VLAGGENSYSTEEM, WAAR LIGT DE GRENS? Expertisepunt Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag (Expertisepunt SGOG) SEPTEMBER 2011 Lou Repetur

Het vlaggensysteem. Praten met kinderen en jongeren over seks en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ontwikkeld door Sensoa in samenwerking met MOVISIE

Waarom nodig? Cijfers: Seksueel misbruik van kinderen en jongeren blijft een hoge incidentie hebben. Algemeen: 39% vrouwen slachtoffer van seksueel geweld 7% mannen slachtoffer van seksueel geweld (Rutgers Nisso Groep 2006) Het gaat goed met de seksuele gezondheid van jongeren van 12 tot 25 jaar. Maar…18% van de meiden, 4% van de heterojongens, 26% van de homojongens is wel eens gedwongen iets toe te staan op seksueel gebied. (Seks onder je 25e, 2005) IJzermans 2006 Onder hulpverleners Vóór het 16e jaar is 19% van de vrouwen en 4% van de mannen slachtoffer geworden van seksueel geweld (zowel binnen als buiten het gezin). De gemiddelde leeftijd bij de aanvang van het misbruik is 10 jaar bij de vrouwen en 11 jaar bij de mannen Lamers-Winkelman 2006 Onder scholieren: 8% van alle tieners tussen tien en twintig jaar heeft te maken gehad met seksueel geweld.

Wat is het probleem? Seksualiteit vaak geen onderwerp in team: - verschillen in visie verlamt teams - discussie is vaak geladen en persoonlijk - eigen persoonlijke ervaringen staan in de weg - men gaat het gesprek uit de weg Men wil vooral risico’s vermijden Seksuele ontwikkeling krijgt moeilijk ruimte Overreactie of laisser faire Mistoestanden blijven lang toegedekt Seksualiteit vaak geen onderwerp in team: - verschillen in visie verlamt teams - eigen persoonlijke ervaringen staan in de weg - men gaat het gesprek uit de weg

Grensoverschrijdend of niet? Verschillen in beoordeling o.a. afhankelijk van: eigen ervaring en visie op seksualiteit de persoon over wie het gaat de context

Bedoeling vlaggensysteem Objectievere normen Gesprek te stimuleren Kader scheppen Seksueel gedrag duiden Objectiviteit en neutraliteit te bevorderen Criteria en argumenten aan te bieden Nuancering aan te brengen Seksueel gedrag normaliseren Instrumenten en methodieken aan te bieden.

Bestaat uit Een normatieve lijst (korte versie- lange versie) Criteria voor beoordeling Vlaggen (gradaties) Op basis van deze 3 : Pedagogisch plan: reactie/ hoe handel je? Tekeningen met leidraad Handleiding en trainingshandleiding Folder voor ouders(in ontwerp)

Twee dertienjarige meisjes zitten in de slaapkamer op bed Twee dertienjarige meisjes zitten in de slaapkamer op bed. Ze strelen elkaar tussen en over de bovenbenen en vinden het fijn. Is dat ok?

Een groepje van 17 jarige jongens masturberen zich samen Een groepje van 17 jarige jongens masturberen zich samen. Ze hebben veel lol. Is dat ok?

Is dat ok? Een jongen van 10 maakt obscene tekeningen op zijn kamer

Is dat ok? Een blote jongen van 10 zet een meisje van 10 onder druk om hem te pijpen.

Beoordelen van seksueel gedrag Groene vlag: aanvaardbaar en positief seksueel gedrag Gele vlag: occasioneel licht grensoverschrijdend gedrag Rode vlag:zorgwekkend grensoverschrijdend gedrag Zwarte vlag:zwaar seksueel grensoverschrijdend gedrag

De normatieve lijst Gebaseerd op bestaande literatuur over seksuele ontwikkeling Ingedeeld in leeftijdsfases Consequent volgens de vlaggen ingevuld Uitgebreid feedback van experts, werkveld en ouders (2008-2009) Is slechts vertrekpunt voor beoordeling

SEKSUALITEIT, WANNEER GRENSOVERSCHRIJDEND? Zes criteria: Consent of wederzijdse toestemming Vrijwilligheid Gelijkwaardigheid Leeftijdsadequaat Contextadequaat Zelfrespecterend Één criteria afdoende, per geval uniek.

Wederzijdse toestemming Is er consent? Begrip en besef van wat voorgesteld wordt Kennis van de maatschappelijke norm Bewustzijn van de mogelijke gevolgen en alternatieven Verwachting dat een onderling akkoord gerespecteerd zal worden Mentale competentie

Vrijwilligheid Is er dwang? Druk die de vrije wil van het slachtoffer ontkent Perceptie van macht of autoriteit Perceptie van kracht Secundaire winst of verlies (geld, voordelen, vriendschap in ruil voor seks of angst voor verlies van liefde en vriendschap) Pas toestemming zonder een of andere vorm van dwang zoals: geweld, manipulatie, groepsdruk, chantage, dreigement, negatieve consequentie.

Gelijkwaardigheid Is er gelijkwaardigheid tss beide partijen? Is er een balans tussen beide partijen op vlak van leeftijd, kennis, intelligentie, macht, aanzien, religie, levenservaring… Fysieke, cognitieve en emotionele ontwikkeling Passiviteit en assertiviteit Macht en controle Autoriteit

Leeftijds- of ontwikkelingsadequaat gedrag Is dit gedrag geobserveerd bij meer dan 20 % van de actoren bij recente observaties Is het gezien de leeftijdsspecifieke mogelijkheden te verwachten? Is het gezien de specificiteit van de ontwikkeling te verwachten vb autisme, intelligentieniveau,…

Context adequaat Contextgebonden regels De algemene maatschappelijke norm: Privacy: naaktheid en aanrakingen zijn beperkt tot bepaalde plaatsen en mensen Tijd en cultuurgevoelig Persoonlijk en specifiek Storend voor een meerderheid

Zelfrespect Gedrag kan fysiek en/of psychisch zelfbeschadigend zijn: Fysieke kwetsuren zoals wondjes; pijn, infectie, mishandeling Psychische pijn zoals vernederd worden, uitgelachen, te kijk gezet, …

Schema Grensoverschrijding op één van de criteria voldoende Mate van grensoverschrijding bepaalt de kleur van de vlag Herhaald gedrag-rodere kleur Urgentie vanaf Rood Seksueel misbruik: grijze zone

groen geel rood zwart toestemming OK +- OK - OK --OK vrijwilligheid gelijkwaardigheid Leeft/ontw. adequaat Context-adequaat Zelfrespect

Seksueel misbruik Indien het gedrag Duidelijk zonder wederzijdse toestemming is Duidelijk niet vrijwillig is Er geen voldoende gelijkwaardigheid is tussen de partners wordt het beschouwd als seksueel misbruik.

Hoe reageren? Groen: accepteren en eventueel uitleggen Geel: begrenzen en alternatieven bieden, uitleggen Rood: verbieden, uitleggen en controleren, eventueel straf of interventie aankondigen Zwart: verbieden, uitleggen, tussenkomen met straf of/en begeleiding Koppelen aan eerdere voorbeelden: op welke manier zou dat kunnen?

Vlaggensysteem heeft nut Helpt om seksualiteit bespreekbaar te maken Helpt opvoeders de emoties te hanteren die SGG oproept Stimuleert het praten over SGG Het gesprek is neutraler en rustiger Je kan kinderen verantwoordelijkheid geven Het kind luistert en voelt zich begrepen, is minder defensief Het SGG neemt af Nadenken over “toezicht”, ook bij nieuwe vormen van misbruik Evaluaties Het is een zeer hanteerbaar systeem blijkt uit de praktijk De criteria zijn een goede ruggegraat Geeft ruimte voor het opbouwen van seksuele ervaringen van jongeren Een goed tegenwicht tegen paniek en doofpot Seksueel gedrag wordt bespreekbaar Aandacht voor nieuwe media Beperkingen Enkel agogisch en ethisch kader, geen onderliggende problematieken Geeft geen diagnose Geen juridisch kader

Meer info: www.seksueelgeweld.info www.movisie.nl www. sensoa.be www.jeugdprostitutie.nu

DANK! Lou Repetur, L.Repetur@movisie.nl 030-7892117