Vrienden in voor- en tegenspoed Emma Johnson Boekmanstichting Amsterdam 1 december 2014

Bezuinigingen Zijlstra Meer eigen inkomsten en het creëren van een maatschappelijk draagvlak: Er is veel publieke belangstelling voor kunst en cultuur. Die belangstelling is een belangrijke graadmeter voor maatschappelijk draagvlak. Publieksbereik en -binding gaan daarom een grotere rol spelen bij de beoordeling van aanvragen. Daarbij telt niet alleen de grootte, maar ook de samenstelling van het publiek. Het is van belang dat instellingen een breed samengesteld publiek bereiken: breed in achtergrond, interesse, leeftijd en opleiding. (Halbe Zijlstra, Meer dan kwaliteit, 2011, p 11)

Cultureel ondernemerschap Overheid stimuleert een geefklimaat Culture of ‘asking’ en ‘giving’

Vriendenkringen Bestaan vaak al jaren Beproefde manier om extra inkomsten te genereren en tegelijkertijd een publiek aan een instelling te binden In ruil voor hun contributie krijgen vrienden diverse tegenprestaties Worden massaal uit de grond gestampt of nieuw leven ingeblazen Hét antwoord op de bezuinigingen? Probleem: stoffig imago

De term ‘vriendschap’ Doorgaans betreft het een relatie tussen mensen In Engeland en Amerika wordt ook vaak van ‘member’ gesproken, wat meer afstand impliceert

Aristoteles (384 – 322 v.Chr.) Deugdethiek in Ethica Nicomachea Het nuttige, het aangename en het goede Vriendschap is positief: We prijzen immers mensen die van hun vrienden houden en men beschouwt het hebben van veel vrienden als één van de dingen die moreel juist zijn; bovendien vinden sommige mensen dat goede manieren en vrienden identiek zijn. (Aristoteles, Ethica Nicomachea. Vert. Hupperts en Poortman, p 233)

Geschiedenis: eind negentiende eeuw Johan Rudolph Thorbecke: ‘kunst is geen regeringszaak’ Misverstand dat het bevorderen van kunst geen taak van de overheid is Emanuel Boekman: het is niet aan de overheid een kwaliteitsoordeel te vellen Opkomst van burgerinitiatieven

Geschiedenis: WOII en de jaren daarna Meer nadruk op overheidsinitiatief door Duitse bezetter Oprichting Kulturkammer Economische zekerheid na WOII behouden Budgetten daalden niet meer tot vooroorlogse niveau

Geschiedenis: de eenentwintigste eeuw Bezuinigingen: meer particulier initiatief Fiscale voordelen als de Geefwet Jaren ‘80: herontdekking vriendenkringen Vriendenkringen worden nu steeds belangrijker De Hermitage

Huidige functies vriendenkringen Steun vaak tweeledig Moreel: vrienden creëren maatschappelijk draagvlak. Financieel: contributie vormt (na aftrek van de kosten voor de tegenprestaties) een gift. Een grote groep weerspiegelt het draagvlak en dat kan een instelling gebruiken bij haar politieke lobby. (S. Jongenelen in Boekman 87, 2011, p. 23)

De geefpiramide Geïntroduceerd door fondsenwervingsexpert James Greenfield in 1991. Financiële steun niet enkel op de korte, maar ook op de lange termijn: During the period of their friendship, they will be encouraged to expand their relationshop to active involvement that may last a lifetime. (Greenfield, Fundraising Fundamentals, 2002: p 1.)

De Geefpiramide (2) Uitgegroeid tot een standaard in fondsenwervingstheoriën Marischka Leenaers (Leenaers-Verloop van der Westen)

De Geefpiramide (3) Renée Steenbergen: De vriendenvereniging is niet alleen een gezelligheidsvereniging voor lezingen en kortingen. Het is in wezen de geefkring met de laagste instap – lidmaatschap kost vaak maar enkele tientjes – en vormt de solide basis van de geefpiramide. (Steenbergen, De nieuwe mecenas, 2008: p 138)

Structuur Geefpiramide in vriendenverenigingen Tegenwoordig worden vrienden vaak in lagen onderverdeeld.

Trends in het geefgedrag van Nederlanders Geven in Nederland: 2013 In 2011: - €4,3 miljard naar goede doelen - Neerwaartse trend in 2011 - Terug te zien bij vriendenkringen. Uit onderzoek van de Volkskrant blijkt dat meer dan de helft van de vriendenkringen van de best bezochte musea te maken heeft met een terugloop van het aantal leden. (Lotte Grimbergen in de Volkskrant, 8 februari 2014)

Wie geeft aan cultuur? 7% van alle giften in Nederland gaan naar een cultureel doel 9% van de Nederlandse huishoudens doet een gift aan cultuur van gemiddeld €36 per jaar Onder vermogende Nederlanders is dit 33%, met een gemiddelde gift van €1467 per jaar Hoogopgeleiden Randstedelijk gebied Alleenstaanden en kleine huishoudens Overwegend 55+

Howard Becker (1928) Art Worlds (1982) Een kunstwereld bestaat volgens hem uit the network of people whose cooperatice activity, organized via their joint knowledge of conventional means of doing things, produces the kind of art works that art world is noted for. (Becker, Art Worlds, 1982: X) Kunst is een product van samenwerkingen tussen verschillende mensen.

Becker: conventies Taakverdeling binnen samenwerkingen op basis van conventies Deze zijn bijna heilig (denk bijvoorbeeld aan een film crew) Different groups of participants know different parts of the total body of conventions used by an art world, ordinately what they need to know to facilitate the portion of the collective action in which they take part. (Becker, Art Worlds, 1982: 42)

Conventies: vrienden Binnen vriendenkringen heersen ook conventies Het bieden van tegenprestaties is bijna vanzelfsprekend geworden, evenals het de lage contributie Instellingen verwachten dienstbare houding

Conventies: vrienden (2) Jongenelen: vriendenclubs werden in het verleden wel eens als ‘eigenwijs machtsblok’ afgeschilderd Onenigheid vrienden met Gemeentemuseum Den Haag

Geefmotieven: Bekkers & Wiepking Bekkers, René & Pamela Wiepking. (2011) ‘A literature review of empirical studies of philanthropy: Eight mechanisms that drive charitable giving’, in: Nonprofit & Voluntary Sector Quarterly, 5, nr. 40: 924-973. Vergelijking van 500 onderzoeken. 8 mechanismen die gevers bewegen

Awareness of need Voorwaarde voor steun Geefdoel moet helder zijn Hoge noodzaak niet per se beantwoord met hoge donaties Massamedia als hulpmiddel ‘Schreeuw om cultuur’ Noodzaak niet altijd duidelijk

Soliciation Beroep op de gever Effectiviteit Cultuur, daar geef je om Persoonlijke benadering

Costs and benefits De geldelijke waarde Afweging kosten/baten Tegenprestaties bieden? Werkt onbaatzuchtigheid tegen

Altruism Gever hecht waarde aan geefdoel ‘crowding out’- effect Waarschijnlijk wegen andere motieven zwaarder

Reputation Sociale consequenties ‘Peer pressure’ Geven vaak sociaal wenselijk Toch gebeurt het vaak anoniem Vriendenkringen vroeger meer status

Psychological benefits ‘Joy of giving’ ‘Self image’ Benaming vrienden

Values Gevers en goede doelen hebben overeenkomstige waarden Eigen regio heeft voorkeur Komter constateert dat: ‘in de nieuwe samenleving gevoelens van geworteld zijn in een bepaalde plaats en gebonden zijn aan collectieve belangen minder vanzelfsprekend zijn geworden en zelfs hier en daar verloren zijn gegaan.’ (Komter, Social solidarity and the gift, 2007, p: 173)

Efficacy Effectiviteit van de gift Concertgebouw Fonds: omgekeerde piramide Verdraait beeld van vriendenvereniging

Traditionele vriendenverenigingen Relatief lage contributie Vaste tegenprestaties Voornamelijk oudere leden Imago

Tegengestelde belangen Instellingen willen financiële steun en maatschappelijk draagvlak Vrienden hebben eigen motivaties Rendement op lange termijn Tegenprestaties als investering Wat wil de instelling bereiken met de vriendenvereniging?

Een nieuwe garde Opmars jonge vriendenkringen Young Stedelijk, FOAM, Vereniging Rembrandt, Het Concertgebouw Aanzienlijke bijdragen Verandering in het geefklimaat Minder vrienden die meer geven

Young Stedelijk 2014: speciale kring voor jongeren 25-40 jaar €300 of meer per jaar Van de Linde: ‘Young Stedelijk is gestoeld op drie peilers, namelijk het leveren van bijdragen, het bieden van een inhoudelijk programma en het creëren van een netwerk.’ Overgewaaid uit Amerika en Engeland

Voorbij de geefpiramide Beproefd en duurzaam eenerzijds Harnekkig en achterhaald anderzijds Wordt tegenwoordig ook vaak omzeild

Conclusie: verschuiving in conventies Veel veranderingen gaande Mogelijkheden voor ‘jonge’ vriendenkringen waar behoeften van instelling en leden goed op elkaar worden afgestemd

Vragen?