1 Pijlers in de Belgische pensioenvoorziening een situatieschets Prof. dr. Jos BERGHMAN 8 september 2009 ACV-HIVA Ter Nood-Overijse

2 Overzicht  Vooraf: onderzoek pensioenbeleid - de data  Iets over pensioenstelsels  Onze pensioenstelsels  De huidige situatie

3 Vooraf: de data  Pensioenkadaster: Grootste actuele pensioengegevensbank (RVP & RIZIV) Registratie pensioenuitkeringen 1ste & 2de pijler (NIET: 3de pijler)  Steekproef: gepensioneerden die in een pensioen (1ste en/of 2de pijler) ontvingen  Volledige populatie gepensioneerden ( )  Koppeling administratieve gegevens (DWH AM&SB): gezins- en loopbaankenmerken

4 1. Iets over pensioenstelsels  Repartitie en kapitalisatie  1 ste, 2 de, 3 de en verdere pijlers  Repartitie = 1 ste pijler  Het verzekerde risico  Van individuele onzekerheid naar collectieve zekerheid  De maatschappelijke taak van de overheid

5 1. Iets over pensioenstelsels Kapitalisatie als starttechniek - premies+interest= misbegrepen eigendom - collectief als verzekering - intragenerationele herverdeling - zwak punt:-beleggingsrendement -inflatie -desinvestering Repartitie als redmiddel - premies voor omslag - collectief: overheidsinitiatief - intergenerationele herverdeling - zwak punt: socio-demografisch onevenwicht -loopbanen – levensverwachting -baby-boom Notionele formules repartitie in kapitalisatiekleed

6 2. Onze pensioenstelsels  Bismarckiaanse traditie van loongerelateerde uitkeringen  Socio-professionele stelsels voor werknemers, zelfstandigen en ambtenaren  Loopbaan gekoppeld Loopbaan 20-60/65 man 45 vrouw 40 → 45 Lonen → bijdragen → rechten 60% van geherwaardeerde rechten 75% voor gezin

7 a)Uitholling 1 ste pijler Loopbaan: - langere scholing - vervroegde pensionering (brugpensioenen) - deeltijds werken 2. Onze pensioenstelsels Grafiek 1. Aandeel van deeltijds werkenden als % van totaal aantal werkenden naar geslacht, , België

8 2. Onze pensioenstelsels a)Uitholling 1ste pijler Loopbaan: - langere scholing - vervroegde pensionering (brugpensioenen) - deeltijds werken - gelijkgestelde periodes Grafiek 2. Percentage geaggregeerde pensioenopbouw naar leeftijd uitgesplitst naar type pensioenopbouw, Belgische vrouwen, instroom rustpensioen

9 2. Onze pensioenstelsels a)Uitholling 1ste pijler Loopbaan: - langere scholing - vervroegde pensionering (brugpensioenen) - deeltijds werken - gelijkgestelde periodes Instabiliteit gezinsverbanden Grafiek 3. Evolutie van de gecumuleerde echtscheidingscijfers naar huwelijksduur per jaar van huwelijkssluiting, België

10 2. Onze pensioenstelsels a)Uitholling 1ste pijler Loopbaan: - langere scholing - vervroegde pensionering (brugpensioenen) - deeltijds werken - gelijkgestelde periodes Instabiliteit gezinsverbanden Loongrenzen bij berekening

11 2. Onze pensioenstelsels b)Minimumregelingen 2/3 van volledige loopbaan:30 jaar Erkend jaar:156 samengedrukte VTE (recente, soepele regeling) c)Ontwaarding uitkeringen Indexsprongen jaren ’80 Onvoldoende welvaartsvast, geen automatische koppeling aan lonen d)Groeiend belang 2 de en 3 de pijler

12 3. Huidige situatie – 1 ste pijler Grafiek 4. Verdeling van de gepensioneerden naar soort pensioen, %, 2004 Aandeel IGO-trekkers bij:alle RP WN:4% alle RP ZS:9% alle RP AMBT:0% alle RP Gemengd:7%

13 3. Huidige situatie – 1 ste pijler Grafiek 5. Gemiddelde 1ste pijlerpensioen (bruto) in euro naar soort rustpensioen, 2004 Kost rusthuis: € 1080 Minimumpensioen: € 832 Armoedelijn: € 777

14 3. Huidige situatie – 1 ste pijler Grafiek 6. Verdeling van het pensioeninkomen uit de eerste pijler* naar geslacht, percentages, rustgepensioneerde werknemers, 2006 *Wettelijke pensioenen berekend aan het gezinstarief zijn omgezet naar het tarief voor alleenstaanden 2% van de mannen < € % van de vrouwen < € 800

15 3. Huidige situatie – 2 de pijler – wanneer? Grafiek 7. Opname van 2de pijlerpensioen in vgl. met ingang van 1ste pijlerpensioen naar uitkeringsvorm (rente of kapitaal), rustgepensioneerde wn’s, instroom

16 3. Huidige situatie – 2 de pijler – wie? Grafiek 8. Toegang tot de 2de pijler naar hoogte van het 1ste pijlerpensioen,%, rustgepensioneerde wn’s, 2004

17 3. Huidige situatie – 2 de pijler – wie? % PK 2004 # extrapolatie % instroom 2004 # extrapolatie Man Vrouw Tabel 1. Toegang tot de 2de pijler naar geslacht, rustgepensioneerde wn’s, 2004

18 3. Huidige situatie – 2 de pijler – wie? Grafiek 9. Toegang tot de 2de pijler naar hoogte van het 1ste pijlerpensioen en geslacht, %, rustgepensioneerde wn’s, 2004

19 3. Huidige situatie – 2 de pijler – wie?  Jongere gepensioneerden ontvangen vaker aanvullend pensioen dan oudere  Brusselse gepensioneerden (42%) krijgen vaker aanvulling uit 2de pijler dan Vlaamse (31%) en Waalse (36%) Mogelijke verklaring: groter aandeel kaderleden en bedienden in Brusselse beroepsbevolking

20 3. Huidige situatie – 2 de pijler – hoe?  Eenmalig kapitaal of periodieke rente? 72% enkel kapitaalsuitkering 18% enkel rente-uitkering 10% zowel rente als kapitaal  Periodiciteit rente:

21 3. Huidige situatie – 2 de pijler – hoe? Grafiek 10. Percentage rustgepensioneerde wn’s met 2de pijlerpensioen naar uitkeringsvorm en jaar wettelijke pensionering,

22 3. Huidige situatie – 2 de pijler – hoeveel?  Gemiddelde kapitaalsuitkering in 2004: Alle gepensioneerden:€ Nieuw gepensioneerden:€  Gemiddelde rente-uitkering in 2004: Alle gepensioneerden:€ 364/maand Nieuw gepensioneerden:€ 440/maand  Hoogte van kapitaal en rente varieert sterk

23 3. Huidige situatie – 2 de pijler – hoeveel? GemiddeldeMediaan FictiefReëelFictiefReëel Man Vrouw Totaal Tabel 3. Gemiddelde 2de pijlerpensioen in ‘fictieve’ en ‘reële’ rente, rustgepensioneerde wn’s, 2004 Fictieve rente ligt gemiddeld een derde hoger dan reële rente Verschil naar geslacht: ›Man: fictieve rente > reële rente ›Vrouw: fictieve rente < reële rente

24 3. Huidige situatie – 2 de pijler – hoeveel? Grafiek 12. Inkomensverdeling van het pensioeninkomen uit de 2de pijler, rustgepensioneerde wn’s, % heeft een aanvullend pensioen lager dan € 600/maand Gemiddeld 2de pijlerpensioen: € 548/maand

25 3. Huidige situatie – 2 de pijler – hoeveel? Grafiek 13. Hoogte van het 2de pijlerpensioen naar achtergrondkenmerken, rustgepensioneerde wn’s, 2004

26 3. Huidige situatie – 2 de pijler – hoeveel? Grafiek 14. Gemiddeld pensioeninkomen uit 1ste én 2de pijler naar geslacht, bij volledige groep rustgepensioneerde wn’s, rustgepensioneerde wn’s met 2de pijler en rustgepensioneerde ambtenaren, 2004

27 3. Huidige situatie – 2 de pijler – hoeveel? Grafiek 15. Percentage rustgepensioneerde wn’s naar hoogte totaal pensioen en toegang tot de 2de pijler, 2004

28 3. Huidige situatie – koppelinkomen Grafiek 16. Inkomensverdeling van het totale pensioeninkomen (1P+2P) van de Belgische WN-koppels met een pensioen in het werknemersstelsel, percentages, % totaal pensioen op huishoudniveau lager dan EU-SILC armoedelijn van € 1.317

29 3. Huidige situatie – koppelinkomen Grafiek 17. Inkomensverdeling van het totale pensioeninkomen (1P+2P) van de Belgische koppels met een pensioen in het werknemersstelsel, belang van de verschillende pensioenen in euro, % totaal pensioen op huishoudniveau lager dan EU-SILC armoedelijn van € 1.317

30 3. Huidige situatie – koppelinkomen Grafiek 18. Aandeel van het rust- en overlevingspensioen in het totale pensioenbedrag bij de Belgische alleenstaanden die een rust- met een overlevingspensioen cumuleren, naar geslacht en leeftijdsklasse, totalen, 2006 Armoedelijn: € 878

31 3. Huidige situatie – 3 de pijler Deelnemerspremies pensioensparen ,2 miljard levensverzekeringen miljoen samen ,1 miljard Situatie aangiftejaar 2006 Deelnemers:14% van alleenstaanden 28% van koppels (meestal beiden) Premie:mediaan pensioensparen 780€ (fiscaal plafond) Tax expenditures:0,21% BBP 0,44% publieke uitgaven 2,5% pensioensuitgaven

32 3. Huidige situatie – voorlopig besluit  Dus: 2de pijler leidt ons van Mattheüs over Lucas naar Marcus 1ste pijler wordt ondermaats 3de pijler: geen pensioensbeleid Huishoudens doen ertoe  Naar de toekomst: Beleid in de lengte of in de breedte? » Een oproep tot democratisering Fiscaal beleid is ook sociaal beleid » De fiscus heeft invloed Nood aan draagvlak » beveiliging 1ste pijler » Inrichting en besteding 2de pijler

33 Dank u. Prof.dr.Jos Berghman Social Policy- CeSo – KULeuven Parkstraat 45, bus Leuven