Evolutiepsychiatrie: een inleiding Pieter R. Adriaens, Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek & Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KULeuven) Elcker-Ik Centrum, 9 december

2

3 Overzicht 1. Inleiding: een waanzinnig raadsel 2. De geschiedenis van de evolutiepsychiatrie 3. Enkele verklaringsmodellen 4. Waarom evolutiepschiatrie? 5. Besluit

4 1. Inleiding: een waanzinnig raadsel Geestesziekten zijn van alle tijden Geestesziekten zijn overerfbaar Geestesziekten komen relatief vaak voor Geestesziekten zijn nefast voor het RS Hoe ontsnappen gekke genen aan natuurlijke selectie? Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

5

6 Een gen voor...

7 2. Geschiedenis van de evolutiepsychiatrie Sir James Crichton-Browne ( ) Sigmund Freud ( ) Sir Julian Huxley (et al.) ( ) John Price (1930-) Hedendaagse evolutiepsychiatrie (1975-) Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

8 Sir James Crichton-Browne ( ) Belangrijke bijdrage aan Darwins The Expression of the Emotions in Man and Animals (1872) Uitgebreide correspondentie (zie DCP), met bemiddeling van Dr. Henry Maudsley Evolutionaire frenologie: ‘It seemed not improbable that the cortical centres which are last organised, which are most highly evolved and voluntary, might suffer first in insanity’ (Crichton-Browne 1879) Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

9 Sigmund Freud ( ) Engelse vertaling: A Phylogenetic Fantasy (1985 [1915]) Verband tussen de wederwaardigheden en emoties van onze voorouders tijdens laatste ijstijd, en onze vatbaarheid voor neurosen en psychosen Psycho-lamarckisme: geloof in overerfbaarheid van verworven psychische toestanden, zoals emoties (Sulloway 1979) Geestesziekten als mismatches Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

10 Sir Julian Huxley ( ) et al. Schizophrenia as a genetic morphism (1964) Schizofrene patiënten hebben een reproductief nadeel Mogelijke compenserende voordelen: weer- stand tegen infectieziekten, boven- gemiddelde vruchtbaarheid van vrouwelijke patiënten/vrouwelijke verwanten van patiënten, creativiteit,... Geestesziekten als deel van packagedeal Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

11 John Price (1930-) Dominance hierarchy and the evolution of mental illness (1967) Depressie als signaal van onderwerping, een adaptatie aan levensomstandigheden in het Paleolithicum ‘The ideas of inferiority and unworthiness, the withdrawal, the loss of appetite and libido: these might have been designed to prevent an individual from desiring and attempting to regain former status’ (Price 1967) Geestesziekten als adaptaties Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

12 Hedendaagse evolutiepsychiatrie Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

13 De hamvraag (opnieuw) Evolutionaire geneeskunde: Why we get sick ‘If natural selection is so powerful that it can shape bodies so perfect in so many respects, then why are our bodies also full of so many flaws and design oversights that leave us vulnerable to thousands of diseases?’ (Nesse & Williams 1999) Evolutionaire psychiatrie: Why we get mad ‘How come natural selection has not yet eliminated mental disorder genes if they have been around for thousands of years already, and if they simply crush the reproductive success of their carriers?’

14 3. Enkele verklaringsmodellen Het mismatch-model Het adaptationistisch model Het trade-off model Het polygeen mutatie-selectie model Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

15 Het mismatch-model Sommige geestesziekten zijn het gevolg van een genome lag (McGuire & Troisi 1995; Stevens & Price 1996) of mismatch tussen onze voorouderlijke en onze huidige omgeving Voorbeelden: angststoornissen (Marks & Nesse 1994), eetstoornissen, toxicomanie (Williams & Nesse 1991) Medische voorbeelden: tandbederf & diabetes Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

17 Het adaptationistisch model Sommige geestesziekten zijn adaptaties, ook in onze huidige omgeving (versus mismatch-model: geestesziekten waren enkel adaptief in EEA) Voorbeelden: depressie (zie verder), vooral postnatale depressie (Hagen 1999) Medische voorbeelden: koorts, pijn, misselijkheid, braken,... Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

18 Het trade-off model Sommige geestesziekten zijn deel van een trade-off (Nesse 2005) of packagedeal (Adriaens 2006) waarbij voor-en nadelen in evenwicht zijn Voorbeelden: schizofrenie (vb. Carter & Watts 1971; Allen & Sarich 1988; Crow 2000; Horrobin 2001; Nettle 2001) en bipolaire stoornis (Jamison 1993) Medisch voorbeeld: sikkelcel-anemie Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

19 Het trade-off model (vervolgd) Wat is het nut van schizofrenie? Fysiologische voordelen: Verhoogde weerbaarheid tegen chirurgische en traumatische shock, pijn, infectie-ziekten, allergieën (dermatitis, astma, hooikoorts,...) (Huxley et al. 1964; Erlenmeyer-Kimling 1968; Carter & Watts 1971) Verhoogde vruchtbaarheid van vrouwelijke verwanten van schizofrenen (Avila et al. 2003) Psychologische voordelen: Verhoogde sociaal-cognitieve vaardigheden (Burns 2007) of taal-gerelateerde talenten (Crow 2000) Verhoogde creativiteit van sommige schizofrene/schizotypische patiënten en/of hun verwanten Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

21 Meet some mad geniuses (uit Post 1994) Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

Pieter R. AdriaensMens, dier, ziekte22 Meer dan anekdotiek? 1.Adele Juda: The relationship between highest mental capacity and psychic abnormalities (AJP, 1949) 2.Daniel Nettle: Schizotypy, creativity and mating success in humans (PRS, 2006) Stelling: kunstenaars hebben meer sekspartners naar- mate ze hoger scoren op bepaalde kenmerken van schizotypie, zoals impulsief non-conformisme Stelling: verwanten van high achievers hebben grotere kans op ernstige geestesziekten; zijzelf lijden vaak aan milde aandoeningen Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

23 Het polygeen mutatie-selectie model Sommige geestesziekten zijn schadelijke disfuncties, en weerspiegelen de kwetsbaarheid van ons brein voor mutaties (Keller & Miller 2006) Mutatielading is zeer variabel, en individuen met een hoge lading lopen groter risico op GZ Geestesziekten zijn maladaptief (versus het adaptationistisch model), en zijn dat altijd geweest (versus het mismatch-model) Voorbeelden: schizofrenie Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

24 Het PMSM (vervolgd) Het meest darwinistische van alle verklaringsmodellen: variatie in natuur ~ variatie in psychiatrische populatie ~ genetische variatie Revival van dimensionele denken in de psychiatrie ‘Everyone alive, according to this [PMS] model, has minor brain abnormalities that cause them to be a little bit mentally retarded, a little bit emotionally unstable, and a little bit schizophrenic’ (K & M 2006) Aantal ‘genen voor geestesziekten’ is veel groter dan psychiatrische genetici denken, en hun effect-grootte veel kleiner Maar: waarom bestaat er dan zoiets als diagnostiek? Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

25 4. Waarom evolutiepsychiatrie? Theoretische relevantie: Richting geven aan psychiatrisch onderzoek (vb. implicaties van PMS-model voor toekomst van psychiatrische genetica) Aanleveren van een integratief theoretisch raamwerk (‘a genuine biopsychosocial model of mental disorders’; Nesse 1982) Therapeutische & diagnostische relevantie: EP gaat stigmatisering van psychiatrische patiënten tegen, door de voordelen en mogelijkheden van geestesziek(t)en te belichten EP bekritiseert DSM-III en DSM-IV: symptomen zijn geen ziekten (Nesse & Jackson 2007) (maar: het rookalarm-principe) Een voorbeeld: de verwarring tussen verdriet en depressie (Wakefield & Horwitz 2007) Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit

26 5. Besluit Genen voor geestesziekten zouden weggeselecteerd moeten worden, maar dat lijkt niet te gebeuren. Waarom? omdat onze huidige omgeving verschilt van onze EEA omdat sommige geestesziekten verdedigingsmechanismen zijn, eerder dan ziekten omdat genen voor GZ soms ook coderen voor belangrijke adaptieve voordelen omdat genen voor GZ te talrijk zijn, en omdat hun effect-grootte minimaal is Inleiding Geschiedenis Modellen Relevantie Besluit