Gemeenschappelijke Duurzame Energie Friesland Renderend invulling geven aan duurzaamheidsambitie Imagine the result

Gaan we het heft in handen nemen?

Stichting Energievoorziening Deersum Proefproject om Een dorp in eigen energie te voorzien Gebruikmakend van plaatselijk aanwezige energiedragers

Hoe? Gebruikmaken van Windenergie Gebruikmaken van Mestvergisting

Gestart in 1987 met de windturbine van 160kW In 1988 met vergister voor verwerking van 2000 m³ per jaar.

Resultaat Turbine leverde gemiddeld 250.000 kWh p/j Dorp vroeg om 150.000 kWh p/j Mestvergisting veel ontwikkelingswerk Proeven met toevoegingen (GFT, Bermgras en vet van Smilde) Opbrengst 25 m³ per m³ mest van Dirk Schaap 12 m³ per m³ van overige boeren 80 m³ per m³ met GFT toevoeging 120 m³ per m³ met vet toevoeging

Gebruik kunstmest kon aanzienlijk minder Dorpsgebruik nam met 2% p/j toe, provinciaal 6%

Van Nuts naar bedrijf Gem. Gasbedrijf PEB WLF Frigem Nuon Vitens Edon Vattenvall (Zwe) Essent RWE (Dld)

Verandering Gemeente Rauwerderhem (6 dorpen) Boarnsterhim (17 dorpen) Súdwestfryslân (straks > 80 kernen)

Beleid Provincie Fryslân Met Rijk overeengekomen om in Fryslân gebieden aan te wijzen voor de plaatsing van 530,5 mW duurzaam vermogen. Moet vóór 2015 zijn ingediend, anders wijst het Rijk de gebieden zelf aan. Conceptplan gericht op Afsluitdijk en Heerenveen. Grote consternatie

Fryslân foar de Wyn Instelling Fryslân Foar de Wyn plannen inventariseren Onderscheid tussen dorpsmolens en overigen Overigen moeten aangeven Hoe draagvlak te creeeren Compensatie omwonenden Opruimen oude molens Clustering

Gemeenschappelijke Duurzame Energie Fyslân Komt voort uit de Dorpsmolens (Reduzum, Tzum, Hitsum, Pingjum, Kubaard etc) Ondersteund door KNHM/Arcadis Doel: Draaiboek te maken voor het realiseren van een opwekinstallatie.

Inhoud Ontwikkelingen Duurzame Energie Haalbaarheid van een Gemeenschappelijke Duurzame Energievoorziening (GDE) Welke stappen zijn nodig voor realisatie? Dia 13  | 1 maart 2014 | © ARCADIS 2014

Gemeenschappelijke Duurzame Energie Friesland 1 maart 2014 Bio-energie Plantaardig en dierlijk materiaal omzetten naar energie. Bronnen Maaisel Mest GFT-afval Rioolslib Energievormen Groen gas Bio-diesel Warmte (verbranden) Trends Stijgende grondstof prijzen Co-vergisting levert druk op voedselvoorziening Veel failliete installaties Schaalgrootte nodig Veel innovatie rondom mestvergisting Het project biogasleiding Noordoost Fryslân (BIONoF) heeft de potentie om 40 miljoen kuub groen gas te produceren. 32 km pijpleiding tussen Dokkum en Leeuwarden voor 10.000m3 groen gas per uur. Hiermee kunnen 25.000 huishoudens van duurzame warmte te voorzien Voor grootschalige productie en levering biogas M.n. in agrarische gebieden onderzoek naar inpassing vergelijkbare initiatieven. Business case is ingewikkeld: voorexploitatie moet vraag functies precies worden afgestemd op energieaanbod uit biomassa Veel kleine vergisters failliet door dure co-vergistingsmaterialen. Tevens lastig om langjarige contracten te sluiten voor biomassa met constante kwaliteit. In exploitatie intensief vanwege voortdurend tunen van het proces. Kansen hiervoor liggen niet per definitie in elk dorp. Trend in mestvergisting is de stap naar monovergisters. Relevantie op dorpsniveau Beperkt. Schaalgrootte moet gezocht worden in regio. Dia 14  | 1 maart 2014 | © ARCADIS 2014  | 1 maart 2014 | © ARCADIS 2014 14

Energie uit water Geen zout / zout Geen sterke stroming Geen golven Gemeenschappelijke Duurzame Energie Friesland 1 maart 2014 Energie uit water Meerdere concepten Golfslagenergie Getijdenenergie Blauwe energie (verschil zout en zoet water) Hydro elektrische energie (stuwmeren) Trends Veel pilots Lastig rendabel te krijgen in Nederland Relevantie op dorpsniveau Geen. De randvoorwaarden ontbreken. Geen zout / zout Geen sterke stroming Geen golven Geen groot hoogte verschil Omgeving Friese dorpen ongeschikt Dia 15  | 1 maart 2014 | © ARCADIS 2014  | 1 maart 2014 | © ARCADIS 2014 15

Gemeenschappelijke Duurzame Energie Friesland 1 maart 2014 Bodem energie niet interessant voor dorp omdat: schaalgrootte niet aansluit en koudevraag te beperkt is. Energie uit water niet interessant omdat er geen grote stromingen zijn. Zonne-energie is interessant en kan door iedereen op het eigen dag gelegd worden. Ook collectieve inkoopmodellen mogelijk. Wind leent zich bij uitstek voor het collectief organiseren en levert de grootste in energieproductie. Dia 16  | 1 maart 2014 | © ARCADIS 2014  | 1 maart 2014 | © ARCADIS 2014 16

Beperken investeringen - Locatie analyse Afstand tot trafo huisje of geschikte kabel Minder dan 500 meter Elke 100 meter kabel: € 8.000,- tot € 10.000,- euro Aan te leggen wegeninfra Gebruik rijplaten en een locatie dicht bij de openbare weg Aanleggen 100m weg: € 40.000,- tot € 60.000,- Bijzonderheden Denk aan overige belemmeringen, zoals Aanwezige kabels in grond Ver genoeg vanaf woningen Dia 17  | 17 februari 2014 | © ARCADIS 2014

900 kW Windturbine Energiegebruik 1.000 inwoners: 1.500.000 kWh / jaar Pakkende titel 28 januari 2013 900 kW Windturbine Energiegebruik 1.000 inwoners: 1.500.000 kWh / jaar Kenmerken voorbeeld turbine: Ashoogte: 55 meter Rotor diameter: 52 meter Vermogen: 900 kW Energie-opwekking 1.300.000 kWh / jaar Levensduur: 20 tot 25 jaar Ter vergelijking: Voor 1.300.000 kWh / jaar is circa 5.000 tot 6.000 m2 aan zonnepanelen nodig. Dia 18  | 1 maart 2014 | © ARCADIS 2014  | 28 januari 2013 | © ARCADIS 2013 18

Indicatie van Investeringen Kosten realisatie Onderdeel Indicatie van Investeringen ( 900 kW Turbine) Turbine € 775.000 Fundering € 90.000 Netaansluiting € 35.000 Ontsluiten van de locatie (dempen sloot, etc) € 5.000 Onvoorzien 5% Totale investering € 950.000 Onderhoudscontract €25.000 / jaar Verzekeringen, opstal €7.500 / jaar

Indicatie van Investeringen Gemeenschappelijke Duurzame Energie Friesland 1 maart 2014 Kosten Voorbereiding Onderdeel Indicatie van Investeringen ( 900 kW Turbine) Leges gemeente voor vergunning Circa 2% bouwkosten € 20.000 (onderhandelbaar) Documenten t.b.v. Aanvraag Ontwerp (van fabrikant) Geluidsberekening … € 5.000 tot €10.000 Organiseren van deelnemers / financiering Enthousiaste dorpelingen Omgevingsvergunning / Bouwvergunning nodig. Bestemmingsplan procedure is duur. Daarom buiten plans afwijken bestemmingsplan. Draagvlak en goede ruimtelijke onderbouwing essentieel.  | 1 maart 2014 | © ARCADIS 2014 20

Baten Investering: circa € 1.000.000 Energieopwekking: circa 1.300.000 kWh / jaar Leveren aan het net (zonder subsidie): Vergoeding elektriciteit: 5 ct / kWh (Marktprijs) Terugverdientijd: 15 jaar Niet financierbaar SDE+ subsidie: Vergoeding elektriciteit: 10 ct / kWh (15 jaar) Terugverdientijd: 8 jaar 3% rente op eigen investering per jaar €20.000,- tot € 30.000,- per jaar extra inkomsten voor het dorp Gebruik maken van energieakkoord (postcoderoos) Vergoeding elektriciteit 12 ct / kWh (10 jaar) Terugverdientijd: 8 jaar Uitgangspunten: Nieuwe turbine Nieuwe locatie 50% vreemd vermogen 5% rente op vreemd vermogen 50% eigenvermogen uit het dorp 3% rente op eigen investering Overige opbrengsten gaan naar het dorp Berekend gemiddeld over 20 jaar

SDE+ Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 4 Fase 5 Fase 6 Gemeenschappelijke Duurzame Energie Friesland 1 maart 2014 SDE+ De SDE+ vult marktprijs van energie aan tot basis bedrag. Daardoor is een project verzekerd van een vaste opbrengst per kWh voor 15 jaar. Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 4 Fase 5 Fase 6 Sluitingsdatum aanvragen 2014 1 april 12 mei 16 juni 1 sept 29 sept 3 nov Basisbedrag wind op land onder 6 MW € / kWh 0,0875 0,1000 0,1125 In loop van jaar (fasen) wordt het subsidiebedrag hoger, maar nemen de aanvragen toe, tot de pot leeg is. Bij een aanvraag dient meegestuurd te worden: Vergunning Toestemming eigenaar grond Haalbaarheidsstudie In verband met dalende subsidie trend gerekend met 10 cent / kWh. Na 15 jaar is de opbrengst enkel de marktprijs (5 ct / kWh)  | 1 maart 2014 | © ARCADIS 2014 22

Postcoderoos Een particulier betaalt doorgaans 22 ct / kWh. Hiervan gaat een groot deel naar de fiscus (21% BTW en 12,08 ct / kWh aan energiebelasting). De energieleverancier draagt die af. Na afdracht belastingen en kosten netbeheer blijft er circa 5,5 cent / kWh over voor de energieleverancier. De postcoderoos regeling uit het energieakkoord voorziet in een korting van 7,5 ct / kWh op de af te dragen energiebelasting voor particulieren die vallen binnen de postcoderoos (zie kader). Hierdoor blijft er na afdracht belastingen en kosten netbeheer circa 12 tot 13 cent / kWh over de voor energieleverancier (exploitatie dorpsturbine) Regeling van kracht van 2014 tot en met 2024 en kan niet gecombineerd worden met SDE+ Na 10 jaar is de opbrengst enkel de marktprijs (5 ct / kWh) Voorbeeld: Postcoderoos Poppenwier bestaat uit postcodes 9013 en omliggende codes: Bron postcode kaart: http://kaart.geodan.nl/postcodekaart/postcode.htm Aantal inwoners te herleiden via http://statline.cbs.nl Zoeken op: Bevolking en huishoudens; viercijferige postcode, 1 januari 2013. Gemiddeld huishouden (2,2 inwoners) verbruikt 3300 kWh / jaar Postcode Aantal huishoudens Gemiddelde huis-houdens grootte Aantal Inwoners 8644 55 2,43 133 9011 580 2,24 1299 9012 265 2,42 641 9013 70 2,49 174 9014 145 2,45 355 Totaal 1115 2602

Optimalisaties Hogere turbines leveren meer energie op Hogere turbines leveren meer voorinvesteringen op (uitgebreide onderzoeken) Maak gebruik van de omgeving Dicht op de weg Dicht op bestaande elektriciteit infra Laat de omgeving financieel participeren

Ambitie per dorp zeer verschillend Geld verdienen voor maatschappelijke doelen en voorzieningen in het dorp. Voldoende energie opwekken voor eigen behoefte. Tegenreactie op grote parken van energiereuzen. Dia 25  | 1 maart 2014 | © ARCADIS 2014

Stappen tot een hernieuwbaar energieproject Pakkende titel 28 januari 2013 Initiatief Ontwikkeling Realisatie Exploitatie Verkennen: Omgeving Organisatie Ontwikkelactiviteiten: Business case Subsidies/ fondsen Participatiemodellen Vergunning Zoeken partners Exploitant Financiers Participatiemodel Realisatie-activiteiten: Bouwen/ aanleggen Overdracht naar exploitant In kaart brengen: Energiebehoefte (nu/ toekomst) Kansen & beperkingen omgeving Enthousiaste mensen Fasen In de markt zetten: (bouw &) exploitatie Tijd  | 28 januari 2013 | © ARCADIS 2013 26

Ús Koöperaasje Aangesloten bij Eigen energiebedrijf voor Fryslân Groningen en Drenthe, NLD Energie Elke algemeen nut beogende rechtspersoon met een banknummer kan aansluiten Vergoeding voor aanbrengen klant € 50 p/j Leden bepalen het beleid Leden bepalen de winstdeling

Gaan we het heft weer in eigen hand nemen?