Migrantenliteratuur De multiculturele samenleving in de literatuur

1. Migrantenliteratuur? De problematische categorisering van het werk van allochtone schrijvers

Maatschappelijke context In de tweede helft van de jaren negentig: Kinderen van gastarbeiders: vooral veel schrijvers van Marokkaanse afkomst zoals Abdelkader Benali, Hafid Bouazza en Mustafa Stitou Politieke vluchtelingen zoals Kader Abdollah (Irakese afkomst) en Yasmine Allas (Somalische afkomst) Al veel vroeger schrijvers uit voormalige koloniën: bijv. Astrid Roemer (Surinaamse afkomst) en Frank Martinus Arion (Antillaanse afkomst) In Vlaanderen: weinig allochtone schrijvers

Allochtone schrijvers Verschillende migratiestromen: In de jaren vijftig, zestig en zeventig: migranten uit (ex)koloniën In de jaren zestig en zeventig: arbeidsmigratie (o.a. uit Turkije en Marokko) Vanaf de jaren negentig: asielzoekers (o.a. uit Irak, Iran, Afganistan en Somalië) Meer allochtonen in Nederland dan in Vlaanderen Kwesties als migratie, assimilatie, de islam, samenleven met verschillende culturen,... belangrijk in het maatschappelijk debat (zeker na 11 september en de moorden op Pim Fortuyn en Theo van Gogh)

Nieuw verschijnsel “Er is een nieuwe literaire stroming ontstaan de afgelopen vijf jaar. Ze is niet helemaal Marokkaans, ze is niet helemaal Nederlands. Ze is ook niet iets daartussenin, dat zou te makkelijk zijn. Nee, ze is een handeling. Wat bedoel ik daarmee? Voor het eerst in de Nederlandse literatuurgeschiedenis grijpt een tweede generatie migranten massaal naar de pen en schrijft haar verhalen op. Dit is geen wonder, het gebeurt overal op deze wereld. (Benali 2000:12 – naar Brems 2006:667)

Migrantenliteratuur? 2001: Nederlandse Boekenweek met als thema: "Het land van herkomst. Schrijven tussen twee culturen" – zichtbaarheid allochtone schrijvers "Etiketten" als migrantenliteratuur, immigrantenliteratuur, allochtone literatuur, etnische literatuur, nieuwe literatuur, multiculturele literatuur, interculturele literatuur,... Afstand van deze etiketten

Migrantenliteratuur? Als ik de meeste critici mag geloven, dan ben ik een Marokkaanse schrijver. Maar ik geloof de meeste critici niet. Volgens andere, welwillende mensen ben ik een Marokkaans-Nederlandse schrijver. Deze aanduiding klinkt echter ongemakkelijk. Zij loopt tegelijkertijd op muil en klomp - en dat loopt verdomd moeilijk. Dan heb je nog de voorzichtige mensen met een hang naar volledigheid (die zijn in de minderheid), voor wie ik de titel N.S.M.A.N.N. (Nederlandse schrijver van Marokkaanse Afkomst met Nederlandse Nationaliteit) heb verzonnen. Dit is, maatschappelijk gezien, de enige juiste aanduiding, maar je maakt er geen vrienden mee. Het klinkt als een zeldzame ziekte. Het N.S.M.A.N.N.-syndroom. Je komt er de kroeg niet mee in. (Hafid Bouazza, Een beer in bontjas, blz. 9/10; http://www.schrijversinfo.nl/bouazzahafid.html)

Kenmerken migrantenliteratuur? Evolutie van thematiek migrantenidentiteit (verlies en opbouw identiteit) naar een bredere thematiek Verwondering over de Nederlandse taal en de Nederlandse samenleving Bijzonder taalgebruik Het land van herkomst Exotisme Engagement

Grote verschillen Problematisch: categorisering op basis van afkomst? Ook autochtone schrijvers reflecteren over de multiculturele samenleving Vermeende kenmerken gaan zeker niet voor alle allochtone schrijvers op

Grote verschillen <--- Experimenteel (~ pomo) ---------------- realistisch/autobiografisch ---> Bijv.: Bijv.: Abdelkader Benali Khalid Boudou Hafid Bouazza Hassan Bahara

2. Allochtone auteurs Enkele voorbeelden van de verschillende tendensen binnen de zg. migrantenliteratuur

Realistische tendens Khalid Boudou, Het Schnitzelparadijs (2002) Realistisch/autobiografisch De lezer als consument/het boek als product Verfilming Humor

Trailer film: http://www.youtube.com/watch?v=WnpSyKmqK2M

Postmoderne tendens Abdelkader Benali, De langverwachte (2002) Het wonderlijke, de verbeelding Verteller: een nog ongeboren kind In het multiculurele Rotterdam, herinneringen aan het land van herkomst

Postmoderne tendens Hafid Bouazza, Paravion (2003) Verbeelding Barok taalgebruik Sensualiteit Grensoverschrijdingen (bijv. Paravion (Amsterdam?) en een exotische plaats (in Marokko?) vloeien in elkaar over)

De langverwachte (fragment) „De verschillende redenen waarom zijn vader zijn vader niet zou kunnen zijn [...]. reden die zich aandienden in de vorm van verschillen tussen Driss en Mehdi. De manier waarop Driss zijn jas aantrok, bij voorbeeld, eerst de linker - en dan pas de rechtermouw, terwijl Mehdi eerst de rechtermouw van zijn jas pakte en dan pas de linker. [...] Hij sprak vloeiend Nederlands, zijn vader nou niet bepaald. Hij droomde in het Nederlands, zijn vader droomde nooit, of misschien wel, of misschien niet. [...] Zijn vader was geen roker. Mehdi rookte - stiekem - een half pakje per dag.” (p. 145)

3. Autochtone auteurs Enkele voorbeelden van autochtone auteurs die reflecteren over de multiculturele samenleving

Multiculti in de literatuur Kristien Hemmerechts, Donderdagnamiddag. Halfvier (2002) Hoofdthema: relatie ouders – kinderen Belangrijke rol: Marokkaanse jongen Stelt verhalen (in de traditie van Duizend-en-één-nacht) tegenover tragische dood vriendinnetje

Multiculti in de literatuur Robert Anker, Hajar en Daan (2004) Passionele relatie leraar en moslimmeisje (zijn leerlinge) Confrontatie culturen Thema’s: verloedering onderwijs en alledaags racisme

Multiculti in de literatuur Tom Naegels, Los (2005) Autobiografisch Thema’s: euthanasie en de multiculturele samenleving In Borgerhout (Antwerpen) Vooroordelen ondermijnen en bevestigen Eigen zekerheden en linkse idealen worden afgebroken

Trailer film: http://www.youtube.com/watch?v=4yU9yRzlo4g

Fragment Los Ik besloot om bevriend te raken met allochtonen. Hoe kun je solidair zijn met mensen die je niet kent? Ik voelde me onwennig in hun nabijheid, maar dat kwam door een gebrek aan kennis. Alleen liefde en vriendschap leidden tot echt begrip. Probleem:waar vond je ze? Zelfs mijn vrienden hadden geen vrienden die bevriend waren met allochtonen.” (p. 83)