BLOK 4 JONGE KINDEREN IN ATYPISCHE ONDERWIJSTRAJECTEN: BESLISSINGSPROCES, VOORSPELLERS EN EFFECTEN Schoolrijpheid Vormingsdag VCLB 15 dec. 2008 Els Gadeyne

Probleemstelling Onderwijsvertraging in het Vlaamse basisonderwijs: aantallen en trajecten Politiek rond zittenblijven internationaal Internationaal onderwijsonderzoek over vertraging: instroom en effecten Onderwijsvertraging na de derde kleuterklas in Vlaanderen: problematisch?

DEELSTUDIE 1 Het beslissingsproces van onderwijsgevenden K3/L1 bij een advies niet-doorstroming Licentiaatsverhandeling Sara Van den Broeck, 2008

Onderzoeksvragen ALGEMEEN Verhouding tot beslissingstheorie? HYPOTHESEN (VISIES VAN LKN) 1: beter bij jonge kinderen? 2: niet op de hoogte van wet. onderzoek? 3: verouderde visie op schoolrijpheid?

Onderzoeksopzet Kwalitatief onderzoek: interviews (perspectief van de lk) 15 leerkrachten over 15 kinderen: Interview op 2 niveaus: feitelijke besluitvorming rond één specifiek kind versus algemene visie K3: 7 L1: 8 Zittenblijven: 10 Buitengewoon ond: 5 Jongens: 9 Meisjes: 6 Autochtoon: 11 Allochtoon: 4

Bevindingen (1) HYPOTHESE 1: BETER BIJ JONGE KINDEREN VOLGENS DE LEERKRACHTEN? JA! Verwerving van de basis Preventie voor later falen (nuancering) Geen faalervaring en vlottere aanpassing op jonge leeftijd

Bevindingen (2) HYPOTHESE 2: NIET OP DE HOOGTE VAN WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK? NEE! Niet op de hoogte Niet akkoord…

Bevindingen (3) HYPOTHESE 3: VEROUDERDE VISIE OP SCHOOLRIJPHEID? EERDER NIET 1. Inhoud Meerderheid: ontwikk.= interactie tussen kind en omgeving Meerderheid: cognitief (leervoorwaarden) en leergerelateerd Minderheid: ook emotioneel (maar minder doorslaggevend) Normen liggen verschillend per school 2. Implicaties: diverse meningen Meer tijd Meer tijd + andere aanpak Andere aanpak (andere lk, methode, en/of ondersteuning thuis)

Bevindingen (4) BESLISSINGSPROCES VERSUS BESLISSINGSTHEORIE Advies wordt vrij snel gevormd Wel overleg hierover (MDO), maar: - enkel (positieve) effecten van voorgestelde advies worden besproken - andere adviezen worden niet (even ernstig) overwogen - zelden wijziging van advies Onvolledige en/of niet geëxpliciteerde beslissingsstrategie!

DEELSTUDIE 2 Voorspellers van atypische onderwijsloopbanen na de derde kleuterklas SiBO-onderzoek van het Steunpunt LOA Els Gadeyne, Patrick Onghena & Pol Ghesquière

Onderzoeksvragen Verschillen in kindkenmerken? Verschillen in gezinskenmerken? Extra ondersteuning in K3? Verschillen in klas- of schoolkenmerken (cf. ratio van niet-doorstroming)?

Onderzoeksgroep 2002-2003: 3596 kinderen  referentiesteekproef  geboren in 1997  eerste keer K3 2003-2004: L1 K3bis BO Brugklas 3375 138 71 12/49 93.9% 3.8% 2% 0.3%

Onderzoeksinstrumenten Taal- en wiskundevaardigheden Toets Taal voor Kleuters (Cito) begin en eind K3 Toets Rekenbegrip (Dudal) begin en eind K3 Psychosociaal functioneren SiBO-leerlingvragenlijst voor de leerkracht (Maes e.a.): 9 subschalen Demografische kind- en gezinskenmerken Oudervragenlijst (Van Heddegem e.a), Eindejaarsbevraging voor de leerkracht (Gadeyne)

Resultaten (1) KINDKENMERKEN IN K3 ‘LEERPRESTATIES’ L1 > K3bis, BO, BR (begin en eind K3, taal en rekenen, tot 1.5 SD, R² tot .15) BR > K3bis, BO (enkel taal, prest. eind K3 resp. leerwinst, klein effect) PSYCHOSOCIAAL (midden K3, 13 variabelen, tot 1 SD, R² tot .08/.13) BO < K3bis, BR (hyperactief, werkhouding, zelfst. part., tot 0.5 SD)

Resultaten (2) KINDKENMERKEN IN K3 (VERVOLG)  BO K3-bis BR L1 GESLACHT  LEEFTIJD: verdeling per geboortemaand BO K3-bis BR L1 L1 K3bis BO Brugklas 51-49% 45-55% 65-35%

Resultaten (3) 2. GEZINSKENMERKEN Thuistaal enkel Ndl: Opleiding moeder: L1 > K3-bis, BO, BR (vb. hoger onderwijs: 44% versus 16%, 15% en 3%) Betrokkenheid op school: L1 > K3-bis, BO, BR (tot 1 SD) L1 K3bis BO Brugklas 83% 66% 93% 28%

Resultaten (4) 3. VOORSPELLING VAN HET TRAJECT Logistische regressies (AV=traject; OV=combinaties van kind- en gezinskenmerken) Pseudo-R² L1 vs. niet-L1 (2 groepen) K3-bis vs. BO vs. BR (3 groepen) Leerprestaties .37 .02 Psychosociaal .27 .03 Kind demogr. .04 .35 Gezin .09 Alles samen .42 .21

4. EXTRA ONDERSTEUNING IN K3 Resultaten (5) 4. EXTRA ONDERSTEUNING IN K3 L1 K3bis BO Brugklas Wel 20% 73% 61% 43% Wel max. 34% 77% 70% 47% Niet min. 66% 23% 30% 53% 5. VERSCHILLEN TUSSEN SCHOLEN? Weinig variantie in de doorstromingsratio tussen klassen of scholen

Besluiten Voorspelling van wel of niet doorstromen versus voorspelling van het atypische traject: verschillende factoren! (functioneren versus achtergrond) K3-bis  BO  brugklas jonger psychosoc. anderstalig betrokk. Ou. jongens opleiding Mr  extra hulp  Ndl-talig betrokkenh. Ou.  extra hulp  Ondanks veel en relevante voorspellers: nog relatief veel onverklaarde variantie Geen verschillen in leerwinst tussen wel en niet doorstromers?

Implicaties Hanteren scholen een bepaalde proportie van niet-doorstroming als criterium? Extra ondersteuning in K3 een voorwaarde? Inrichten van intensieve vormen van ondersteuning voor jonge kinderen (vroege detectie lijkt mogelijk)? Of risico om cognitieve vaardigheden in kleuteronderwijs te overbeklemtonen? Belang van transparant doorstromingsbeleid op school Belang van Vlaams onderzoek naar effectiviteit van onderwijsvertraging

DEELSTUDIE 3 Korte-termijneffecten van atypische loopbanen bij 6- tot 8-jarigen SiBO-onderzoek van het Steunpunt LOA Els Gadeyne, Patrick Onghena & Pol Ghesquière

Onderzoeksvragen Verband tussen (atypisch) onderwijstraject en wiskundeprestaties na K3 en na L1 Verband tussen atypisch onderwijstraject en psychosociaal functioneren na K3 en na L1 Rekening houdend met beginscores Rekening houdend met andere beginverschillen Doorstroming versus atypisch Atypische groepen onderling

Onderzoeksgroep 2002-2003 2003-2004 2004-2005 L3: 0.1% L1: 92.8% K3bis: 3.9% K3: 3249 L1: 11.4% BO: 2% BO: 2.8% BR: 1% ??: 0.7%

Onderzoeksinstrumenten Wiskundevaardigheden: SiBO-toetsen Rekenbegrip eind K3 en begin L1 Toetsen Wiskunde midden L1 en eind L1 (Dudal): calibratiescores Psychosociaal functioneren: SiBO-Leerlingvragenlijst voor de leerkracht (Maes e.a.): 9 subschalen Covariaten: beginscores, geslacht, geboortemaand, SES, thuistaal, thuissteun, Raven, andere functioneringsdomein

Onderzoeksmethode Verschillen berekenen tussen: ‘ruwe’ groepsgemiddelden groepsgemiddelden gecorrigeerd voor beginscores groepsgemiddeldes gecorrigeerd voor een reeks beginverschillen

Resultaten: wiskunde (1) 1. Ruwe groepsgemiddelden 2003-2004 2004-2005 BO (56) K3bis (122) Brug (43) L1 (2947) BO (77) L1 (310) L2 (2659) 50.50 (6.28) 47.04 (7.18) 51.05 (6.93) 68.99 (7.98) 57.25 (7.95) 63.27 (6.56) 83.49 (7.87)

Resultaten: wiskunde (2) 2. Gecorrigeerde groepsgemiddelden Kleuters met gelijkaardige wiskundescores in K3: 1 jaar later: doorstromers hoger dan alle groepen niet-doorstromers binnen de niet-doorstromers: K3-bis groep laagst 2 jaar later: doorstromers hoger dan alle groepen Binnen de niet-doorstromers: BO-groep lager dan L1-groep Kleuters die in K3 op allerlei vlakken gelijkaardig zijn (zie covariaten): identiek beeld

Resultaten: psychosociaal (1) 1. Ruwe groepsgemiddelden Doorstroming versus niet-doorstroming: Vooraf: niet-doorstroming op alle variabelen zwakker na 1 en 2 jaar: idem, op meerderheid van de variabelen Niet-doorstroming onderling: Vooraf: BO op 3 variabelen zwakste groep Na 1 en 2 jaar: vergelijkbaar, op wisselende variabelen Atypisch<Doorstr. BO ↓

Resultaten: psychosociaal (2) 2. Gecorrigeerde groepsgemiddelden Doorstroming versus niet-doorstroming: bij gelijkaardige beginscores: K3bisgroep scoort op 3 variabelen beter bij gelijkaardig op allerlei variabelen: atypische groepen scoren beter op meerderheid van de variabelen Niet-doorstroming onderling: bij gelijkaardige beginscores: wisselend beeld bij gelijkaardig op allerlei variabelen: wisselend beeld omgekeerd! wisselend

Besluiten ‘Invloed’ van het onderwijstraject op wiskunde Gestage toename van groepsverschillen Beginscore verklaart veel; andere beginverschillen niet 2. ‘Invloed’ van het onderwijstraject op psychosociaal functioneren Afname van groepsverschillen Toevoeging van beginmaten: verhouding keert om

Implicaties Nood aan Vlaams onderzoek op langere termijn (midden – eind lager onderwijs: SiBO) Bijstelling van de onderwijsdoorstromingspolitiek?  visie op Vlaams niveau  opleiding en bijscholing  intensieve vormen van ondersteuning Maar: ook risico’s aan verbonden?

Schoolrijpheid en schoolloopbaanbeslissingen DRIE INVULLINGEN – DRIE DOELEN selectie voorbereiding L1 stimulering van totale ontwikkeling

Stimuleren van de totale ontwikkeling Voorwaarden gedegen kennis van totale ontwikkeling op kleuterniveau gedegen kennis van aangepaste onderwijsmethoden en -materialen screening en diagnostiek vroegtijdig, meermaals, alle domeinen Doel van screening en diagnostiek beschrijven van ontwikkeling, informeren gerichte en extra stimulering signaleren van ontwikkelingsachterstand

2. Voorbereiding op L1 / LO Voorwaarden vaardigheden met hoge predictieve waarde voor leren vaardigheden zijn trainbaar training heeft invloed op leerprocessen L1 screening en diagnostiek: tijdig, meermaals, domeinspecifieke leervoorwaarden (beperkt!) Doel van screening en diagnostiek stimulering en preventie opmerken van risicosignalen (beperkt!)

3. Selectie Voorwaarden Voldaan aan de premissen van het voorwaardenmodel Sterke (combinatie van) predictoren voor schools falen op individueel niveau Aangepast extra aanbod in kleuterjaren (niveau 1 en 2) Kwaliteitsvol beslissingsproces Screening en diagnostiek In functie van loopbaanbeslissing Beslissing in onzekerheid: kans op slagen-falen, alternatieven zijn beperkt en hebben ook duidelijke nadelen Meest duidelijke indicatie: algemene beperkingen in het leervermogen – geïndividualiseerd leertraject Indicaties voor zittenblijven??