Geschiedenis beleven Simulatie en rollenspel als werkvorm in de geschiedenisles

Enkele overdenkingen bij de huidige geschiedenisdidactiek De inductieve methode, gebaseerd op het actief analyseren van bronnen en ander basismateriaal, leidt tot een vrij technische, ambachtelijke benadering van de geschiedenis De grote meeslepende verhalen zijn verdwenen (zie Arie Wilschut) Motiveringsprobleem?

Leerplandoelen VVKSO: 1ste graad 32 – 2de graad ASO/KSO 23 – 2de graad TSO/KSO 22: de leerlingen kunnen zich inleven in het dagelijks leven van de mens tijdens de bestudeerde beschavingen Spontaan wordt dan gedacht aan een modeshow, een proefmoment, …

In combinatie met andere leerplandoelen krijgt dit doel ook een andere dimensie: De leerlingen kunnen deze kenmerken (van de bestudeerde samenlevingen) verbinden met fundamentele maatschappelijke problemen en de aanwezigheid ervan in de eigen tijd De leerlingen geven voorbeelden van gelijkenissen en verschillen in maatschappelijk gedrag tijdens de bestudeerde samenlevingen en in de hedendaagse tijd; bijvoorbeeld de houding tegenover de medemens, de natuur, de bovennatuur; het gebruik van instrumenten en techniek; de verplaatsingen van grote bevolkingsgroepen (migratie) …; gelijkheid, vrijheid, rechtvaardigheid

In combinatie met andere leerplandoelen krijgt dit doel ook een andere dimensie: De leerlingen kunnen informatie uit de bestudeerde beschavingen en uit de eigen tijd uitdrukken in verschillende vormen (geschreven en gesproken taal, beeldtaal, lichaamstaal) en ze voor anderen verduidelijken De leerlingen beseffen dat de fundamentele problemen van mens en samenleving dezelfde blijven maar dat de oplossingen veranderlijk zijn en met de historische context verbonden

In combinatie met VOET-en (vbn. eerste graad): Opvoeden tot burgerzin: kunnen op een verdraagzame manier omgaan met verschillen in sexe, huidskleur en etniciteit kunnen verschillende gezinsvormen en gezinsculturen beschrijven en er begrip voor opbrengen kunnen zich een beeld vormen van het gedrag van mannen en vrouwen in de maatschappij in het algemeen en het gezin in het bijzonder en dit toetsen in de eigen leefkring

In combinatie met VOET-en (vbn. eerste graad): Sociale vaardigheden: zich als persoon present stellen: uitkomen voor een eigen mening […] respect en waardering voor anderen opbrengen: de eigenheid van medeleerlingen accepteren en waarderen in groepsverband meewerken en een toegewezen opdracht uitvoeren bij een opgegeven groepstaak of bij een groepsdiscussie leiding geven opkomen voor de eigen rechten en voor de rechten van anderen uit de groep ongelijk of onmacht toegeven in een discussie of in een spelsituatie

In combinatie met VOET-en (vbn. eerste graad): Sociale vaardigheden: De leerlingen beheersen elementen van het communicatieve handelen … De leerlingen kunnen in een groepsdiscussie hun mening weergeven, handhaven en bijsturen De leerlingen kunnen onder begeleiding een taakgroep organiseren en bevorderen de onderlinge verstandhouding De leerlingen kunnen uit aangeboden informatie, leef- en omgangsgewoonten binnen gezinnen of culturen weergeven en hun eigen gedrag daartegenover verwoorden en bespreekbaar stellen

Het kan niet elke les ‘feest’ zijn Eenvoudige vormen van simulatie: leerlingen volgen een les(deel) actief/passief vanuit een rol Uitgewerkt rollenspel (vb. De Griekse kolonisatie)

Simulatie Hulp bij vastzetten door identificatie (vb. Parisoordeel, mythologische verhalen …)

Orpheus De eerste Griekse zanger; vaak afgebeeld met zijn lier Kalliope Moeder van Orpheus, de belangrijkste onder de muzen, godinnen van de kunst, die voor de goden dansten en zongen Oiagros Koning van Thracië of een riviergod; vader van Orpheus? Apollo God van de muziek en de dichtkunst; misschien wel de echte vader van Orpheus; schenkt Orpheus de lier

Eurydike Nimf en geliefde van Orpheus; sterft na een slangenbeet Kerberos Driekoppige waakhond aan de ingang van de onderwereld Charon Veerman die de doden over de rivier van de onderwereld (de Acheron/Styx) brengt Hades God van de onderwereld; heerst over de schimmen van de doden en bewaakt de rijkdommen onder de grond

Persephone Echtgenote van Hades, door hem geschaakt; woont telkens een half jaar in de onderwereld (winter) en een half jaar op aarde (zomer) Demeter Godin van het graan en van de vruchtbaarheid Tantalus Bewoner van de onderwereld; gestraft voor zijn hoogmoed; moest in de onderwereld honger en dorst lijden Sisyphus Bewoner van de onderwereld; gestraft omdat hij eens de dood boeide; moest in de onderwereld steeds opnieuw een zware steen op een heuvel duwen

Danaïden 50 dochters van koning Danaë die in hun huwelijksnacht hun man vermoordden; moesten in de onderwereld een bodemloos vat vullen Hermes De boodschapper van de goden en god van de reizigers; heeft vleugels aan zijn voeten en op zijn helm

Simulatie Hulp bij vastzetten door identificatie (vb. Parisoordeel, mythologische verhalen …) Hulp bij het aanschouwelijk voorstellen van historische gegevens

Ik, Umberto, wisselaar in Genua, verklaar hierbij van …………………… Ik, Umberto, wisselaar in Genua, verklaar hierbij van ……………………...., koopman in dezelfde stad, de som van ……. florijnen te hebben ontvangen. Gedaan te Genua, …. ……….. 12…. Handtekening + zegel Umberto

Simulatie Hulp bij vastzetten door identificatie (vb. Parisoordeel, mythologische verhalen …) Hulp bij het aanschouwelijk voorstellen van historische gegevens Identificatie en concrete voorstelling van de sociale verhoudingen

De sociale verhoudingen Burgers, metoiken en slaven in Athene

De bevolking van de Atheense polis ca. 432 v. C.

Simulatie in een klas van 30 lln. Volledige bevolking 4 burgers 4 burgervrouwen 7 kinderen uit de oikos van burgers 4 metoiken (mannen, vrouwen en kinderen) 11 slaven

De sociale verhoudingen Spartiaten, perioiken en heloten

De bevolking van Sparta in de 5de eeuw v.C. 9000 spartiaten 60.000 perioiken 150.000 heloten In een klas van 25 leerlingen: 1 spartiaat 7 perioiken 17 heloten

De sociale verhoudingen Een verfijnder benadering van de Romeinse sociale verhoudingen t.t.v. de republiek

Aulius Cornelius Piso Geslacht: Man Leeftijd: 38 Sociale rang: Patriciër Extra gegevens: Grootgrondbezitter, pater familias van een grote familia Appius Claudius Calvus Geslacht: Man Leeftijd: 42 Sociale rang: Patriciër Extra gegevens: Grootgrondbezitter, pater familias van een grote familia

Decimus Aurelius Magnus Geslacht: Man Leeftijd: 35 Sociale rang: Patriciër Extra gegevens: Grootgrondbezitter, oudste zoon van de pater familias van een grote familia Marcus Aemilius Catullus Geslacht: Man Leeftijd: 55 Sociale rang: Patriciër Extra gegevens: Grootgrondbezitter, oudste zoon van de pater familias van een grote familia

Cornelia Geslacht: Vrouw Leeftijd: 34 Sociale rang: Extra gegevens: Vrouw van Aulius Cornelius Piso, grootgrondbezitter en pater familias van een grote familia; zelf dus matrona in het huis van Aulius

Claudia Geslacht: Vrouw Leeftijd: 33 Sociale rang: Extra gegevens: Vrouw van Appius Claudius Calvus, grootgrondbezitter en pater familias van een grote familia; zelf dus matrona in het huis van Appius

Gaius Calceolarius Geslacht: Man Leeftijd: 38 Sociale rang: Plebejer Extra gegevens: Schoenmaker in de Subura (Romeinse armenwijk) Gnaius Panificior Geslacht: Man Leeftijd: 30 Sociale rang: Plebejer Extra gegevens: Bakker in de Subura (Romeinse armenwijk)

Caeso Porcius Geslacht: Man Leeftijd: 37 Sociale rang: Plebejer Extra gegevens: Rijke bankier op de Quirinalisheuvel. Door geldzaken met verarmde patriciërs schatrijk geworden Lucius Frumentator Geslacht: Man Leeftijd: 54 Sociale rang: Plebejer Extra gegevens: Graanhandelaar. Door speculatie met graan in tijden van hongersnood schatrijk geworden

Porcia Geslacht: Vrouw Leeftijd: 18 Sociale rang: Extra gegevens: Oudste dochter en enig kind van de schatrijke bankier Caeso Porcius Lucia Geslacht: Vrouw Leeftijd: 25 Sociale rang: Extra gegevens: Dochter van de schatrijke graanhandelaar Lucius Frumentator

Quintus Vinitor Geslacht: Man Leeftijd: 56 Sociale rang: Plebejer Extra gegevens: Wijnteler. Mijn kwaliteitswijn heeft veel succes in de betere kringen in Rome en zo heb ik goede contacten kunnen leggen

Servius Mercator Geslacht: Man Leeftijd: 44 Sociale rang: Plebejer Extra gegevens: Groothandelaar. Mijn handelskantoor aan de Tiberhaven is gespecialiseerd in exotische producten voor de Romeinse elite

Spurius Balneator Geslacht: Man Leeftijd: 46 Sociale rang: Plebejer Extra gegevens: Badmeester in het badhuis nabij het forum Alexandros Iatros Geslacht: Man Leeftijd: 54 Sociale rang: extraneus (buitenlander) Extra gegevens: Grieks geneesheer in Rome

Primus Geslacht: Man Leeftijd: 18 Sociale rang: Slaaf Extra gegevens: Deurslaaf bij de rijke patriciër Aulius Cornelius Piso Secundus Geslacht: Man Leeftijd: 25 Sociale rang: Slaaf Extra gegevens: Slaaf in de Tiberhaven (laden en lossen van schepen)

Tertius Geslacht: Man Leeftijd: 48 Sociale rang: Slaaf Extra gegevens: Huisslaaf bij de rijke patriciër Aulius Cornelius Piso, belast met het onderwijs van de kinderen Quartus Geslacht: Man Leeftijd: 27 Sociale rang: Slaaf Extra gegevens: Slaaf uit de lijfwacht van de rijke patriciër Aulius Cornelius Piso

Toepassingen Romeinse naamgeving Sociale groepen en verhoudingen Familia Sexeverhoudingen Mogelijkheden tot sociale promotie Politieke zeggenschap …

Simulatie Hulp bij vastzetten door identificatie (vb. Parisoordeel, mythologische verhalen …) Hulp bij het aanschouwelijk voorstellen van historische gegevens Identificatie en concrete voorstelling van de sociale verhoudingen Inleving, beleving van uit één standpunt

De Perzische oorlogen Perzen Grieken in Klein-Azië Atheners Plataeërs Spartanen

Toen dus de Atheners zich bij Marathon hadden opgesteld, was het ongeveer als volgt: het leger breidde zich uit in de slagorde op dezelfde lengte als het Perzische, doch het middendeel was slechts enkele rijen diep, en daar was het leger het zwakst terwijl de vleugels het sterkst waren. (…) De Atheners stormden op het gegeven bevel, in looppas tegen de barbaren los. De ruimte tussen de beide legers bedroeg niet minder dan acht stadiën (175-195 m). Toen de Perzen zagen hoe hun vijanden in looppas kwamen aanrennen, hielden ze zich gereed om hen op te vangen en meenden dat het vanwege de Atheners gekheid was en een daad van algehele vernietiging. Zij merkten immers hoe gering hun aantal was en hoe ze stormenderhand aansnelden, zonder de minste steun van paardenvolk en boogschutters. De strijd bij Marathon duurde lang. Het middendeel werd door de barbaren overwonnen. Ze zetten de achtervolging in.

Maar op de beide vleugels zegevierden de Atheners en de Plataeërs Maar op de beide vleugels zegevierden de Atheners en de Plataeërs. En toen ze overwonnen hadden, lieten zij de barbaren vluchten, trokken hun beide legers samen en streden tegen hen die in het midden doorgebroken waren; hier overwonnen de Atheners. Zij achtervolgden de vluchtende Perzen en sloegen hen neer tot zij aan de schepen kwamen … In de slag van Marathon sneuvelden van de barbaren 6400 man, van de Atheners 192.

Een voorbeeld van een uitgewerkt rollenspel De Griekse kolonisatie midden 8ste – midden 6de eeuw v.C.

Waarom dit onderwerp? Actualisering Historisch referentiekader Chronologisch en ruimtelijk referentiekader Bronnenonderzoek Oorzaken – aanleiding – gebeurtenis – gevolgen …

De Griekse kolonisatie: de bronnen en hun interpretatieproblemen De geschreven bronnen: het voorbeeld van Cyrene

De stichting van Cyrene (trad. 631 v.C.) – de geschreven bronnen Pindaros, Pythische oden 462 v.C. Herodotos, Historiën midden 5de eeuw v.C. Privilegie van de inwoners van Cyrene afkomstig uit Thera 4de eeuw v.C.

Het verhaal van Herodotos Honger in Thera Theraïers raadplegen het orakel van Delphi Beslissen om één zoon per gezin o.l.v. Battos uit te sturen om in Noord-Afrika een kolonie te stichten Tekstanalyse: Herodotos heeft twee verhalen (één Theraïsch en één Cyreens) verwerkt tot één verhaal

Het aandeel van de archeologie Er is al Grieks vaatwerk uit de 1ste helft van de 7de eeuw (vóór de komst van de Theraïers) Cyrene bestond al vóór de komst van de eerste Grieken Er zijn van bij de aanvang van de site sporen die wijzen op Spartaanse aanwezigheid

De Fenicische handelsroutes (eind 9de – 7de eeuw v.C.)

Verspreiding van Euboïsch vaatwerk (8ste eeuw v.C.)

Pithecusae

Schema ontwikkeling kolonies 8ste eeuw of vroeger: autochtone rurale nederzetting 8ste-7de eeuw: aankomst van kleine groepen Grieken (handelaars, avonturiers, huurlingen …) 7de-6de eeuw: De Griekse bevolkingsgroep werkt zich dank zij de rijkdom uit handel op en verwerft de macht 7de-6de eeuw: nieuwe groepen Grieken komen aan en versterken de band met de polis van herkomst 7de-6de eeuw: de (koloniale) polis wordt uitgebouwd naar Grieks model (acropolis, tempels, agora, …)

Waarom zo’n grootschalige migratie tussen het midden van de 8ste en het midden van de 6de eeuw v.C.? Push-factoren: wat dreef mensen uit het thuisland weg? Pull-factoren: wat trok mensen elders aan?

Didactische verwerking: een ‘ingebed’ rollenspel Een verkennende instap Het rollenspel Een kaartoefening

Waarom verhuizen mensen? Aan de hand van een gesprek Aan de hand van krantenknipsels Aan de hand van een kleine oefening

Waarom verhuizen mensen? Eigen ervaringen van leerlingen (verhuis omwille van nieuwe job, na echtscheiding, om op een mooiere plek te wonen …) Allochtonen (E.U.-ambtenaren, Turkse migranten, Nederlanders in de grensstreek …): Waar vandaan? Waarom uit hun land weggetrokken? Wat hopen ze hier te vinden? Historische voorbeelden: Italianen en Ieren in Amerika, Chinezen in Londen … Actuele voorbeelden bootvluchtelingen …

Migratie Domein EC/SO/CU Push Pull Mijn oudste broer gaat volgend jaar in Parijs studeren. Tom verhuisde na de echtscheiding van zijn ouders met zijn vader naar een appartement. Mijn oom is verhuisd naar Engeland. Hij werkt er als vertegenwoordiger van Côte d’Or. Noord-Afrikaanse bootvluchtelingen verdrinken voor de kust van Sicilië. Tom Boonen verhuist naar Monaco om fiscale redenen (hij betaalt daar minder belasting). De grootvader van Ahmed kwam in 1965 uit Turkije naar België om hier in de fabriek te werken. In navolging van haar groot idool Madonna wil Britney Spears in Londen gaan wonen. Roemeense zigeuners vragen asiel in België. Ze zijn in hun thuisland weggepest. Westvlaamse boer verhuist met gezin naar Zuid-Franrijk om daar een rendabele boerderij over te nemen. Afrikaans meisje van 16, op de vlucht voor gearrangeerd huwelijk, vraagt asiel in België.

Waarom verhuizen mensen? PUSH-factoren: wat drijft mensen weg? PULL-factoren: wat lokt mensen aan? Armoede thuis Gebrek aan toekomst Ruzie Discriminatie Vervolging … Kans op werk Toekomstperspectief Betere woonomgeving Een stimulerende omgeving Avontuur …

Waarom verhuisden de oude Grieken? Aan de hand van een gestuurd rollenspel + observatie De leidende rol wordt gespeeld door de leraar; zo behoudt die de controle en kan hij steeds bijsturen als leerlingen hun rol niet spontaan spelen De observatie gebeurt door de leerlingen die niet actief meespelen, aan de hand van het zelfde observatieschema

Rollenspel Er wordt een vergadering geënsceneerd van burgers uit de polis Chalcis aan het eind van de 8ste eeuw. Op de agenda één punt: moet er een expeditie op het getouw gezet worden om vanuit onze polis Chalcis een kolonie te stichten en zo ja, waar moet deze expeditie naar toe? Er zijn 12 deelnemers aan de vergadering. Elk ontvangt vooraf een ‘identiteitskaart’ met zijn persoonlijke gegevens. Die gegevens moeten tijdens het spelen zo veel mogelijk aan bod komen. De leerlingen krijgen daarnaast ook de ruimte om hun personage door improvisatie wat meer karakter te geven. Het ligt voor de hand om de leerlingen vooraf wat te coachen, met hen de ‘identiteitskaarten’ door te nemen en eventueel tijdens een pauze kort te repeteren.

Het spelen verloopt des te beter als de leerkracht de rol van de voorzitter opneemt en zo het hele spel kan controleren, bijsturen, deelnemende leerlingen kan stimuleren om hun standpunt te uiten, beter te verklaren etc. De leerlingen die niet actief deelnemen aan het rollenspel krijgen een duidelijke observatie-opdracht. Die kan gedifferentieerd worden: enkele leerlingen proberen de aangevoerde motieven in te delen per domein (economisch, sociaal, cultureel); enkele leerlingen proberen de aangevoerde motieven in te delen in push- en pull-factoren

Leonidas 58 jaar Grootgrondbezitter Voorzitter van de vergadering Standpunten: Jij leidt de vergadering en bent bezorgd om het welzijn van de polis. Je leidt de problematiek in met de volgende vaststellingen:

De bevolkingsgroei van de voorbije decennia zorgt voor spanningen in de polis. Onze polis dreigt overbevolkt te geraken. Er is een tekort aan goede landbouwgronden voor de zonen van de lokale boeren. Een nevengevolg is de stijging van de graanprijzen; het wordt steeds duurder leven in Chalcis. Heel wat jonge boeren zijn overgeschakeld op ambachtelijk werk (pottenbakken, vervaardigen van werktuigen, …), maar nu dreigt er een overproductie en dus een overaanbod op de markt. Enkele andere poleis die met dezelfde problemen kampen hebben ervoor gekozen om elders in de wereld kolonies te stichten om met een deel van de bevolking naar toe te trekken. Is dit ook voor onze polis een oplossing, zo ja, waar kunnen we zo’n kolonie stichten en wie is er bereid om mee te vertrekken of zijn zonen mee te sturen?

Alexandros 50 jaar Graan-, olijf- en wijnboer Vader van vier kinderen (2 zonen en 2 dochters) Conservatief Standpunten: Sterk gehecht aan de oude traditionele waarden van oikos en polis. Schrik van het vreemde. Angst om kinderen te zien uitzwerven. Voorstel om de polis af te sluiten voor immigranten en zo overbevolking tegen te gaan.

Achatos 48 jaar Boer 5 kinderen (4 zonen en 1 dochter) Standpunten: Schrik voor de toekomst; wat moet er van zijn zonen komen? Op de boerderij is zeker geen plaats voor nog eens 4 volwassen mannen met hun gezin. Het vinden van nieuwe landbouwgronden elders kan een oplossing zijn

Estebe 47 jaar Boer gespecialiseerd in olijfteelt Standpunten: De grond in Chalcis leent zich heel goed tot de olijfteelt en hier en ver buiten Chalcis is grote vraag naar olijfolie; met de olijventeelt is veel te verdienen; Chalcis kan rijk worden door meer olijven te telen, maar dan moet er extra grond ter beschikking zijn. Het ligt voor de hand om voor graanteelt dus uit te wijken naar andere regio’s waar betere gronden ter beschikking zijn en hier de graanteelt op te geven ten voordele van de olijfteelt

Demetrios Burger 45 jaar Standpunten: Maakt zich zorgen over de hoge graanprijzen. Door overbevolking wordt er ter plekke niet voldoende graan meer geteeld en het ingevoerde graan dat op de markt verkocht wordt is heel duur doordat vreemde handelaars de marktprijs bepalen en met vette winsten gaan lopen. Oplossing is zelf de graanhandel in handen nemen; zelf gaan aankopen in vreemde landen en de handelsroutes onder controle krijgen.

Biton Reder; bezit 10 grote schepen en verhuurt die met bemanning aan handelaars Standpunten: Zijn ervaring op zee leert hem hoe belangrijk het is om vaste havens te hebben met eigen volk. Als we verspreid over de zee zulke havens inrichten met bewoners van Chalcis kunnen extra kosten vermeden worden, kunnen door de reders van Chalcis meer interessante vrachten worden verworven en zal de veiligheid van reders en handelaars vergroten. Chalcis wordt op die manier een belangrijk handelscentrum binnen een netwerk en dat zal rijkdom en tewerkstelling opleveren

Leander Handwerkman – pottenbakker Standpunten: Hij heeft gehoord van handelaars in de haven dat de kwaliteit van het vaatwerk in het buitenland lamentabel is; nergens worden zulke goede en mooie vazen gemaakt als in Hellas. Er moet dus actief gezocht worden naar nieuwe vaste afzetgebieden voor dit topproduct, dan kunnen er in Chalcis meer mensen werken in de pottenbakkerij en kunnen handelaars zich specialiseren in de handel overzee.

Celeus Smid Standpunten: Er is een groeiende vraag naar ijzeren werktuigen in Chalcis en bij de boeren uit de omgeving; de sector zou dus kunnen uitbreiden. Maar het is moeilijk om aan voldoende grondstoffen te komen en die zijn door de monopolies op de handel erg duur. Voorstel: kolonies in de buurt van gebieden met ijzerertsmijnen.

Creon Wijnboer Standpunten: Er is vanuit het buitenland een stijgende vraag naar wijn. Door een gebrek aan gronden kunnen we hier ter plaatse niet meer produceren. Elders rond de Middellandse Zee liggen gronden die zich heel goed lenen tot wijnbouw, maar de lokale boeren weten niet hoe eraan te beginnen. Oplossing: zelf wijnboeren uitsturen om daar wijngaarden aan te leggen en ter plekke wijn te produceren.

Akrisios 20 jaar Boerenzoon Standpunten: Heeft thuis geen perspectieven; zijn drie oudere broers zullen later wel de boerderij van vader verdelen en voor hem zal er niet veel over zijn. Heeft met zijn vader en zijn oudste broer al zo veel ruzie gehad dat hij de betutteling beu is en wil wel eens zelfstandig zijn. Wil graag op avontuur om elders zijn fortuin te beproeven.

Helios Wijnhandelaar Standpunten: De vraag naar wijn neemt de laatste tijd sterk toe, nu ook de barbaren de smaak te pakken hebben; tot ver in het noorden wonen Kelten die schatrijk zijn door de zouthandel en die op hun feestjes de wijn laten vloeien. We moeten dus de toegang tot die handelsroutes onder controle proberen krijgen.

Acheron Koper- en bronswerker Standpunten: Er is een groeiende vraag naar koperen en bronzen voorwerpen voor de tempels hier in Chalcis en de omliggende poleis. Maar het is moeilijk om aan voldoende grondstoffen te komen en die zijn door de monopolies op de handel erg duur. Voorstel: kolonies in de buurt van gebieden met koper- en tinmijnen.

Motieven om te verhuizen Domein EC/SO/CU Push Pull .

Waarheen verhuisden de Grieken? Kaartoefening Voorbereiding in groep (leerlingen kunnen gebruik maken van elementen uit de vorige oefening) Gezamenlijke synthese

Kolonisatiefiche Moederpolis Chalcis Zoek in je atlas waar Chalcis ligt. Geef aan in welke landstreek Chalcis ligt: ……………………………………………………. Duid Chalcis met een rode stift aan op de blinde kaart. Beschrijf de ligging van Chalcis (binnenland/kust/eiland, welke zee in de buurt, uitwegen …) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Kolonies Corcyra Zoek in je atlas waar Corcyra ligt. Duid Corcyra met een rode stift aan op de blinde kaart. Beschrijf de ligging van Corcyra (binnenland/kust/eiland, welke zee in de buurt, uitwegen …) ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Wat kan de inwoners van Chalcis naar deze plek gelokt hebben?

Andere suggesties Feodaliteit Kruistocht …