De voetafdruk Van vlees Stijn Bruers EVA 27/11/2013

Inhoudsopgave Milieu-aspecten veeteelt Hoeveel verschillende aspecten? Voetafdrukken en planetaire grenzen Wat is een voetafdruk? Globale milieu-impact en biodiversiteit Wat is aandeel van de veeteelt? Klimaat en koolstofvoetafdruk Nieuwe gegevens bijdrage veeteelt aan klimaatopwarming Landgebruik en ecologische voetafdruk Wat met biologische veeteelt? Minder ontbossing door veganisme? Nutriëntencyclus en stikstofvoetafdruk Is een mondiale veganistisch-biologische landbouw haalbaar? Zoet water en watervoetafdruk

Milieu-aspecten van veeteelt

De milieu-impact van veeteelt Klimaatopwarming door methaan, CO2 en lachgas Ontbossing Bodemerosie door overbegrazing en akkerbouw Vervuiling door mest: eutrofiëring (vissterfte en dode kustzones door overbemesting) Verzuring door ammoniak Vervuiling door pesticiden Vervuiling door diergeneesmiddelen Verzilting door irrigatie Uitputting grondwater Overbevissing voor vismeel Energieverbruik Monoculturen en ggo’s Chemische vervuiling bij verwerking Fijnstof en smog Fragmentering van ecosystemen voor grootwild Introductie van invasieve exotische grassoorten

FAO, 2006: Livestock’s Long Shadow “Het ziet er naar uit dat de veeteelt wel eens de belangrijkste speler zou kunnen zijn in het verlies aan biodiversiteit, aangezien het de grootste oorzaak is voor ontbossing, en een van de belangrijkste oorzaken voor landerosie, vervuiling, klimaatverandering, overbevissing (…)” (FAO, 2006, p.xxiii) “De bijdrage van de veeteelt aan milieuproblemen is grootschalig. De impact is zo significant dat het met spoed moet worden aangepakt.” (p.xx) “De veeteelt staat vooraan als één van de top twee of drie meest belangrijke bijdragers aan de ernstigste milieuproblemen, op elke schaal van lokaal tot mondiaal” (p.xx) “Een substantiële vermindering van de milieu-impact is enkel mogelijk met een substantiële wereldwijde verandering van voedingspatroon, weg van dierlijke producten.” (UNEP, 2010) UNEP (2010), Assessing the Environmental Impacts of Consumption and Production: Priority Products and Materials, A Report of the Working Group on the Environmental Impacts of Products and Materials to the International Panel for Sustainable Resource Management. Hertwich, E., van der Voet, E., Suh, S., Tukker, A., Huijbregts M., Kazmierczyk, P., Lenzen, M., McNeely, J., Moriguchi, Y. FAO (2006), Livestock’s long shadow. Environmental issues and options, Steinfeld H., Gerber P., Wassenaar T., Castel V., Rosales M., de Haan C., Food and Agricultural Organisation of the United Nations, Rome. FAO, 2006: Livestock’s Long Shadow UNEP, 2010: Assessing the Environmental Impacts of Consumption and Production

Enkele weetjes Biomassa van veedieren: ?% van de totale biomassa van alle dieren op land 20% Oppervlakte voor veedieren: ?% van de totale landoppervlakte 30% (en 80% van landbouwoppervlakte) Aantal veedieren: per mens hoeveel veedieren? 3 UN Food and Agriculture Organization, 2006

Voetafdrukken en planetaire grenzen INDIQUEZ VOS REMARQUES ICI ! [nom] – [remarque/suggestion] Voetafdrukken en planetaire grenzen

Wat is een voetafdruk? Het vraag-aanbodmodel Cfr. bankrekening

Voetafdrukken Koolstofvoetafdruk Ecologische voetafdruk Watervoetafdruk Stikstofvoetafdruk Energievoetafdruk Materialenvoetafdruk …

Wat is een voetafdruk? Planetaire grenzen Rockström e.a. (2009) A Safe Operating Space for Humanity 14,5% (16%) Rockström, J. et al. (2009) A Safe Operating Space for Humanity, Nature 461, 472–475 Stehfest, E. e.a. (2008), Vleesconsumptie en klimaatbeleid, Planbureau voor de Leefomgeving. FAO (2006), Livestock’s long shadow. Environmental issues and options, Steinfeld H., Gerber P., Wassenaar T., Castel V., Rosales M., de Haan C., Food and Agricultural Organisation of the United Nations, Rome. Gerber, P.J., Steinfeld, H., Henderson, B., Mottet, A., Opio, C., Dijkman, J., Falcucci, A. & Tempio, G. 2013. Tackling climate change through livestock – A global assessment of emissions and mitigation opportunities. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), Rome. 30-50% 30% 75% 8%

Globale milieu-impact en biodiversiteit

Van der Voet, E. , L. van Oers, S. Moll, H. Schütz, S. Bringezu, S Van der Voet, E., L. van Oers, S. Moll, H. Schütz, S. Bringezu, S. de Bruyn, M. Sevenster, and G. Warringa (2005), A policy review on decoupling. Development of indicators to assess decoupling of economic development and environmental pressure in the EU-25 and AC-3 countries. Brussels: European Commission, DG Environment. UNEP (2010), Assessing the Environmental Impacts of Consumption and Production: Priority Products and Materials, A Report of the Working Group on the Environmental Impacts of Products and Materials to the International Panel for Sustainable Resource Management. Hertwich, E., van der Voet, E., Suh, S., Tukker, A., Huijbregts M., Kazmierczyk, P., Lenzen, M., McNeely, J., Moriguchi, Y.

Stehfest, E. e.a. (2008), Vleesconsumptie en klimaatbeleid, Planbureau voor de Leefomgeving.

Klimaat en de koolstofvoetafdruk

De koolstofvoetafdruk Antropogene emissies van Kyoto-broeikasgassen (exclusief korte cyclus biologische systemen) Kyoto-gassen: CO2 (fossiele brandstoffen, verandering van landgebruik) NH4 (landbouw, productieprocessen, aardgaslekken) N2O (landbouw, chemie) Fluorgassen (koelsystemen) Korte cyclus: bv. menselijke ademhaling (voeding), brandhout met heraanplanting Eenheid: kg CO2-equivalenten Bv. 1 kg CH4 = 34 kg CO2-equivalent

De koolstofvoetafdruk

De koolstofvoetafdruk Hoe groot is de koolstofvoetafdruk per persoon? Wereldgemiddelde: 7 ton CO2-eq per jaar Belgisch gemiddelde: 20 ton CO2-eq per jaar Wat is de planetaire grens? 1 ton CO2-eq per persoon per jaar tegen 2050

De koolstofvoetafdruk CE Delft (2010), Milieuanalyses voedsel en voedselverliezen, Sevenster M.N. e.a., Delft

Reducing Climate Change Mitigation Costs Through Diet Stehfest, E., et al Climate Benefits of Changing Diet (2009), Netherlands Environmental Assessment Agency

Landgebruik en de ecologische voetafdruk

In EU

De ecologische voetafdruk Het gebruik van biologisch productieve aardoppervlakte Het gebruik van fossiele brandstoffen. energieland = de benodigde oppervlakte van bossen om CO2 op te nemen. Het gebruik van hernieuwbare materialen (biomassa). akkerland voor de productie van voedsel en vezels, grasland voor vee, visgronden voor vis op zee en in binnenwateren bosland voor hout- en papierproducten. Het gebruik van infrastructuur en gebouwen: bouwland = de oppervlakte voor woningen en tuinen, diensten-, industrie- en nijverheidsgebouwen, transportinfrastructuur, lucht- en zeehavens, waterkrachtcentrales en mijnen.

De ecologische voetafdruk Meeteenheid: gha.jaar gha = globale hectare (wereldgemiddelde bioproductiviteit) Hoe groot is de ecologische voetafdruk per persoon? Wereldgemiddelde: 2,4 gha Belgisch gemiddelde: 7 gha Wat is de planetaire grens? 1,8 gha

De ecologische voetafdruk Wie berekent de watervoetafdruk? Global Footprint Network www.footprintnetwork.org Voor maaltijden/catering www.watervoetafdruk.be

Koemelk of sojamelk? Global Footprint Network

Vleesconsumptie en Klimaatbeleid (2008) Vleesconsumptie en Klimaatbeleid (2008) Planbureau voor de Leefomgeving Vleesconsumptie en Klimaatbeleid (2008) Planbureau voor de Leefomgeving

Biologische dierlijke producten: +50% hogere voetafdruk

Nutriëntencyclus en de stikstofvoetafdruk

De stikstofvoetafdruk De uitstoot van reactieve stikstof ammoniak NH3 en ammonium NH4+, voornamelijk afkomstig van de landbouw (kunstmest en dierlijke mest) stikstofoxiden NOx, voornamelijk afkomstig van verbrandingsmotoren en elektriciteitscentrales nitraat NO3– en nitriet NO2−, voornamelijk afkomstig van landbouw (kunstmest) distikstofmonoxide (lachgas) N2O, voornamelijk afkomstig van de landbouw en de chemische industrie Reactieve stikstof zorgt voor verzuring: salpeterzuur HNO3 is schadelijk voor natuurgebieden, vermesting of eutrofiëring: een daling van zuurstofconcentraties zorgt voor vissterfte en creëert dode kustzones, aantasting van de stratosferische ozonlaag door NO-gas, klimaatopwarming: N2O is een 300-keer krachtiger broeikasgas dan CO2 smogvorming

Dode zones door stikstofvervuiling

De stikstofvoetafdruk Meeteenheid: kg N Hoe groot is de stikstofvoetafdruk per persoon? Wereldgemiddelde: 8 kg N/jaar Belgisch gemiddelde: 25 kg N/jaar Een Belg eet per jaar 5 kg N Wat is de planetaire grens? ?

De stikstofvoetafdruk Wie berekent de stikstofvoetafdruk? N-print: www.n-print.org

Our nutrient world, Global Partnership on Nutrient Management, Centre for Ecology and Hydrology (CEH), Edinburgh UK Center for Ecology and Hydrology, Global Partnersjip on Nutrient management (2013) Our Nutrient World

Zoet water en de watervoetafdruk

De watervoetafdruk Het gebruik en de vervuiling van beschikbaar proper zoet water Groen water = de hoeveelheid water in neerslag, dat wordt opgenomen en verdampt door planten Blauw water = de hoeveelheid zoet water uit oppervlakte- of grondwaterbronnen dat verdampt wordt tijdens productie van gewassen of energie. Irrigatiewater Koelwater bij krachtcentrales Grijs water = de hoeveelheid proper zoet water dat nodig is om vervuild water zodanig te verdunnen tot de waterkwaliteit voldoet aan de normen.

De watervoetafdruk Meeteenheid: liter of m³ Hoe groot is de watervoetafdruk per persoon? Wereldgemiddelde: > 1400 m³/jaar Belgisch gemiddelde: 3800 m³/jaar Wat is de planetaire grens? Wereldwijde neerslag op land: 16.000 m³/jaar/persoon Neerslag in België: 2600 m³/jaar/Belg Waterbeschikbaarheid: 830 m³/jaar/Belg

De watervoetafdruk Wie berekent de watervoetafdruk? Water Footprint Network www.waterfootprint.org Voor maaltijden/catering www.watervoetafdruk.be