VERSPREIDING CULTUUR IN MIDDELEEUWEN College 2

De Middeleeuwse maatschappij Vrijwel volledig analfabeet Weinigen beheersen het schrift Vooral mondelinge overdracht van literatuur Literatuur wordt: gezongen voorgedragen Cfr. cantiga, canción, dezir

Begin Spaanse letterkunde Moeilijk te definiëren Oudst dateerbare gedichtje: 1042 (jarcha) In Mozarabisch dialect Opgeschreven met Arabische of Hebreeuwse lettertekens Liefde van vrouw voor man

Geschreven cultuur Arabische teksten – b.v. moaxaja Latijnse teksten – b.v. religieuze werken Hebreeuwse teksten – b.v.wetenschappelijke teksten In volkstaal geschreven teksten

Het Latijn Taal van de geletterden, vooral Kerk Groot prestige Gebrek aan eenheidstaal Vulgair Latijn > alle Romaanse talen

De Kerk Kloosters Bibliotheken Scholen Onderwijs wordt gegeven in kloosters  belangrijke rol van Kerk op dit gebied

Mondelinge cultuur Groot belang van mondelinge cultuur Cultuur en literatuur worden oraal doorgegeven Analfabetisme is groot Nochtans: cultuur komt tot in afgelegen dorpen

Cantigas (Liederen) Cantigas de amigo Cantigas de amor Cantigas de escarnio o de maldecir

Cantigas de amigo

Tussen 1250 en 1350 Gezongen Parallellisme Leixaprén Waarschijnlijk twee koren Vrouw beklaagt zich over afwezigheid vriend Melancholie

Rol geheugen Belangrijk in Middeleeuwen Memoriseren langere stukken tekst Hulpmiddelen Rijm, parallellisme, beelden, enz.

Cultuur van de elite Versus populaire of volkscultuur Cfr. De kaas en de wormen van Carlo Ginzburg Italiaans landbouwer – 2 processen van Inquisitie

Brede verspreiding cultuur: 5 factoren 1. Opkomst Universiteiten en scholen 2. Kerken en ‘kloosters’ - les en ‘artes’ 3. ‘Juglares’ zingen romances 4. Ontstaan volkstalen: Catalaans, Castiliaans, Galicisch-portugees, Portugees 5. Pelgrimsroute naar Santiago de Compostela - trage communicatie

Middeleeuwse manuscripten Prachtig versierde werken Duidelijk handschrift (niet in 16e of 17e eeuw) Overschrijven: enorm tijdrovend Tot uitvinding boekdrukkunst (15e eeuw): alle werken zijn mss. Normaal met illustraties (miniaturen) Boeken: schaars en erg duur

Boeken Boeken maken = ingewikkeld Professionelen: soms 4-5 maanden om 200 blzn. te copiëren Boeken = luxe-artikelen voor rijken Vooral te vinden in kloosters Weinigen hebben toegang tot wetenschap van boeken

Mondelinge traditie Sinds oudheid Bij heuglijke gebeurtenissen (geboorte, oogst) Cfr. religieuze geschriften Negat. commentaren Kerk: heidense liederen

Flos sanctorum Neergeschreven heiligenlevens Voorbeeld voor gelovigen Voorgelezen, in kloosters b.v. Voorgelezen in groep Verspreiding van leer Kerk

Later: religieuze autobiografie Tegenhanger van heiligenlevens Vooral in 17e eeuw Vrouwen (cfr. college 4) Manuscripten: later gebruikt door Kerk

Visuele cultuur Zien = belangrijk ME mens neemt cultuur op via ogen Religie: schilderijen en sculpturen in kerken Voorbeelden: Valladolid: Museo de Escultura Gregorio Fernández (barok, 1576-1636)

Auditieve cultuur Horen juglares toneelvoorstellingen voorlezen

De juglar Rondreizend artiest Brengt allerlei verhalen O.a. epische gedichten Zowel feiten als fictie Informeren en amuseren Leeft van zijn werk Vrij componeren ‘mester de juglaría’

Juglar aan het hof van Alfonso VIII van Castilla

Middeleeuws toneel Vooral religieus Auto de los Reyes Magos Gómez Manrique: één van de eerst bekende Spaanse dramaturgen Grote ontwikkeling in Gouden Eeuw (zie verder)

Castiliaanse lyriek Villancicos, etc. Niet opgeschreven vóór 15e eeuw Bestond wel vroeger Verzameld in cancioneros, liederenboeken

Collectieve lectuur Eén persoon leest voor voor groep (meestal ongeletterden) In kloosters, in dorpen, enz. Uiteenlopende teksten Veel religieuze, maar ook literaire of wetenschappelijke

Geschreven cultuur in volkstaal Gonzalo de Berceo Eerste bekende Spaanse auteur Monnik – 12e – 13e eeuw Klooster van San Millán de la Cogolla Bedoeling: aanzetten tot navolging + propaganda ‘mester de clerecía’ (kunst van de geestelijken)

Gonzalo de Berceo

Quiero fer una prosa / en latín paladino en cual suele el pueblo / fablar con su vecino ca non so tan letrado / por fer otro latino Bien valdrá, como creo, / un vaso de buen vino (Ik wil een dichtwerk maken / in duidelijk Romaans de taal waarin vandaag de dag / ‘t volk met zijn buurman spreekt want ik ben niet geleerd genoeg / om in ‘t Latijn te dichten Maar ik vermoed dat ik hiermee / een goed glas wijn verdien)

Milagros de Nuestra Señora Gaat over de redding van de zondaars Constante tussenkomst van de Maagd Maria Berceo heeft ideeen van zijn tijd en milieu overgenomen 2 invloeden: mozarabische liturgie + Maria-leer van San Bernardo

Originaliteit Niet zoals we dit nu kennen ME schrijver = imitatie + autoriteiten Bron = belangr.; geen blindelings copiëren In ME: geschreven woord = waarheid

Alfons X, de Wijze 1252-1284 Belangrijk oeuvre Opkomen van Universiteiten. In 1254: Salamanca. (Eerste = Palencia) Actieve deelname aan Vertaalschool Toledo Propageert één taal, het castellano  eenheid

Vertaalschool van Toledo Gelinkt aan fig. Alfonso X, de Wijze Eerst: van Arabisch naar Latijn Reden: enorm prestige Latijn Later: naar volkstaal, het Castiliaans Castiliaans = taal in ontwikkeling

Het boek van goede liefde Juan Ruiz, aartspriester van Hita 1e helft 14e eeuw Gedicht in ong. 1700 strofen Veel humor Meesterwerk, cfr. college 1

Een ongrijpbaar boek Goede liefde = dubbelzinnig Inleiding boek: preek Verscheidenheid aan teksten Put uit versch. tradities Concr. beschrijvingen van soc. klassen Parodie, ironie en ambiguïteit Vermengt genres, moralisme en humor

Middeleeuwse mentaliteit God = centrum van universum Collectiviteit Leven is een strijd Indien goed leven, dan wacht beloning Jorge Manrique, Coplas a la muerte de su padre

Coplas bij de dood van zijn vader 2e helft XVe eeuw Verschill. delen: algemene meditatie over dood manier waarop zijn vader de dood aanvaardt Dood spreekt de stervende toe Originele beelden Meesterwerk + afsluiting van een periode

De Camino de Santiago Santiago de Compostela = pelgrimsoord Apostel Jacobus daar begraven Verschenen aan christenen Steun in strijd tegen moren Te paard en met zwaard Bijzonder belangrijke route

Overgang naar Renaissance Individu wordt belangrijk Gevoelens Nieuwe levensvisie Optimisme Tijd van veranderingen

Fernando de Rojas, Celestina 1499 Enkel dialogen Niet echt theater; moeilijk opvoerbaar Liefde tussen Calisto en Melibea Celestina, proverbiale figuur

Marginaal milieu: prostitués Genieten (sexualiteit, eten en drinken), eigenbelang prevaleert Pessimistisch einde

Einde feodale maatschappij Verhouding heer / knecht verandert Geld wordt belangrijker Meesterwerk

Zie college 3: Invloed van de Kerk Controle, indoctrinatie en repressie Biecht Prediking Inquisitie