© VIGeZ 2013

Mannen vallen meer dan vrouwen? Niet waar. Vrouwen 30% Mannen 15% Vrouwen vallen meer dan mannen.   Vrouwen vallen meer. Dit heeft te maken de broosheid van hun botten en dit vooral omwille van gebrek aan calcium door zwangerschappen. Hierdoor ontbreekt het hen ook aan sterkte om rechtop te blijven lopen en kunnen ze moeilijker “on-evenwicht” opvangen. Dit is niet onbelangrijk, gezien vrouwen op oudere leeftijd duidelijk in de meerderheid zijn, en dat ook zo zal blijven. Naarmate men ouder wordt (80 +) verdwijnt dat verschil tussen mannen en vrouwen weer. Vrouwen vallen vooral binnenshuis: Vrouwen zijn meer binnenshuis aan het werk. En mannen dan weer buitenshuis. Het is dus een logisch gevolg van hun specifieke activiteiten.

Een derde van de 65-plussers valt meer dan één keer per jaar? Waar 24% tot 35% van de 65-plussers valt minstens 1 keer per jaar.

Het risico op vallen stijgt met de leeftijd? Waar Hoe ouder je wordt, hoe groter de kans op chronische aandoeningen of vermindering van de mobiliteit en hoe groter de kans op valpartijen wordt.

Bij 75-plussers is vallen de belangrijkste doodsoorzaak? Waar Bij 65-plussers is vallen de zesde doodsoorzaak en bij 75-plussers is het de eerste doodsoorzaak. Zware valpartijen kunnen leiden tot blijvende invaliditeit of zelfs overlijden.

1 op 7 mensen met een gebroken heup sterft binnen het jaar na de val? Niet waar 1 op de 3 mensen met een gebroken heup sterft binnen het jaar na de val, en dat toegenomen sterfterisico blijft behouden tot 10 à 15 jaar na de breuk.

Slechts 1 op 5 meldt een val aan de dokter? Waar Vallen is nog steeds een sterk onderschat probleem. Een valpartij zonder letsel wordt vaak niet gemeld omdat het een confrontatie betekent met de toegenomen fragiliteit, of omdat de oudere vreest voor een opname in een rusthuis.

Hoe meer je beweegt, hoe minder kans je hebt om te vallen? Waar Conditie, spierkracht en evenwicht verbeteren door te bewegen. Zo verkleint de kans op vallen. Heel wat ouderen zijn bang om te vallen, ook ouderen die nog niet eerder gevallen zijn. Door die valangst komt men vaak in een vicieuze cirkel terecht: Valangst →men gaat minder bewegen →waardoor de spierkracht en het evenwicht afneemt → en de kans op vallen toeneemt → valangst

BOEBS Gemeenschapsproject In een regio/gemeente Met een BOEBS-netwerk: met veel lokale partners rond de tafel Interventies: stimuleren van beweging en een veilige omgeving Doel: vallen bij (thuiswonende) ouderen voorkomen. BOEBS is een gemeenschapsproject dat als ondersteuningsmiddel wordt gebruikt om de praktijkrichtlijn valpreventie bij thuiswonende ouderen te helpen integreren in Vlaamse buurten en gemeenten. Een samenwerking tussen verschillende partners in een gemeenschap, blijkt essentieel om effect te scoren. Zo kan vanuit elk discipline of ervaring naar valpreventie gekeken worden. Maar het moet wel werkbaar blijven. De groep mag dus ok niet te groot zijn. Niet alle partners hoeven zich te engageren in de stuurgroep. Je kan evengoed een uitvoerend groepje hebben. Week van de valpreventie= korte termijn project, éénmalige actie op een laagdrempelige, kant en klare manier BOEBS = nadruk op duurzaamheid van valpreventie in het beleid van de organisaties en het lokaal bestuur. Nadruk op proces en implementatie van valpreventie op lange termijn. © VIGeZ 2013

Doelgroepen en doelen Ouderen valprobleem (h)erkennen oplossingen kennen voor het valprobleem de gekende oplossingen toepassen gaan bewegen thuisomgeving veilig maken Intermediairen en intermediaire organisaties onderkennen van het valprobleem link zien tussen VP en eigen werkterrein bijdrage kunnen leveren aan VP vanuit eigen werkdomein verankeren valpreventie in de werking van de organisaties De doelgroepen en doelen van BOEBS. een gemeenschapsproject dat als ondersteuningsmiddel wordt gebruikt om de praktijkrichtlijn valpreventie bij thuiswonende ouderen te helpen integreren in Vlaamse buurten en gemeenten. © VIGeZ 2013

BOEBS: 5 stappen Stap 1: Engagement van je gemeente Stap 2: Een BOEBS-netwerk Stap 3: Een lokaal BOEBS-plan Stap 4: Voorbereiding en uitvoering Stap 5: Valpreventie in het beleid BOEBS staat voor ‘Blijf Op Eigen Benen Staan’. Het is een gemeenschapsproject met de gemeente als regisseur om aan valpreventie te werken. Het project bestaat uit 5 stappen. © VIGeZ 2013

Stap 2: Het BOEBS-netwerk Werkgroep van verschillende partners: Trekker: Wooninfopunt Wonden tussen Dijle en Velp (Vanessa Joly, Tim Houben en Yves Leyers) Gemeente: schepen Gui van Aerschot (gezondheidszorg en senioren) schepen en OCMW-voorzitster Lucia Wouters Schepen Christel Hendrix Peggy Puttemans Lokaal Dienstencentrum de Oude Pastorie: Joke Verrijken WZC De Wijngaert (Gwen Versonnen, Sigrid Vander Vorst)) Afgevaardigde van de seniorenraad (Piet Joachum) Aksent (Agnes Peeters) Ziekenzorg Heikant /wezemaal Liberale mutualiteit (Elise Vos) CM thuiszorgdiensten (Mieke Stas) Logo Oost-Brabant zelfstandig kinesiste (Patricia Schouters) Respiro, Okra Neos Rotselaar (Mia Van Cleynenbreugel) Wat houdt stap 2 in? Uitnodigen van alle beoogde partners uit voor een eerste overleg rond BOEBS en plannen van een eerste overleg. Oplijsting van alle organisaties en desbetreffende contactpersonen die zich willen engageren in het project na het eerste overleg: dit vormt de BOEBS-werkgroep. Opstellen van een overzicht van de inbreng en de hulpbronnen die die partners kunnen inbrengen (bv. gebruik van hun tijdschrift, werktijd van de buurtwerkers, organiseren van activiteiten door gezondheidswerkers...). Opstellen van een overzicht van vroegere en huidige initiatieven rond valpreventie van de aanwezige partners. © VIGeZ 2013

Stap 3: Lokaal BOEBS-plan Bepalen van acties in de gemeente Projectmatig Wat willen we realiseren? Hoe gaan we dit realiseren? Wie betrekken we? Wie doet wat wanneer? Hebben we met onze actie bereikt wat we wilden bereiken? Hoe de resultaten van onze evaluatie meenemen in toekomst? Verankering in reguliere werking mogelijk? Mix van acties - Interventiematrix In deze stap wordt het activiteitenaanbod bepaald door de BOEBS-werkgroep, op basis van de vroegere en huidige initiatieven die werden geïnventariseerd. Met de verzamelde gegevens uit stap 1, 2 en 3 kan de trekker met alle partners uit het BOEBS-netwerk vervolgens het BOEBS-plan aanvullen. Wat houdt stap 3 in? Opmaak van een concreet activiteitenaanbod. Maken van een ontwerp van taakverdeling en bevoegdheden: wie is waarvoor verantwoordelijk, wie engageert zich waartoe? Opmaak van een BOEBS-plan voor je gemeente. © VIGeZ 2013

3 soorten activiteiten Bewegingsactiviteiten Omgevingsactiviteiten Fysieke activiteit: bewegen = minder vallen Omgevingsactiviteiten Thuisomgeving Publieke plaatsen* Activiteiten voor (thuiswonende) ouderen met verhoogd risico op vallen ROR: nadruk op fysieke activiteiten en de thuisomgeving en dus ook impliciet activiteiten voor ouderen met verhoogd risico op vallen. Publieke plaatsen beperkt aangezien de termijn en de kosten die met aanpassingen gepaard gaan. Wel aantal afgelijnde activiteiten -> zie verder © VIGeZ 2013

Interventie: Beweging Fysieke activiteit = effectieve strategie voor valpreventie Onmiddellijk succes op vermindering van aantal valpartijen en aantal letsels spiersterktetraining, evenwicht, coördinatie en uithouding Effectiviteit van bewegingsprogramma’s: Al effectief op korte termijn Maar vooral langetermijn-oefeningen boeken positieve resultaten Fysieke activiteit is een effectieve strategie voor valpreventie. Uit alle onderzoeken komt naar voor dat fysieke activiteit geschikt is om vallen en letsels van vallen tegen te gaan. Fysieke inactiviteit heeft een kritische impact op de algemene gezondheidstoestand van de persoon, en zeker van ouderen. Niet alle vormen van FA zijn natuurlijk even geschikt om vallen te voorkomen. De volgende componenten moeten betrokken worden: spiersterktetraining, evenwicht, coördinatie en uithouding. Vooral de eerste twee zijn belangrijk. Programma’s die hierop trainen leveren de beste resultaten. Voorbeelden hiervan zijn tai-chi, dansen, wandelen, fietsen… Maar ook bewegen tijdens de dagelijkse activiteiten zijn heel belangrijk! Bewegingsprogramma’s tonen al hun effectiviteit aan op korte termijn. Maar vooral langetermijn-oefeningen boeken positieve resultaten. De meest effectieve FA-interventies zijn gemeenschapsgericht (zoals BOEBS) en gericht naar specifieke doelgroepen (in dit geval ouderen). (Bron: Een overzicht van effectieve strategieën voor valpreventie bij senioren (Van Laeken, 2003)). © VIGeZ 2013

Interventie in de thuisomgeving Publieke omgeving* → Checklist: Aanpassingen in en rond de woning Aanpassingen in de gemeente Gecombineerd met accent op gedrag Thuisomgeving: De tendens dat ouderen liefst zo lang mogelijk autonoom thuis willen blijven wonen, maakt dat de aanpassing van de thuisomgeving een belangrijk aandachtspunt vormt bij valpreventie. De meeste valincidenten gebeuren immers in en rond de eigen woning.   Publieke omgeving: De buurt wordt belangrijker naarmate men ouder wordt: Ouderen spenderen meer tijd in hun buurt Ouderen wonen doorgaans een lange tijd in hun buurt Ouderen zijn meer gehecht aan hun buurt Meeste ouderen willen zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving blijven wonen Sociale buurtnetwerken zijn belangrijk (bron: Actief ouder worden: het ontwikkelen van leeftijdsvriendelijke gemeenten (Buffel T., 2012)) Dus het werken aan een veilige en toegankelijke gemeente is heel belangrijk om de zelfstandigheid van de ouderen in de gemeente zo lang mogelijk te bewaren. Onderzoek geeft echter aan dat de toegang in Vlaamse gemeenten nog een stuk beter kan: Cultureel centrum: 61,8% is toegankelijk in de Vlaamse gemeenten Bibliotheek: 75% is toegankelijk in de Vlaamse gemeenten Sportcentrum: 66,1% is toegankelijk in de Vlaamse gemeenten Park: 58,3% is toegankelijk in de Vlaamse gemeenten Park: 9,3% is toegankelijk in de Vlaamse gemeenten Voetpaden: 17,8% is toegankelijk in de Vlaamse gemeenten (bron: Ouderenbeleid: een stand van zaken (Vanderhoven M. & Verté D., 2007)) © VIGeZ 2013

© VIGeZ 2013

Stap 4: Voorbereiding en uitvoering van de activiteiten Stap 5: Valpreventie in het beleid Valpreventie onder de aandacht houden! Op basis van het BOEBS-plan uit stap 3 kunnen de activiteiten worden georganiseerd. Dit kan door het organiseren van kleinere werkgroepen. Aan het einde van deze fase zijn alle activiteiten volgens planning uitgevoerd. Wat houdt stap 4 in? Samenstellen van verschillende werkgroepen voor de voorbereiding en uitvoering van elke activiteit. Opstellen van een plan van aanpak voor elke activiteit. Kiezen van data voor volgende vergaderingen. © VIGeZ 2013

www.boebs.be = Toolkit Meer info: www.valpreventie.be Op www.boebs.be vinden jullie alle informatie, handleidingen en bijhorende tools om aan de slag te kunnen met BOEBS! Ook het Logo ondersteunt jullie bij het uitwerken van dit project in jullie gemeente. Meer info: www.valpreventie.be Bronnen van gebruikte cijfers: valpreventie.be > Algemeen > Cijfers en feiten © VIGeZ 2013

Aanbod vanuit BOEBS Bewustmaking/ vorming rond valpreventie: zowel voor intermediairen als voor ouderen zelf Bekendmaking relevant aanbod bewegings- of andere activiteiten Mogelijkheid tot samenwerking met andere BOEBS-partners © VIGeZ 2013

Contact Igo Yves Leyers en Tim Houben - Wooninfopunt 016 31 18 69 | info@wooninfopunten.be Vanessa Joly - Coördinator WDV 016 31 18 69 of vanessa.joly@igo.be www.wonentussendijleenvelp.be LDC Oude Pastorie Joke Verryken 016 60 61 61 | dienstencentrum@ocmwrotselaar.be Logo Oost-Brabant Joke Thijs 016/46 49 70 | joke@logo-oostbrabant.be www.logo-oostbrabant.be Elke woensdagnamiddag 14u – 16u gemeentehuis Rotselaar Elke eerste dinsdag van de maand 14u – 16u LDC Oude Pastorie Werchter © VIGeZ 2013