Met Care -Hoge gezondheidsraad, 2009, Voedingsaanbevelingen voor België -Kind en gezin, www.kindengezin.be -Maier et al, 2007, Food Qual Pref -NICE, 123-aantafel, www.123aantafel.be -Ong et al, 2014 -Van den Driessche, 2000, Nutrinews (dec) -Veereman et al, 2002, Van eetlast naar eetlust. -Vigez, www.vigez.be -VVK 2013, www.vvkinderegeneeskunde.be -Wright et al, 2007, Nutrition, infant feeding and weaning. -Wharton et al, 1993, Clin Nutr young child vol2. -WIV-EPI, 2004, Belgische voedingselconsumptiepeiling -www.gezondopvoeden.be

Bedankt voor uw aandacht! Zijn er nog vragen? warddietist@scarlet.be